Nghiên cứu một số biến đổi gen đặc trưng và đáp ứng điều trị tấn công ở bệnh nhân lơ xê mi cấp dòng tuỷ

Lơ xê mi cấp dòng tủy là một bệnh lý ác tính không thuần nhất mà đặc trưng của bệnh là sự tăng sinh các tế bào tiền thân tạo máu có thay đổi về vật chất di truyền. Những thay đổi này can thiệp vào cơ chế nhân bản, tăng sinh và biệt hóa của các tế bào tiền thân dẫn đến sự hình thành các tế bào ác tính.

Khoảng 55% bệnh nhân lơ xê mi cấp có biến đổi về di truyền (ví dụ như chuyển đoạn, đảo đoạn, mất đoạn, monosomy hay trisomy nhiễm sắc thể) [50] [55]. Trước đây những bất thường nhiễm sắc thể đã được sử dụng để xếp loại lơ xê mi cấp dòng tủy và đã từng được coi là một yếu tố quan trọng nhất để tiên lượng khả năng lui bệnh hoàn toàn, đánh giá nguy cơ tái phát và thời gian sống của bệnh nhân. Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu đã phát hiện được một số biến đổi gen được coi như có vai trò làm rối loạn điều hòa quá trình sinh máu. Các biến đổi gen này là cơ sở phân loại các dưới nhóm của lơ xê mi cấp dòng tủy [42][50][55].

Trên quan điểm lâm sàng có hai khuynh hướng đánh giá vai trò của các biến đổi gen. Thứ nhất, một số biến đổi gen có vai trò quan trọng trong tiên lượng bệnh và được coi như một yếu tố chỉ điểm. Thứ hai, một số những điều trị mới được phát triển trên cơ sở coi các biến đổi gen là đích ngắm (thường được gọi là điều trị nhắm đích) [41] [56].

Hiện nay, hầu hết các trung tâm hiện đại ở các nước phát triển đều coi kỹ thuật phát hiện biến đổi gen là một phương pháp thường quy trong chấn đoán và theo dõi điều trị bệnh lơ xê mi cấp. Đã có nhiều nghiên cứu nhận thấy rằng có một số gen biến đổi có giá trị tiên lượng xấu cho tiến triển của bệnh, ngược lại có một số biến đổi gen lại có giá trị tiên lượng tốt trong quá trình điều trị. Trong những biến đổi gen đa dạng ở lơ xê mi cấp dòng tuỷ có một số biến đổi gen tái diễn và có giá trị tiên lượng tốt là các biến đổi gen PML/RARa, AML1/ETO và CBFß/MYH11. ẩ hững biến đổi gen này tương đối đặc trưng cho lơ xê mi cấp dòng tuỷ vì vậy có vai trò rất quan trọng trong chẩn đoán, tiên lượng và điều trị bệnh [98][115].

Tại Việt nam, những nghiên cứu gần đây cho thấy gia tăng tỷ lệ bệnh nhân mắc lơ xê mi, trong đó có lơ xê mi cấp dòng tủy. Theo nghiên cứu của Trần Thị Minh Hương và Đỗ Trung Phấn (1997-1999) thì bệnh lơ xê mi chiếm 78,2% số bệnh nhân mắc bệnh máu nói chung trong đó tỷ lệ lơ xê mi câp dòng tủy là 54,6% [8]. Sự gia tăng về tỷ lệ lơ xê mi cấp cùng những tiến bộ trong điều trị đòi hỏi nhu cầu thực sự phát triển sinh học phân tử, tìm hiểu những biến đổi gen đặc trưng ở bệnh lơ xê mi cấp.

Hiện đã có nhiều trung tâm nghiên cứu về gen, nhưng chưa có những nghiên cứu hệ thống về biến đổi gen trong bệnh lơ xê mi nói chung cũng như bệnh lơ xê mi cấp dòng tuỷ nói riêng. Trước những nhu cầu thiết thực về sự phát triển trong quá trình chẩn đoán và điều trị, đề tài “Nghiên cứu một số biến đổi gen đặc trưng và đáp ứng điều trị tấn công ở bệnh nhân lơ xê mi cấp dòng tuỷ” được nghiên cứu với những mục tiêu sau:

1. Phân tích các biến đổi gen PML/RARa, AML1/ETO và CBFß/MYH11 ở bệnh nhân lơ xê mi cấp dòng tuỷ.

2. Nghiên cứu một số đặc điểm lâm sàng, huyết học và kết quả đáp ứng điều trị tấn công trên bệnh nhân lơ xê mi cấp dòng tuỷ có các biến đổi gen PML/RARa, AML1/ETO và CBFß/MYH11.

MỤC LỤC

Trang

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3

1.1. BỆNH SINH LƠ XÊ MI CẤP ’ 3

1.1.1. Tế bào khởi phát của lơ xê mi cấp dòng tủy 3

1.1.2. Các oncogen (gen ung thư) 4

1.1.3. Vai trò gen ức chế khối u 5

1.1.4. Hoạt hóa các oncogen trong bệnh máu ác tính 6

1.1.5. Bất hoạt các gen ức chế khối u 8

1.2. MộT Số BIếN ĐổI GEN THƯờNG GặP ở BệNH LƠ XÊ 9

MI CẤP DÒNG TUỶ

1.2.1. Sự phối hợp của nhiều biến đổi gen trong quá trình sinh 9

lơ xê mi

1.2.2. Những biến đổi gen trong lơ xê mi cấp dòng tủy có kiểu 9

hình di truyền tế bào bình thường

1.2.3. Những biến đổi gen gặp ở lơ xê mi cấp dòng tuỷ có biến 10

đổi nhiễm sắc thể kiểu trao đổi đoạn/ đảo đoạn cân xứng

1.3. PHÂN LOẠI LƠ XÊ MI CẤP DÒNG TUỶ 18

1.3.1. Phân loại lơ xê mi cấp dòng tủy theo FAB 18

1.3.2. Phân loại lơ xê mi cấp dòng tuỷ theo tiêu chuẩn của WHO 20

2001

1.3.3. Đặc điểm của lơ xê mi cấp dòng tuỷ có biến đổi di truyền 22

tái diễn theo phân loại của WHO 2001

1.4. VAI TRÒ CỦA ẩ GHIÊẩ CỨU CÁC BIẾẩ ĐỔI DI TRUYỀN 27

TROẩ G ĐIỀU TRỊ LƠ XÊ MI CẤP DÒỊ G TUỶ

1.4.1. Phân nhóm nguy cơ trong lơ xê mi cấp dòng tủy ở người 28

lớn dựa trên biến đổi nhiễm sắc thể và biến đổi gen

1.4.2. Ị hững hướng mới trong điều trị lơ xê mi cấp dòng tủy 29

dựa trên các biến đổi di truyền

1.5. MỘT SỐ KỸ THUẬT PCR PHÁT HIỆỊ CÁC BIẾỊ ĐổI 30

GEỊ

1.5.1. Kỹ thuật RT-PCR (reverse transcription PCR) 32

1.5.2. Kỹ thuật Ị ested -PCR 32

1.5.3. Kỹ thuật Real-time automated PCR 33

1.6. TÌỊ H HìỊ H ị GHIÊỊ cứu lơ xê mi cấp ở việt NAM 34

CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN 37 CỨU

2.1. ĐỐI TƯỢỊ G Ị GHIÊỊ CỨU 37

2.2. VẬT LIỆU Ị GHIÊỊ CứU 37

2.3. PHƯƠỊ G PHÁP Ị GHIÊỊ CỨU 37

2.3.1. Thiết kế nghiên cứu 3 7

2.3.2. Ị ội dung và biến số nghiên cứu 37

2.3.3. Phân nhóm đối tượng nghiên cứu 38

2.3.4. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu 38

2.3.5. Quy trình nghiên cứu 46

2.3.6. Các tiêu chuỊ n đánh giá 48

2.4. PHƯƠỊ G PHÁP XỬ LÝ Số LIệU 49

2.5. ĐỊA ĐIỂM VÀ THỜI GIAỊ Ị GHIÊỊ CỨU 49

2.6. ĐẠO ĐỨC Y HỌC 49

CHƯƠNG 3: KÉT QUẢ NGHIÊN CỨU 51

3.1. KẾT QUẢ VỀ MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CHUỊ G CỦA Ị HÓM 51

Ị GHIÊỊ CỨU

3.1.1. Số bệnh nhân nghiên cứu 51

3.1.2. Phân bố tuổi của nhóm nghiên cứu 51

3.1.3. Tỷ lệ giới của nhóm nghiên cứu 51

3.1.4. Phân loại nhóm nghiên cứu theo FAB 52

3.2. KẾT QUẢ Ị GHIÊỊ CỨU VỀ BIẾỊ ĐỔI GEỊ PML/RARa, 53

AML1/ETO VÀ CBFß/MYH11

3.2.1. Kết quả nghiên cứu về biến đổi gen PML/RARa 53

3.2.2. Kết quả nghiên cứu về biến đổi gen AML1/ETO 58

3.2.3. Kết quả nghiên cứu về biến đổi gen CBFß/MYH11 62

3.3. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀỊ G, HUYẾT HỌC VÀ ĐÁP ỨỊ G 68 ĐIỀU TRỊ TẤỊ CÔỊ G CỦA BỆỊ H Ị HÂỊ LƠ XÊ MI CẤP

DÒỊ G TUỶ CÓ CÁC BIẾỊ ĐỔI GEỊ PML/RARa, AML1/ETO VÀ CBFß/MYH11

3.3.1. Đặc điểm lâm sàng, huyết học và đáp ứng điều trị tấn 68

công ở bệnh nhân lơ xê mi cấp thể M3 có biến đổi gen PML/RARa

3.3.2. Đặc điểm lâm sàng, huyết học và đáp ứng điều trị tấn 75

công ở bệnh nhân lơ xê mi cấp dòng tuỷ có biến đổi gen

AML1/ETO

3.3.3. Đặc điểm lâm sàng, huyết học và đáp ứng điều trị tấn 82

công ở bệnh nhân lơ xê mi cấp dòng tuỷ có biến đổi gen CBFß/MYH11

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 87

4.1. MỘT SỐ ĐẶC ĐIểM CHUỊ G CủA ị HÓM ị GHIÊỊ CứU 87

4.1.1. Đặc điểm về tuổi và giới S V

4.1.2. Đặc điểm về phân bố các thể bệnh theo FAB SS

4.2. PHẦỊ TÍCH CÁC BIẾỊ ĐỔI GEỊ PML/RARa, AML1/ETO S9

VÀ CBFß/MYH11 Ở BỆỊ H Ị HẦỊ LƠ XÊ MI CẤP DÒỊ G TUỶ

4.2.1. Phân tích biến đổi gen PML/RARa ở bệnh nhân lơ xê mi S9 cấp dòng tủy

4.2.2. Phân tích biến đổi gen AML1/ETO ở bệnh nhân lơ xê mi 95 cấp dòng tủy

4.2.3. Phân tích biến đổi gen CBFß/MYH11 ở bệnh nhân lơ xê 101 mi cấp dòng tuỷ

4.3. ĐặC ĐIEM LầM SÀỊ G, HUYếT HọC VÀ ĐÁP ỨỊ G 105

ĐIỀU TRỊ TẤỊ CÔỊ G CỦA LƠ XÊ MI CẤP DÒỊ G TUỶ CÓ BIẾỊ ĐỔI GEỊ PML/RARa, AML1/ETO VÀ CBFß/MYH11

4.3.1. Đặc điểm lâm sàng, huyết học và đáp ứng điều trị tấn 105

công ở bệnh nhân lơ xê mi cấp thể M3 có biến đổi gen PML/RARa

4.3.2. Đặc điểm lâm sàng, huyết học và đáp ứng điều trị tấn 111

công ở bệnh nhân lơ xê mi cấp dòng tuỷ có biến đổi gen

AML1/ETO

4.3.3. Đặc điểm lâm sàng, huyết học và đáp ứng điều trị tấn 11S

công ở bệnh nhân lơ xê mi cấp dòng tuỷ có biến đổi gen CBFß/MYH11

KÉT LUẬN 125

KIÉN NGHỊ 12V

TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC