NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC TÍNH SINH HỌC VÀ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CÂY DÓ TRẦM (Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte) Ở VIỆT NAM

Luận án NGHIÊN CỨU MỘT SỐ ĐẶC TÍNH SINH HỌC VÀ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT GÓP PHẦN PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG CÂY DÓ TRẦM (Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte) Ở VIỆT NAM. Dó trầm là tên gọi chung cho các loài có khả năng sinh trầm thuộc họ Trầm hương Thymaelaeaceae, trong đó có cây Dó trầm (Aquilaria crassna Pierre ex Lecomte), tên phổ thông là cây Dó bầu. Luận án này, sẽ sử dụng tên Dó bầu thay cho tên Dó trầm, loài mà hiện nay chiếm hầu hết diện tích trồng cây Dó ở nước ta.
Trong thân của những cây Dó bầu sống lâu năm thường có trầm hương, có khi là kỳ nam. Trầm hương rất có giá trị trong y học, trong công nghiệp mỹ phẩm, trong tín ngưỡng, đặc biệt đối với người theo đạo Hồi. Gần đây, các nhà khoa học còn xác định trong trầm hương có chứa các hợp chất Sesquiterpene dùng trong y học hiện đại. Ngoài ra, gỗ có thể sử dụng làm cây cảnh nghệ thuật, là loài cây có sợi (cellulose) nên có thể sử dụng làm nguyên liệu giấy.
Do nhu cầu sử dụng lớn nhưng Dó bầu lại chỉ có trong tự nhiên, gây trồng còn hạn chế, đặc biệt quá trình hình thành trầm hương tự nhiên đòi hỏi phải có những điều kiện nhất định trong khoảng thời gian khá dài, nên trầm hương có giá trị thương mại khá cao. Trước đây, do chỉ tập trung khai thác trong rừng tự nhiên không kiểm soát, nên trầm hương tự nhiên ngày càng cạn kiệt và trở nên khan hiếm. Tuy nhiên, khoảng 15 năm trở lại đây, diện tích rừng trồng Dó bầu đã tăng nhanh, đến hết năm 2009 có 11.000 – 12.000 ha.
Hiện nay, giống nào có khả năng hình thành trầm, kỹ thuật nhân giống vô tính, thời gian tác động tạo trầm, phương pháp tác động và chất lượng trầm ra sao, tiêu thụ các sản phẩm ở đâu,… vẫn còn là vấn đề cần phải làm sáng tỏ. Đặc biệt, kỹ thuật tác động tạo trầm cũng như chất lượng trầm, chưa có cơ sở khoa học chắc chắn, nên có nguy cơ dẫn đến rủi ro lớn cho người trồng rừng. Ngoài việc tạo trầm, hoặc khai thác gỗ chưng cất lấy tinh dầu, cây Dó bầu còn có thể sử dụng cho những ngành công nghiệp nào khác, cho đến nay vẫn chưa được quan tâm nghiên cứu. Để góp phần giải quyết một số tồn tại nêu trên, luận án “Nghiên cứu một số đặc tính sinh học và biện pháp kỹ thuật góp phần phát triển bền vững cây Dó trầm (Aquilaria crassna) ở Việt Nam” được thực hiện là cần thiết.
2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
– Về lý luận: Xác định được một số cơ sở khoa học góp phần đề xuất các giải pháp kỹ thuật gây trồng, tác động tạo trầm và khả năng sử dụng gỗ cây Dó bầu ở một số vùng sinh thái của Việt Nam.
– Về thực tiễn:
+ Xác định được một số đặc tính sinh học và biện pháp kỹ thuật lâm sinh làm cơ sở đề xuất kỹ thuật gây trồng cây Dó bầu.
+ Xác định được xuất xứ và biện pháp kỹ thuật nhân giống vô tính cây Dó bầu góp phần cải thiện giống cho năng suất cao chất lượng tốt.
+ Xác định được biện pháp tác động tạo trầm, tính chất gỗ, cấu trúc tế bào gỗ chưa tác động, đã tác động và khả năng làm bột giấy của gỗ cây Dó bầu làm cơ sở đề xuất hướng sử dụng.
3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
     * Ý nghĩa khoa học: Cung cấp các luận cứ khoa học về đặc điểm phân bố, sinh thái; kỹ thuật tạo cây con, khảo nghiệm xuất xứ, kỹ thuật trồng; kỹ thuật tác động tạo trầm, cấu tạo gỗ và tính chất gỗ của cây Dó bầu làm cơ sở gây trồng, sản xuất và phát triển cây Dó bầu ở một số tỉnh phía Bắc, Bắc Trung Bộ và Nam Trung Bộ.
     * Ý nghĩa thực tiễn: Phát triển các biện pháp kỹ thuật nhân giống, trồng, tác động tạo trầm, bước đầu chọn được một số xuất xứ có triển vọng và khả năng sử dụng gỗ cây Dó bầu theo hướng bền vững cả về kinh tế – xã hội và môi trường.
4. Những đóng góp mới của luận án
– Xác định được một số đặc điểm về phân bố, sinh thái của loài Dó bầu và bước đầu xác định được một số xuất xứ tốt theo sinh trưởng cho 4 vùng nghiên cứu.
– Bước đầu đánh giá được hiệu quả của một số biện pháp kỹ thuật tạo trầm, xác định được một số đặc điểm gỗ Dó bầu sau 1 và 2 năm áp dụng biện pháp tác động tạo trầm.
5. Đối tượng và địa điểm nghiên cứu
5.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án: là loài Dó bầu (Aquilaria crassna).
5.2. Địa điểm nghiên cứu
Các điểm điều tra quần thể Dó bầu phân bố tự nhiên gồm: Hà Giang, Sơn La, Hà Tĩnh, Quảng Nam, Kon Tum và Kiên Giang. Khảo nghiệm xuất xứ và kỹ thuật trồng Dó bầu tại: Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Hà Tĩnh và Quảng Nam.
Thí nghiệm xác định biện pháp tác động tạo trầm, thực hiện ở xã Sơn Kim 1 và xã Tây Sơn, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
    – Về đặc tính sinh học: luận án nghiên cứu phân bố tự nhiên, đặc điểm quần thể, khí hậu và đất đai nơi Dó bầu phân bố tự nhiên; ảnh hưởng của ánh sáng, hỗn hợp ruột bầu đến sinh trưởng của cây con trong giai đoạn vườn ươm; khả năng gây trồng Dó bầu dưới tán rừng Keo lai và Thông nhựa, giải phẫu cấu tạo thô đại và hiển vi gỗ cây Dó bầu chưa tác động và sau tác động tạo trầm; tính chất gỗ.
    – Biện pháp kỹ thuật: về kỹ thuật nhân giống, luận án nghiên cứu tạo cây con bằng giâm hom, nuôi cấy mô và mô – hom; về kỹ thuật trồng luận án nghiên cứu mật độ và phân bón; kỹ thuật tạo trầm.
7. Bố cục luận án
Ngoài các phần lời cam đoan, lời cảm ơn, mục lục, danh mục các từ viết tắt, danh mục các bảng biểu, hình ảnh, luận án gồm có các phần chính sau đây:
– Phần mở đầu.
– Chương 1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu.
– Chương 2. Nội dung và phương pháp nghiên cứu.
– Chương 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận.
– Kết luận, tồn tại và kiến nghị.

Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Trên thế giới
Phân loại thực vật và phân bố có Irnayuli (2011); IUCN (2010); Chang. và Kadir (1997),… cho thấy vẫn có ý kiến khác nhau về số loài ở mỗi chi cho trầm hương, riêng chi Aquilaria phân bố phổ biến ở Bhutan, Campuchia, Ấn Độ, Lào, Malaysia, Indonesia, Philippine, Myanma, Thái lan, Việt Nam, Nam TQ.  
Nghiên cứu về gây trồng và nhân giống có Atok Subiakto (2011), Beek và Philips (1999), Chang. và Kadir (1997),… cho biết ở các nước có dó trầm phân bố đều có diện tích trồng như Malaysia, Indonesia, Ấn Độ, Thái Lan…
Nghiên cứu về tác động tạo trầm có Robert Blanchette (2003), Kanwal Deep (2006), Irnayuli (2011),… Cho thấy hiện nay cơ chế hình thành trầm hương trong cây dó trầm như thế nào vẫn chưa có giải đáp chính xác và rõ ràng. Các tác giả cho rằng tác động sẽ kích thích sự tạo trầm nhanh hơn, nhiều tác giả chấp nhận hơn là sự kết hợp của tác động cơ giới và sinh học
1.2. Ở Việt Nam:
Phạm Hoàng Hộ (1993), Lê Công Kiệt (2005) cho biết hiện Việt Nam có 4 loài đã được xác định.
Lã Đình Mỡi (2007), Đinh Xuân Bá, (2007b),…cũng cho thấy trầm hương có giá trị cao trong y học, công nghiệp mỹ phẩm và trong tín ngưỡng.
Các nghiên cứu chọn giống theo sinh khối gỗ, hàm lượng và chất lượng dầu tích tụ trong thân cây cho đến nay còn rất hạn chế. Duy chỉ có Thái Thành Lượm (2009) đã chọn được 2/94 cây thí nghiệm ở đảo Phú Quốc.
Nghiên cứu tác động tạo trầm có Nguyễn Hồng Lam (1987-2000), Đặng Ngọc Châu (1999), Ngô Thị Dơn (2006)… đều cho thấy tác động cho khả năng hình thành trầm cao hơn không tác động. Nhưng, các công trình này hầu như chưa đưa ra được các số liệu định lượng, mới chỉ nhận biết bằng cảm giác như so màu và ngửi mùi. Chính vì vậy cần nghiên cứu xác định định lượng.
Tóm lại:
Trên thế giới và ở Việt Nam cây Dó bầu nói riêng và các loài dó tạo trầm nói chung đã được nghiên cứu từ rất lâu, từ công dụng, giá trị đến nhân giống, gây trồng; tác động tạo trầm.
Tuy nhiên, một số vấn đề còn chưa được nghiên cứu đầy đủ hoặc chưa thống nhất giữa các tác giả như:
–    Phân bố, sinh thái, cấu trúc quần thể… các lâm phần có Dó bầu phân bố tự nhiên ở Việt Nam;
–    Khảo nghiệm xuất xứ, chọn giống theo sinh trưởng và theo hướng lấy trầm;
–    Cơ chế tạo trầm hương, tính chất cơ lý, hóa học và khả năng sử dụng gỗ cây Dó bầu.
Đây là những vấn đề còn tồn tại, vì vậy đề tài được thực hiện. Kết quả Nghiên cứu sẽ xác định được một số cơ sở khoa học góp phần đề xuất các giải pháp về kỹ thuật gây trồng, tác động tạo trầm và khả năng sử dụng gỗ cây Dó bầu ở Việt Nam.

MỤC LỤC 

Trang 

LỜI CAM ĐOAN …………………………………………………………………………………………. i 

LỜI CẢM ƠN ……………………………………………………………………………………………… ii 

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ TỪVIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN ……………… i 

DANH MỤC CÁC BẢNG TRONG LUẬN ÁN……………………………………………… iii 

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒTRONG LUẬN ÁN……………………………………………v 

DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH TRONG LUẬN ÁN ……………………………………… vi 

PHẦN MỞ ĐẦU……………………………………………………………………………………………1 

1. Sựcần thiết của luận án ………………………………………………………………………………1 

2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án ………………………………………………………………….2 

3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án …………………………………………………….3 

4. Những đóng góp mới của luận án …………………………………………………………………3 

5. Đối tượng và địa điểm nghiên cứu………………………………………………………………..3 

5.1. Đối tượng nghiên cứu của luận án: là loài Dó bầu (Aquilaria crassna). ………..3 

5.2. Địa điểm nghiên cứu ………………………………………………………………………………..3 

6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu……………………………………………………………………….4 

7. Bốcục luận án……………………………………………………………………………………………4 

Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀNGHIÊN CỨU………………………………………….6 

1.1. Trên thếgiới……………………………………………………………………………………………6 

1.1.1. Phân loại thực vật và phân bố………………………………………………………………..6 

1.1.2. Công dụng và giá trịcủa trầm hương………………………………………………………7 

1.1.3. Nhân giống và gây trồng dó trầm ……………………………………………………………9 

1.1.4. Tác động tạo trầm và thịtrường tiêu thụ………………………………………………..10 

1.2. ỞViệt Nam …………………………………………………………………………………………..18 

1.2.1. Phân loại thực vật và phân bốtựnhiên của các loài dó ởViệt Nam ………….18 

1.2.2. Trầm hương, công dụng và giá trịsửdụng …………………………………………….19 

1.2.3. Thực trạng gây trồng và chọn tạo giống Dó bầu……………………………………..20 

1.2.4. Thực trạng tác động tạo trầm và thịtrường tiêu thụ………………………………..26 

Chương 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU………………………….32 

2.1. Nội dung nghiên cứu………………………………………………………………………………32 

2.1.1. Nghiên cứu một số đặc điểm phân bốvà sinh thái của cây Dó bầu ……………32 

2.1.2. Nghiên cứu kỹthuật tạo cây con, khảo nghiệm xuất xứvà kỹthuật trồng …..32 

2.1.3. Nghiên cứu thửnghiệm một sốbiện pháp kỹthuật tác động tạo trầm ………..32 

2.1.4. Tính chất cơlý và tiềm năng sản xuất bột giấy của gỗcây Dó bầu ở…………33 

2.1.5. Đềxuất một sốgiải pháp phát triển bền vững cây Dó bầu ……………………….33 

2.2. Phương pháp nghiên cứu…………………………………………………………………………33 

2.2.1. Quan điểm và phương pháp tiếp cận ……………………………………………………..33 

2.2.2. Phương pháp nghiên cứu cụthểvà kỹthuật sửdụng ……………………………….34 

2.2.3. Phương pháp xửlý sốliệu…………………………………………………………………….48 

Chương 3: KẾT QUẢNGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ………………………………..49 

3.1. Một số đặc điểm phân bốvà sinh thái của cây Dó bầu………………………………..49 

3.1.1. Kết quảnghiên cứu vềphân bốtựnhiên và đặc điểm quần thểcủa Dó bầu .49 

3.1.2. Đặc điểm khí hậu nơi có quần thểDó bầu phân bốtựnhiên ……………………53 

3.1.3. Đặc điểm đất đai dưới những quần thểtựnhiên có Dó bầu phân bố…………55 

3.2. Kết quảnghiên cứu kỹthuật tạo cây con, khảo nghiệm xuất xứvà kỹthuật trồng …..58 

3.2.1. Nghiên cứu kỹthuật tạo cây con ……………………………………………………………58 

3.2.2. Kết quảkhảo nghiệm xuất xứ ởmột sốvùng sinh thái trọng điểm……………..67 

3.2.3. Nghiên cứu bổsung một sốbiện pháp kỹthuật trồng……………………………….71 

3.3. Nghiên cứu thửnghiệm một sốbiện pháp kỹthuật tác động tạo trầm …………..75 

3.3.1. Thực trạng vềkhảnăng tạo trầm trên cây Dó bầu trong sản xuất hiện nay..75 

3.3.2. Nghiên cứu một sốbiện pháp và chếphẩm tác động tạo trầm tại………………88 

3.3.3. Cấu tạo thô đại và hiển vi tếbào gỗcây Dó bầu chưa tác động và ………….101 

3.4. Tính chất cơlý và tiềm năng sản xuất bột giấy của gỗcây Dó bầu ởmột ……113 

3.4.1. Tính chất vật lý và cơhọc gỗcây Dó bầu……………………………………………..113 

3.4.2. Tiềm năng sản xuất bột giấy của gỗcây Dó bầu ……………………………………115 

3.5. Đềxuất một sốgiải pháp phát triển bền vững cây Dó bầu …………………………122 

3.5.1. Chọn vật liệu giống ……………………………………………………………………………122 

3.5.2. Nhân giống và trồng ………………………………………………………………………….123 

3.5.3. Tạo trầm …………………………………………………………………………………………..124 

3.5.4. Làm bột giấy……………………………………………………………………………………..124 

KẾT LUẬN, TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ………………………………………………………125 

1. Kết luận …………………………………………………………………………………………………125 

1.1. Đặc điểm phân bốvà sinh thái của cây Dó bầu ………………………………………..125 

1.2. Nghiên cứu kỹthuật tạo cây con, khảo nghiệm xuất xứvà kỹthuật trồng …..125 

1.2.1. Nghiên cứu kỹthuật tạo cây con ………………………………………………………….125 

1.2.2. Khảo nghiệm xuất xứ…………………………………………………………………………125 

1.2.3. Nghiên cứu bổsung một sốbiện pháp kỹthuật gây trồng……………………….126 

1.3. Tác động tạo trầm, cấu tạo thô đại và hiển vi gỗcây Dó bầu……………………..126 

1.3.1. Thực trạng vềkhảnăng tạo trầm trên cây Dó bầu trong sản xuất……………126 

1.3.2. Kết quảthửnghiệm một sốbiện pháp tác động tạo trầm………………………..126 

1.3.3. Cấu tạo thô đại và hiển vi tếbào gỗDó bầu chưa tác động và………………..127 

1.4. Tính chất cơlý và tiềm năng sản xuất bột giấy của gỗcây Dó bầu……………..127 

1.5. Đềxuất một sốgiải pháp phát triển bền vững cây Dó bầu …………………………128 

2. Tồn tại …………………………………………………………………………………………………..128 

3. Kiến nghị……………………………………………………………………………………………….128 

TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………………129 

I. Tài liệu tiếng Việt ……………………………………………………………………………………129 

II. Tài liệu tiếng Anh…………………………………………………………………………………..136 

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ……………………139 

 

Phần PHỤLỤC………………………………………………………………………………………….140