Nghiên cứu nồng độ tnf-a, crp huyết thanh và liên quan với hình thái, chức năng động mạch canh gấc bằng siêu âm doppler mạch ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2

Vữa xơ đông mạch và đái tháo đường là những bênh lý phức tạp, có sự tham gia của nhiều yếu tố nguy cơ. Bênh gây ra nhiều biến chứng ảnh hưởng đến chất lượng cuôc sống, đặc biệt các biến chứng tim mạch, là gánh nặng đối với sự phát triển kinh tế và xã hôi. Chính vì vậy, bệnh đái tháo đường đang được các nhà chuyên môn quan tâm nghiên cứu trong mọi lĩnh vực, từ cơ chế bệnh sinh đến điều trị và dự phòng bởi tỷ lệ tử vong do các biến chứng tim mạch của bệnh đái tháo đường.

Càng ngày, người ta càng thấy rõ sự liên quan giữa bệnh đái tháo đường, vữa xơ đông mạch với tình trạng viêm kéo dài, không những tham gia vào cơ chế bệnh sinh của bệnh, mà còn là những yếu tố làm duy trì, phát triển quá trình biến chứng và tăng tỷ lệ tử vong.

Protein C phản ứng (C – reactive protein, CRP) đã được chứng minh là môt yếu tố tiền viêm trong vữa xơ đông mạch [86]. Các cytokine tiền viêm khác của mảng vữa xơ tác đông, làm xuất hiện biến chứng huyết khối tại mảng vữa xơ, gây hẹp lòng đông mạch, cản trở dòng máu đến nuôi dưỡng tổ chức [144]. Tác dụng chống kết vón của tế bào nôi mạc bị bất hoạt bởi các cytokine như interleukin-1 (IL-1), yếu tố hoại tử u-a (tumor necrosis factor-a, TNF-a). Các cytokine này còn biến đổi đặc tính tiêu fibrin của tế bào nôi mạc, làm giảm sản xuất các chất hoạt tính của plasminogen tổ chức (tPA) và tăng sản xuất chất ức chế tPA là PAI-1 (plasminogen activator inhibitor-1) [35].

Y văn Thế giới đã có nhiều công trình nghiên cứu nhằm tìm hiểu những biến đổi của các yếu tố viêm cũng như tổn thương đông mạch bằng nhiều phương pháp khác nhau như siêu âm Doppler màu, CT-scanner, MRI… ở nhiều đối tượng nguy cơ vữa xơ đông mạch trong đó có đái tháo đường [29], [101], [110].

Các công trình của Bonora E. (1997), Bots M. L. (1997), Melidonis A. (2003) đều cho rằng ở người không bị đái tháo đường cũng như bị đái tháo đường, đông mạch cảnh là nơi bị tổn thương vữa xơ đông mạch sớm, nó còn có ý nghĩa tiên lượng cho tổn thương vữa xơ ở đông mạch não và đông mạch vành. Ở Việt Nam, chưa có nghiên cứu lớn nào đưa ra khuyến cáo về các thông số sinh lý đông mạch cảnh của người Việt Nam. Trong lĩnh vực bệnh đái tháo đường, Nguyễn Hải Thuỷ (1996) và gần đây là nghiên cứu của Bùi Nguyên Kiểm (2005) đều cho thấy có tăng đô dày nôi trung mạc đông mạch cảnh gốc, tăng tỷ lệ vữa xơ đông mạch ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 so với người không đái tháo đường, chưa thấy các tác giả phân tích về các chỉ tiêu huyết đông trên siêu âm Doppler.

Các nghiên cứu về viêm, chủ yếu là CRP, đều cho thấy gia tăng nồng đô CRP có liên quan đến sự xuất hiện, tiến triển cũng như biến chứng của đái tháo đường (Koenig 1999, Ford 1999, Pradhan 2001). Các nghiên cứu về TNF-a còn mới, chưa nhiều, ở số lượng bệnh nhân ít (Pickup 1998, Dominguez 2005, Nystrom 2006).

Y văn Thế giới đã có nhiều bài viết về TNF-a và CRP, y văn trong nước còn quá ít đăng tải về vấn đề này. Đặc biệt, mối liên quan giữa nồng đô môt số yếu tố viêm với hình thái và chức năng đông mạch cảnh gốc ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 chưa có. Do vậy chúng tôi tiến hành đề tài này nhằm hai mục tiêu sau đây:

Mục tiêu nghiên cứu:

1. Tìm hiểu sự biến đổi TNF-a, CRP huyết thanh ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.

2. Đánh giá sự biến đổi hình thái, chức năng động mạch cảnh gốc bằng siêu âm Doppler mạch và mối liên quan với TNF-a, CRP ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng

Danh mục các hình ảnh, biểu đổ và sơ đổ

ĐẶT VẤN ĐỂ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIÊU 3

1.1. ĐẠI CƯƠNG ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 3

1.1.1. Khái niêm và cơ chế bênh sinh đái tháo đường týp 2 3

1.1.2. Các biến chứng mạch máu do đái tháo đường týp 2 5

1.2. VAI TRÒ CỦA MỘT số DẤU ẤN VIÊM (TNF-a, CRP) TRONG BỆNH

SINH VỮA XƠ ĐỘNG MẠCH VÀ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 10

1.2.1. Vai trò của viêm trong bênh vữa xơ đông mạch và đái

tháo đường týp 2 10

1.2.2. Yếu tố hoại tử khối u-alpha (tumor necrosis factor-a,

TNF-a) 15

1.2.3. Protein phản ứng C (C reactive protein, CRP) 25

1.3. PHƯƠNG PHÁP THẢM DÒ HÌNH THÁI – CHỨC NẢNG ĐỘNG MẠCH

CẢNH GốC BẰNG SIÊU ÂM 30

1.3.1. Giải phẫu cấu trúc chức năng đông mạch cảnh gốc 30

1.3.2. Phương pháp thăm dò đông mạch cảnh bằng siêu âm 32

1.3.3. Vai trò của siêu âm đông mạch cảnh trong bênh lý môt

số bênh 34 

CHƯƠNG 2: Đối TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cứu 39

2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN cúu 39

2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cúu 40

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 40

2.2.2. Khám xét lâm sàng và cận lâm sàng chung 41

2.2.3. Tiêu chuẩn xác định các yếu tố nguy cơ 43

2.2.4. Tiêu chuẩn xác định các biến chứng đái tháo đường 43

2.2.5. Phương pháp xét nghiêm một số dấu ấn viêm 44

2.2.6. Siêu âm động mạch cảnh gốc 47

2.2.7. Sơ đổ thiết kế nghiên cứu 52

2.3. XỬ LÝ SỐ LIỆU 53

CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN cứu 54

3.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA CÁC NHÓM NGHIÊN cúu 54

3.2. BIÊN ĐỔI CRP VÀ TNF-a Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 61

3.2.1. Đặc điểm CRP và TNF-a ở bênh nhân đái tháo đường

týp2 61

3.2.2. Mối liên quan giữa CRP và TNF-a với một số yếu tố nguy cơ vữa xơ động mạch ở bênh nhân đái tháo đường

týp 2 62

3.3. HÌNH THÁI – CHỨC NÀNG ĐỘNG MẠCH CẢNH GỐC TRÊN SIÊU

ÂM DOPPLER MẠCH VÀ MỐI LIÊN QUAN VỚI TNF-a, CRP Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 74

3.3.1. Biến đổi hình thái – chức năng động mạch cảnh gốc ở

bênh nhân đái tháo đường týp 2 74

3.3.2. Mối liên quan giữa CRP, TNF-a với hình thái – chức năng động mạch cảnh gốc ở bênh nhân đái tháo đường

týp 2 86 

CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN

4.1. ĐẶC ĐIỂM ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN cúu

4.1.1. Tuổi và giới của nhóm bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.1.2. Một số chỉ số nhân trắc của nhóm bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.1.3. Tình hình kiểm soát glucose máu ở nhóm bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.1.4. Tình hình rối loạn lipid máu ở nhóm bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.1.5. Tình hình tăng huyết áp ở nhóm bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.1.6. Tình hình biến chứng mạch máu ở nhóm bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.2. BIÊN ĐỔI CRP VÀ TNF-a Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2

4.2.1. Biến đổi CRP và TNF-a ở bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.2.2. Mối liên quan giữa CRP, TNF-a với một số yếu tố nguy cơ vữa xơ động mạch ở bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.3. BIÊN ĐỔI HÌNH THÁI – CHỨC NÀNG ĐỘNG MẠCH CẢNH GỐC TRÊN SIÊU ÂM DOPPLER MẠCH VÀ MỐI LIÊN QUAN VỚI TNF-a, CRP Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2

4.3.1. Biến đổi hình thái – chức năng động mạch cảnh gốc ở bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.3.2. Mối liên quan giữa hình thái – chức năng động mạch cảnh

gốc với một số yếu tố nguy cơ vữa xơ động mạch ở bênh nhân đái tháo đường týp 2

4.3.3. Mối liên quan giữa CRP, TNF-a với hình thái – chức năng động mạch cảnh gốc ở bênh nhân đái tháo đường týp 2 

KẾT LUẬN 136

KIẾN NGHỊ 139

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN cứu CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐẢNG IN LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 140

TÀI LIÊU THAM KHẢO 141