Nghiên cứu sự biến đổi hình thái và chức năng tim bằng siêu âm Doppler ở bệnh nhân ung thư vú điều trị hóa chất bổ trợ

Luận án tiến sĩ y học Nghiên cứu sự biến đổi hình thái và chức năng tim bằng siêu âm Doppler ở bệnh nhân ung thư vú điều trị hóa chất bổ trợ.Ung thư vú là loại kh i u ác tính có tỉ lệ mắc bệnh và tử vong hàng đầu ở nữ giới hiện nay. Theo GLOBOCAN 2022, ung thư vú (UTV) có tỷ lệ mới mắc và tỷ lệ tử vong đứng đầu trong các loại ung thư ở nữ giới, là 23,8% và 15,4%. Tại Việt Nam, UTV có tỷ lệ mắc mới cao nhất trong các loại ung thư ở cả hai giới và ở phụ nữ, tỷ lệ tử vong của ung thư vú ở nữ giới là 20,5%, cũng là cao nhất ở nữ [1]. Với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, nhiều thu c mới với hiệu quả điều trị cao đã được nghiên cứu và áp dụng vào điều trị ung thư trong những năm gần nên đã kéo dài được tuổi thọ cho bệnh nhân ung thư, trong đó có ung thư vú.
Hiện nay, hóa chất điều trị bổ trợ là một trong những phương pháp quan trọng trong điều trị ung thư vú, được chỉ định khá phổ biến vì có hiệu quả điều trị diệt tế bào kh i u cao, giúp kéo dài tuổi thọ người bệnh [2]. Các phác đồ hóa chất bổ trợ điều trị ung thư vú, đặc biệt là phác đồ AC-TH gồm các hóa chất [3]: A: nhóm anthracycline; C: Cyclophosphamide thuộc nhóm Alkylating; T: nhóm taxanes là các Alkaloid thực vật; H: Herceptin thuộc nhóm trastuzumab, là thu c kháng thụ thể yếu t  phát triển biểu mô HER2.

Trong đó, Anthracycline là một trong những thu c đứng đầu các phác đồ điều trị ung thư vú bởi hiệu quả điều trị mạnh mẽ, tác động tích cực đến tiên lượng và thời gian s ng còn của bệnh. Trastuzumab là kháng thể đơn dòng, được chỉ định nhiều trong ung thư vú và ung thư dạ dày. Sự kết hợp của anthracycline, Cylophosphamide, Paclitaxel và trastuzumab trong phác đồ AC-TH mang lại hiệu quả điều trị cao nhưng có thể gây độc tính trên tim.
Có nhiều phương pháp khác nhau để đánh giá chức năng tim, trong đó siêu âm tim là kỹ thuật không xâm lấn, chính xác, tương đ i dễ thực hiện và2 sẵn có ở các cơ sở y tế. Trên thế giới, có nhiều nghiên cứu sử dụng siêu âm tim để đánh giá về độc tính lên tim của hóa chất điều trị ung thư vú đã được thực hiện, như của nhóm tác giả Negishi K. và cộng sự năm 2014 (Nhật Bản) [4], Arciniegas C. năm 2018 (Hoa Kỳ) [5], gần đây nhất là El-Sherbeny và cộng sự năm 2023 (Ai Cập) [6]. Ở Việt Nam, một s  tác giả như Lê Tuấn Thành và cộng sự đã sử dụng siêu âm tim trong đánh giá những ảnh hưởng sớm của anthracycline đến chức năng thất trái ở người bệnh Leucemie cấp dòng tủy [7]. Nguyễn Quỳnh Trang đã đánh giá về sự ảnh hưởng của anthracycline đến chức năng thất trái bằng siêu âm đánh dấu mô cơ tim ở bệnh nhân ung thư không Hodgkin [8]. Tuy nhiên, theo y văn trong nước, chưa có nghiên cứu nào đánh giá đầy đủ độc tính trên tim ở người bệnh ung thư vú được điều trị hóa chất bổ trợ (phác đồ AC-TH).
Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu sự biến đổi hình thái và chức năng tim bằng siêu âm Doppler ở bệnh nhân ung thư vú điều trị hóa chất bổ trợ.” với mục tiêu:
1. Đánh giá sự biến đổi của lâm sàng, cận lâm sàng và hình thái, chức năng tim bằng siêu âm Doppler ở bệnh nhân ung thư vú trước và trong điều trị hóa chất bổ trợ phác đồ AC-TH.
2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến biến đổi hình thái và chức năng tim ở các bệnh nhân này

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………………………………………….. 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN……………………………………………………………………. 3
1.1. Dịch tễ học ung thư vú………………………………………………………………… 3
1.1.1. Trên thế giới………………………………………………………………………… 3
1.1.2. Tại Việt Nam……………………………………………………………………….. 4
1.2. Chẩn đoán và điều trị ung thư vú:…………………………………………………. 6
1.2.1. Chẩn đoán …………………………………………………………………………… 6
1.2.2. Điều trị ung thư vú ……………………………………………………………….. 8
1.2.3 Hóa chất điều trị bổ trợ ung thư vú………………………………………… 10
1.3. Phác đồ hóa chất bổ trợ AC-TH và cơ chế gây độc tính tim…………… 12
1.3.1. Các hóa chất thuộc phác đồ AC-TH ……………………………………… 12
1.3.2. Chỉ định điều trị phác đồ AC-TH …………………………………………. 13
1.3.3. Phác đồ AC-TH………………………………………………………………….. 14
1.3.4. Cơ chế gây độc tính cơ tim của phác đồ AC-TH…………………….. 14
1.4. Độc tính lên tim do hóa chất điều trị bổ trợ ung thư vú………………….. 22
1.4.1. Định nghĩa Độc tính lên tim do hóa chất………………………………… 22
1.4.2. Các yếu t  ảnh hưởng tới CTRCD …………………………………………. 24
1.4.3. Dựa vào cơ chế gây độc của hóa chất mà các nhà khoa học đã
phân loại CTRCD làm 2 nhóm: tổn thương không hồi phục (loại
1) và tổn thương có hồi phục (loại 2). …………………………………… 26
1.4.4. Các phương pháp phát hiện CTRCD …………………………………….. 27
1.5. Siêu âm tim – Doppler đánh giá sự thay đổi về hình thái và chức năng
tim do hóa chất điều trị bổ trợ ung thư vú gây ra …………………………. 31
1.5.1. Vai trò của các phương pháp siêu âm tim-Doppler trong việc đánh
giá và sự hay đổi về hình thái và chức năng tim do hóa trị bổ trợ ung
thư vú:……………………………………………………………………………….. 31
1.5.2. Các thông s  cần đánh giá trên siêu âm tim 2D ……………………… 34
1.5.3. Đánh giá thất phải ………………………………………………………………. 371.6. Một s  nghiên cứu về CTRCD bằng siêu âm tim ở bệnh nhân ung thư
vú hóa trị bổ trợ……………………………………………………………………….. 37
1.6.1. Nghiên cứu ở nước ngoài…………………………………………………….. 37
1.6.2. Nghiên cứu trong nước ……………………………………………………….. 39
CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU……… 40
2.1. Đ i tượng nghiên cứu ……………………………………………………………….. 40
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn đ i tượng nghiên cứu: ………………………………… 40
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ: nếu có một trong các tiêu chuẩn sau ………… 40
2.2. Phương pháp nghiên cứu……………………………………………………………. 40
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu…………………………………………………………….. 40
2.2.2. Cỡ mẫu và cách chọn mẫu …………………………………………………… 40
2.2.3. Địa điểm nghiên cứu:………………………………………………………….. 41
2.2.4. Thời gian nghiên cứu: …………………………………………………………. 41
2.2.5. Các bước tiến hành nghiên cứu:……………………………………………. 41
2.2.6. Các thông s  nghiên cứu:…………………………………………………….. 53
2.2.7. Một s  định nghĩa, tiêu chuẩn được sử dụng trong nghiên cứu. .. 58
2.3. Xử lý s  liệu …………………………………………………………………………….. 59
2.4. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu ……………………………………………….. 60
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU …………………………………………… 62
3.1. Đặc điểm của nhóm nghiên cứu………………………………………………….. 62
3.1.1. Đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu………………………………….. 62
3.1.2. Đặc điểm về yếu t  nguy cơ tim mạch và bệnh tim mạch………… 63
3.1.3. Đặc điểm về phân tầng nguy cơ tim mạch trước khi điều trị ……. 64
3.1.4. Đặc điểm về liều hóa chất và thời gian điều trị: ……………………… 64
3.1.5. Sự biến đổi của các yếu t  lâm sàng và cận lâm sàng ở các thời
điểm nghiên cứu…………………………………………………………………. 65
3.2. Thay đổi của các chỉ s  siêu âm tim qua các thời điểm nghiên cứu…. 71
3.2.1. Thay đổi của thất trái ………………………………………………………….. 71
3.2.2. Thay đổi của thất phải qua các thời điểm nghiên cứu: …………….. 793.3. CTRCD ở các thời điểm nghiên cứu và m i liên quan với các thông s 
siêu âm tim, các chỉ s  lâm sàng, cận lâm sàng……………………………. 84
3.3.1. Tỷ lệ xuất hiện CTRCD ở nhóm bệnh nhân nghiên cứu ………….. 84
3.3.2. M i liên quan giữa CTRCD và các chỉ s  siêu âm tim ……………. 85
3.3.3. M i liên quan giữa CTRCD và các yếu t  lâm sàng và cận lâm
sàng ………………………………………………………………………………….. 91
CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN …………………………………………………………………. 94
4.1. Đặc điểm của nhóm nghiên cứu………………………………………………….. 94
4.1.1. Đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu………………………………….. 94
4.1.2. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của nhóm nghiên cứu ……… 96
4.2. Sự biến đổi hình thái và chức năng tim qua các thời điểm nghiên cứu …. 100
4.2.1. Sự biến đổi của hình thái và chức năng thất trái qua các thời điểm
nghiên cứu……………………………………………………………………….. 100
4.2.3. Sự biến đổi về chức năng tâm trương thất trái qua các thời điểm
nghiên cứu……………………………………………………………………….. 103
4.2.4. Sự biến đổi hình thái và chức năng của thất phải qua các thời điểm
nghiên cứu……………………………………………………………………….. 104
4.3. CTRCD ở các thời điểm nghiên cứu và m i liên quan với các thông s 
siêu âm tim, các chỉ s  lâm sàng, cận lâm sàng………………………….. 107
4.3.1. CTRCD qua các thời điểm nghiên cứu………………………………… 107
4.3.2. M i liên quan giữa CTRCD và các chỉ s  siêu âm tim qua các thời
điểm nghiên cứu……………………………………………………………….. 108
4.3.3. M i liên quan giữa CTRCD, lâm sàng và các chỉ s  cận lâm sàng… 114
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………….. 121
KIẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………. 123
HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI…………………………………………………………………. 124
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Chẩn đoán giai đoạn u …………………………………………………………… 6
Bảng 1.2. Phân loại ung thư vú theo St.Gallen năm 2013 …………………………. 8
Bảng 1.3. Liều tích lũy và tỷ lệ r i loạn chức năng thất trái do các thu c nhóm
anthracycline gây ra …………………………………………………………… 17
Bảng 1.4. Phân loại mức độ CTRCD theo ESC 2022 …………………………….. 23
Bảng 1.5. Phân loại CTRCD………………………………………………………………… 26
Bảng 1.6. Đặc điểm của các phương pháp đánh giá CTRCD……………………. 30
Bảng 1.7. So sánh các chỉ s  trên siêu âm tim trong việc phát hiện độc tính lên
tim do hóa trị……………………………………………………………………… 33
Bảng 2.1. Phân tầng nguy cơ tim mạch theo ESC 2021 …………………………… 59
Bảng 3.1. Đặc điểm về tuổi của đ i tượng nghiên cứu…………………………….. 62
Bảng 3.2. Tỷ lệ bên vú tổn thương………………………………………………………… 63
Bảng 3.3. Phân loại BMI trong nhóm nghiên cứu …………………………………… 63
Bảng 3.4. Đặc điểm về yếu t  nguy cơ tim mạch của đ i tượng nghiên cứu . 63
Bảng 3.5. Đặc điểm về bệnh tim mạch của đ i tượng nghiên cứu trước khi
điều trị hóa chất………………………………………………………………….. 64
Bảng 3.6. Phân tầng nguy cơ tim mạch trước khi điều trị theo SCORE-2….. 64
Bảng 3.7. Liều tích lũy của các hóa chất trong phác đồ điều trị………………… 64
Bảng 3.8. Giá trị chênh lệch sức căng dọc toàn bộ thất trái ở các thời điểm
nghiên cứu so với thời điểm T0 ……………………………………………. 75
Bảng 3.9. Sự chênh lệch sức căng thành tự do thất phải ở các thời điểm
nghiên cứu so với thời điểm T0 ……………………………………………. 83
Bảng 3.10. Sự chênh lệch sức căng dọc toàn bộ thất phải ở các thời điểm
nghiên cứu so với thời điểm T0 ……………………………………………. 83
Bảng 3.11. Tần suất xuất hiện CTRCD ở các thời điểm nghiên cứu………….. 84
Bảng 3.12. M i liên quan giữa CTRCD và các chỉ s  kích thước thất trái………. 85Bảng 3.13. M i liên quan giữa CTRCD và chức năng tâm thu thất trái, sức
căng dọc toàn bộ thất trái…………………………………………………….. 85
Bảng 3.14. M i liên quan giữa CTRCD và giá trị LVGLS ………………………. 86
Bảng 3.15. M i liên quan giữa CTRCD và các chỉ s  siêu âm của chức năng
tâm trương thất trái …………………………………………………………….. 87
Bảng 3.16. M i liên quan giữa CTRCD và kích thước thất phải ………………. 88
Bảng 3.17. M i liên quan giữa CTRCD và chức năng thất phải……………….. 89
Bảng 3.18. M i liên quan giữa CTRCD và giá trị của RVFWS………………… 90
Bảng 3.19. M i liên quan giữa CTRCD và giá trị của RVGLS ………………… 90
Bảng 3.20. M i liên quan giữa CTRCD và tuổi ……………………………………… 91
Bảng 3.21. M i liên quan giữa CTRCD và BMI…………………………………….. 91
Bảng 3.22. M i liên quan giữa CTRCD và nguy cơ tim mạch (NCTM) ……. 92
Bảng 3.23. M i liên quan giữa CTRCD với Troponin I…………………………… 92
Bảng 3.24. M i liên quan giữa CTRCD với NT-ProBNP………………………… 9