Nghiên cứu sử dụng laser quang đông võng mạc điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đường

Luận án Nghiên cứu sử dụng laser quang đông võng mạc điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đường.Nghiên cứu sử dụng laser quang đông võng mạc điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đường Đái tháo đường là một bệnh rối loạn chuyển hóa ngày càng phổ biến ở Việt Nam cũng nhƣ trên thế giới và có tốc độ phát triển rất nhanh theo đà nâng cao mức sống. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ƣớc tính năm 2000 trên toàn thế giới có khoảng 171 triệu ngƣời mắc bệnh đái tháo đƣờng và dự đoán đến năm 2030 số ngƣời mắc bệnh đái tháo đƣờng trên toàn thế giới sẽ là 366 triệu ngƣời [1],[8]. Chính sự phát triển kinh tế – xã hội nhanh chóng, cùng với việc thay đổi lối sống, đã làm đái tháo đƣờng thực sự t rở thành vấn đề sức khỏe – xã hội chính ở mọi vùng trên thế giới, nhƣng tác động to lớn của nó sẽ rơi vào các quốc gia mới công nghiệp hóa và các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam.

Nghiên cứu sử dụng laser quang đông võng mạc điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đường.Tại Việt Nam tình hình mắc bệnh đái tháo đƣờng đang có chiều hƣớng gia tăng. Theo điều tra dịch tễ học của Tạ Văn Bình và cộng sự (2003), tỷ lệ đái tháo đƣờng cao nhất ở khu vực thành phố là 4,4% và tỷ lệ đái tháo đƣờng chung cho cả nƣớc là 2,7% [2]. Theo điều tra năm 2010 của Bệnh viện Nội tiết Trung ƣơng, tỷ lệ mắc đái tháo đƣờng trên cả nƣớc lên đến 8% [3].Bệnh đái tháo đƣờng gây ra nhiều biến chứng về đại mạch và vi mạch tại nhiều cơ quan đích nhƣ thận, tim, mắt…. Tại mắt, bệnh gây ra nhiều biến chứng nhƣ sụp mi, liệt vận nhãn, hay tổn hại nhiều cấu trúc nội nhãn nhƣ đục thể thủy tinh, glôcôm tân mạch; đặc biệt là bệnh võng mạc đái tháo đƣờng, trong đó có phù hoàng điểm do đái tháo đƣờng.

Phù hoàng điểm do đái tháo đƣờng là bệnh lý thƣờng gặp, là nguyên nhân chính gây giảm thị lực ở giai đoạn sớm trên bệnh nhân đái tháo đƣờng[114]. Ở Hoa Kỳ năm 1994, trong số 5,8 triệu ngƣời mắc bệnh đái tháo đƣờng, có tới 565.000 bệnh nhân bị phù hoàng điểm [6]. Một số tác giả khác cũng công bố con số tƣơng tự, tức là số mắc vào khoảng 10% số bệnh nhân đái tháo đƣờng [6],[7]. Ở Việt Nam hiện nay chƣa có nghiên cứu nào công bố về tình hình mắc bệnh, nhƣng có lẽ số bệnh nhân bị phù hoàng điểm do đái tháo đƣờng cũng tăng nhiều tƣơng ứng với tốc độ tăng của bệnh đái tháo đƣờng nói chung.Phù hoàng điểm do đái tháo đƣờng hay gặp ở giai đoạn sớm của bệnh đái tháo đƣờng, nên việc chẩn đoán và điều trị ở giai đoạn sớm rất có hiệu quả trong việc phục hồi thị lực, phòng ngừa giảm thị lực cho nhóm bệnh nhân trong độ tuổi lao động, cải thiện chất lƣợng sống cho bệnh nhân. Việc can thiệp kịp thời còn ngăn ngừa tiến triển của bệnh sang các giai đoạn muộn, gây giảm thị lực nặng nề và không hồi phục nhƣ bong thanh dịch võng mạc vùng hoàng điểm.

Việc điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đƣờng bằng laser quang đông võng mạc đã đƣợc áp dụng từ giữa những năm 80 của thế kỷ trƣớc tại nhiều nƣớc, đặc biệt tại Hoa Kỳ đã có một nghiên cứu lớn – ETDRS (Early Treatment Diabetic Retinopathy Study Research Group) chứng minh hiệu quả của laser quang đông võng mạc vùng hoàng điểm đối với bệnh [21]. Nghiên cứu sử dụng laser quang đông võng mạc điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đườngGần đây, với sự phát triển của nhãn khoa Việt Nam, tại các cơ sở nhãn khoa chuyên sâu ở Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, đã đƣợc trang bị nhiều phƣơng tiện chẩn đoán và điều trị hiện đại nhƣ OCT, laser võng mạc thế hệ mới, tạo điều kiện thuận lợi cho việc theo dõi và điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đƣờng. Tuy nhiên, đến thời điểm này, chƣa có một nghiên cứu nào về chẩn đoán và điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đƣờng tại Việt Nam.

Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với hai mục tiêu:

1. Mô tả đặc điểm lâm sàng của phù hoàng điểm do đái tháo đường.

2. Đánh giá kết quả điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đườngbằng laser võng mạc

MỤC LỤC

ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………………………………………….. 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN ………………………………………………………………… 3
1.1. GIẢI PHẪU – SINH LÝ VÕNG MẠC VÙNG HOÀNG ĐIỂM ……… 3
1.1.1. Cấu tạo giải phẫu chức năng của võng mạc và hoàng điểm ………………. 3
1.1.2. Vị trí hoàng điểm và phân bố tế bào vùng hoàng điểm …………………….. 4
1.1.3. Mạch máu nuôi dƣỡng võng mạc, hoàng điểm ………………………….. ……. 5
1.1.4. Hàng rào máu mắt ………………………….. ………………………….. …………………. 6
1.2. BỆNH ĐÁI THÁO ĐƢỜNG VÀ BIẾN CHỨNG ………………………….. 7
1.2.1. Đại cƣơng về bệnh đái tháo đƣờng ………………………….. ……………………… 7
1.2.2. Tình hình bệnh đái tháo đƣờng trên thế giới và Việt Nam ………………… 7
1.2.3. Các tổn thƣơng do bệnh đái tháo đƣờng ………………………….. ……………. 10
1.2.4. Các tổn thƣơng võng mạc ………………………….. ………………………….. …….. 10
1.3. PHÙ HOÀNG ĐIỂM DO ĐÁI THÁO ĐƢỜNG ………………………….. 13
1.3.1. Đại cƣơng về phù hoàng điểm do đái tháo đƣờng………………………….. . 13
1.3.2. Sinh lý bệnh của phù hoàng điểm ………………………….. ……………………… 14
1.3.3. Đặc điểm lâm sàng của phù hoàng điểm do đái tháo đƣờng ……………. 16
1.3.4. Các phƣơng pháp chẩn đoán cận lâm sàng ………………………….. ………… 19
1.3.5. Các phƣơng pháp điều trị phù hoàng điểm do ĐTĐ ……………………….. 22
1.4. LASER TRONG ĐIỀU TRỊ PHÙ HOÀNG ĐIỂM DO ĐÁI
THÁO ĐƢỜNG …………………………………………………………………………….. 25
1.4.1. Sơ lƣợc lịch sử laser trong y học ………………………….. ……………………….. 25
1.4.2. Laser quang đông điều trị võng mạc vùng hoàng điểm …………………… 26
1.5. NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG LASER TRONG ĐIỀU TRỊ PHÙ
HOÀNG ĐIỂM DO ĐÁI THÁO ĐƢỜNG ………………………………………… 29
1.5.1. Nghiên cứu của Gaudric và cộng sự năm 1984 ………………………….. ….. 29
1.5.2. Nghiên cứu của Olk và cộng sự từ năm 1986 – 1991 ………………………. 29
1.5. 3. Nghiên cứu của Haut ………………………….. ………………………….. ……………. 31
1.5.4. Một số nghiên cứu khác ………………………….. ………………………….. ……….. 31
1.5.5. Nghiên cứu ETDRS ………………………….. ………………………….. …………….. 32
1.5.6. Nghiên cứu laser hoàng điểm năng lƣợng thấp ………………………….. ….. 33
1.5.7. Laser quang đông vi xung dƣới ngƣỡng MPD ………………………….. …… 34
1.5.8. Các nghiên cứu điều trị laser kết hợp với thuốc ………………………….. …. 34
1.5.9. Các nghiên cứu về laser hoàng điểm ở Việt Nam ………………………….. . 36
CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU……… 37
2.1. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU ……………………………………………………. 37
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn ………………………….. ………………………….. …………….. 37
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ ………………………….. ………………………….. ……………….. 37
2.2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU……………………………………………….. 38
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu: ………………………….. ………………………….. …………….. 38
2.2.2. Cỡ mẫu và cách chọn mẫu: ………………………….. ………………………….. …… 38
2.2.3. Phƣơng tiện nghiên cứu ………………………….. ………………………….. ……….. 39
2.2.4. Nội dung nghiên cứu ………………………….. ………………………….. ……………. 41
2.2.5. Xử lý số liệu ………………………….. ………………………….. ………………………… 49
2.2.6. Đạo đức nghiên cứu: ………………………….. ………………………….. ……………. 49
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU …………………………………………… 50
3.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ NHÓM BỆNH NHÂN NGHIÊN CỨU …. 50
3.1.1. Phân bố bệnh nhân theo tuổi ………………………….. ………………………….. …. 50
3.1.2. Phân bố theo giới ………………………….. ………………………….. …………………. 50
3.1.3. Phân bố theo typ ĐTĐ ………………………….. ………………………….. …………. 51
3.1.4. Phân bố theo thời gian phát hiện ĐTĐ ………………………….. ………………. 51
3.1.5. Phân bố theo tỷ lệ HbA1c ………………………….. ………………………….. …….. 52
3.2. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA PHÙ HOÀNG ĐIỂM ………………….. 53
3.2.1. Phân bố theo tình trạng thị lực bắt đầu nghiên cứu …………………………. 53
3.2.2. Thời gian xuất hiện nhìn mờ ………………………….. ………………………….. …. 55
3.2.3. Tình trạng thể thủy tinh và tình trạng bong dịch kính sau ……………….. 56
3.2.4. Thể phù hoàng điểm: ………………………….. ………………………….. ……………. 57
3.2.5. Phân bố theo mắt: ………………………….. ………………………….. ………………… 57
3.3. KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ PHÙ HOÀNG ĐIỂM BẰNG LASER
QUANG ĐÔNG ……………………………………………………………………………. 58
3.3.1. Kết quả về thị lực ………………………….. ………………………….. …………………. 58
3.3.2. Kết quả cải thiện về thị lực phân theo các mức độ ………………………….. 64
3.3.3. Kết quả về độ dày võng mạc trung tâm đo bằng OCT…………………….. 67
3.3.4. Biến chứng laser ………………………….. ………………………….. ………………….. 74
3.3.5. Kết quả về kỹ thuật, thông số laser và điều trị bổ xung laser …………… 75
3.3.6. Mối tƣơng quan giữa biến đổi về thị lực và độ dày võng mạc trung tâm
đo bằng OCT: ………………………….. ………………………….. ………………………….. …… 76
CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN …………………………………………………………………. 80
4.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA NHÓM BỆNH NHÂN NGHIÊN CỨU . 80
4.1.1. Phân bố bệnh nhân theo tuổi ………………………….. ………………………….. …. 80
4.1.2. Phân bố bệnh nhân theo giới ………………………….. ………………………….. … 80
4.1.3. Phân bố theo thể ĐTĐ, thời gian phát hiện ĐTĐ và thời gian phát hiện
phù hoàng điểm ………………………….. ………………………….. ………………………….. … 81
4.1.4.Tình trạng HbA1c ………………………….. ………………………….. …………………. 82
4.2. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA PHÙ HOÀNG ĐIỂM ………………….. 83
4.2.1.Tình trạng thể thủy tinh ………………………….. ………………………….. …………. 83
4.2.2. Tình trạng bong dịch kính sau ………………………….. ………………………….. . 84
4.2.3. Thể phù hoàng điểm ………………………….. ………………………….. …………….. 84
4.2.4. Tính cân xứng của phù hoàng điểm giữa hai mắt trên cùng
bệnh nhân ………………………….. ………………………….. ………………….. 85
4.2.5. Đặc điểm thị lực trƣớc điều trị ………………………….. ………………………….. . 86
4.3. KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ LASER HOÀNG ĐIỂM TRONG PHÙ
HOÀNG ĐIỂM DO ĐTĐ ………………………………………………………………… 87
4.3.1. Kết quả về thị lực ………………………….. ………………………….. …………………. 87
4.3.2. Kết quả thay đổi độ dày võng mạc trung tâm trên OCT ………………….. 91
4.3.3. Biến chứng sau điều trị phù hoàng điểm bằng laser ………………………… 93
4.3.4. Mối tƣơng quan giữa thay đổi thị lực và độ dày võng mạc trung tâm
trên OCT ………………………….. ………………………….. ………………………….. ………….. 97
4.3.5. Về kết quả điều trị bổ xung và các thông số trong điều trị laser …….. 100
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………….. 103
NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN
HƢỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP CỦA LUẬN ÁN
DANH MỤC CÁC BÀI BÁO CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN CỦA
TÁC GIẢ ĐÃ ĐƢỢC CÔNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC BÀI BÁO CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BÓ
1. Vũ Tuấn Anh, Hoàng Thị Phúc (2012). Kết quả bước đầu điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đường bằng laser 532 nm. Tạp chí Y học thực hành, 821: 159 -160.
2. Vũ Tuấn Anh, Hoàng Thị Phúc (2014). Kết quả thị lực và OCT trong điều trị phù hoàng điểm do đái tháo đường thể khu trú bằng laser 532 nm. Tạp chí Y học thực hành, 927: 68-70.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Tạ Văn Bình và cộng sự (2003), Dịch tễ học bệnh đái tháo đường, các yếu tố nguy cơ và các vấn đề liên quan đến quản lý bệnh đái tháo đừơng tại khu vực nội thành bốn thành phố lớn, Nhà xuất bản Y học, Bệnh viện Nội Tiết TW.
2. Tạ Văn Bình và cộng sự (2003), Dịch tễ học bệnh đái tháo đường, các yếu tố nguy cơ và các vấn đề liên quan đến quản lý bệnh đái tháo đừơng ở Việt Nam, Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ, Bệnh viện Nội Tiết TW.
3. Lê Phong, Nguyễn Vinh Quang, Nguyễn Quốc Việt và cs (2013). Kết quả chẩn đoán phát hiện sớm đái tháo đường typ II tại cộng đồng. Bệnh viện Nội tiết trung ương, Bộ Y tế.
4. Hoàng Thị Phúc và cs (2012). Ứng dụng các phương pháp phát hiện sớm bệnh lý võng mạc ở bệnh nhân đái tháo đường và các phương pháp điều trị. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, Bộ Y tế.