Nghiên cứu tác dụng điều trị nhồi máu não của bài thuốc “Thông mạch Vintong” trên động vật thực nghiệm

Luận văn thạc sĩ y học Nghiên cứu tác dụng điều trị nhồi máu não của bài thuốc “Thông mạch Vintong” trên động vật thực nghiệm.Nhồi máu não là hậu quả của sự giảm đột ngột lưu lượng máu tới não do tắc toàn bộ hay một phần động mạch não. Lâm sàng biểu hiện bằng sự xuất hiện đột ngột các triệu chứng thần kinh khu trú, thường gặp là liệt nửa người. Đây là bệnh lý thần kinh phổ biến trên thế giới và Việt Nam, chiếm 80 – 85% trong tai biến mạch máu não nói chung [13],[17]. Nhồi máu não nói riêng và tai biến mạch máu não nói chung đang không chỉ là vấn đề quan tâm đặc biệt của chuyên ngành thần kinh mà còn trong các chuyên ngành y học trên toàn cầu về tỷ lệ mắc bệnh và hậu quả nghiêm trọng do bệnh gây ra. Theo số liệu thống kê năm 2015 của WHO, tai biến mạch máu não là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trong các bệnh thuộc hệ thần kinh và đứng thứ ba sau bệnh lý tim mạch, ung thư [55], là nguyên nhân gây tàn phế hàng đầu ở người trưởng thành [67]. Chi phí cho công tác điều trị, phòng bệnh, phục hồi chức năng hàng năm ở các nước trên thế giới là rất lớn. Tại Hoa Kỳ năm 2010 là 73,7 tỷ đô la Mỹ; ở Pháp chiếm 2,5-3% tổng kinh phí chi cho y tế [18]. Tại Việt Nam, đột quỵ do nhồi máu não không những là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu mà còn gây tàn phế cho nhiều người, trở thành gánh nặng về kinh tế cho gia đình và xã hội.

Hiện nay, sự phát triển của khoa học kỹ thuật tiên tiến đã đóng góp những thành tựu không nhỏ trong công tác chẩn đoán, hồi sức cấp cứu, phẫu thuật thần kinh, và đặc biệt là can thiệp mạch đã góp phần làm gia tăng hiệu
quả điều trị đáng kể [13]. Tuy nhiên, số bệnh nhân có được cơ hội này không nhiều vì yếu tố thời gian và bệnh nhân cần được điều trị tại những trung tâm lớn có trang thiết bị y tế hiện đại. Do đó, hướng điều trị nội khoa cho đến nay vẫn là hướng rất phổ biến. Hiện nay, có rất nhiều thuốc được dùng để điều trị nhồi máu não, nhưng không có thuốc nào có tác dụng đặc trị. Thực tế trên lâm sàng, điều trị nhồi máu não thường phải bao gồm sự kết hợp của rất nhiều loại thuốc với nhau dẫn đến việc giá thành điều trị nội khoa cho bệnh nhân rất cao và trở thành rào cản, gánh nặng cho bệnh nhân cũng như chính gia đình họ. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu và phát triển thuốc có tác dụng điều trị nhồi máu não từ dược liệu an toàn, giá thành rẻ hơn, sử dụng thuận lợi,… là hướng đi rất có triển vọng và cần thiết.
Trong những năm gần đây, xu thế sử dụng thảo dược trong điều trị đang ngày càng trở nên phổ biến, không những chỉ ở các nước Châu Á mà cả khu vực Châu Âu bởi tính an toàn, cơ chế tác dụng đa dạng, đa mục tiêu. Trong đó, thuốc y học cổ truyền đặc biệt là những bào thuốc nghiệm phương đã dần chứng minh được hiệu quả trên những nhóm bệnh lý phức tạp.
“Thông mạch Vintong” là bài thuốc nghiệm phương của Phó giáo sư, tiến sĩ Đậu Xuân Cảnh dựa trên lý luận y học cổ truyền với các thành phần có tác dụng hoạt huyết khứ ứ đã được chứng minh về tác dụng dược lý. Tuy nhiên, sự phối hợp các vị thuốc có đem lại hiệu quả như mong muốn để ứng dụng trên lâm sàng thì cần phải có những nghiên cứu tiền lâm sàng minh chứng. Thuốc đã được thử độc tính cấp và bán trường diễn chứng minh an toàn trên động vật thực nghiệm cho kết quả an toàn. Với mong muốn có cơ sở khoa học chắc chắn khẳng định hiệu quả của bài thuốc trong điều trị nhồi máu não, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu tác dụng điều trị nhồi máu não của bài thuốc “Thông mạch Vintong” trên động vật thực nghiệm” với 2 mục tiêu sau:
1. Đánh giá tác dụng phục hồi chức năng vận động, cảm giác thần kinh trên chuột gây nhồi máu não của bài thuốc “Thông mạch Vintong”.
2. Đánh giá tác dụng giảm thể tích tổn thương, ảnh hưởng quá trình tái tạo thần kinh và mô liên kết của bài thuốc “Thông mạch Vintong

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ………………………………………………………………1
Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ……………………………………………………. 3
1.1. Đặc điểm sinh lý tuần hoàn não ……………………………………………………. 3
1.1.1. Mức tiêu thụ oxy và glucose của não ………………………………………. 3
1.1.2. Lưu lượng tuần hoàn máu não………………………………………………… 3
1.1.3. Điều hòa lưu lượng máu não ………………………………………………….. 3
1.2. Tổng quan về nhồi máu não …………………………………………………………. 5
1.2.1. Định nghĩa và phân loại nhồi máu não…………………………………….. 5
1.2.2. Nguyên nhân và các yếu tố nguy cơ gây nhồi máu não ……………… 5
1.2.3. Sinh lý bệnh học của thiếu máu não cục bộ ……………………………… 6
1.3. Một số mô hình nhồi máu não…………………………………………………….. 11
1.3.1. Thiếu máu não toàn thể ……………………………………………………….. 11
1.3.2. Thiếu máu não cục bộ………………………………………………………….. 11
1.3.3. Thuyên tắc động mạch não giữa (MCAO – middle cerebral artery)
…………………………………………………………………………………………………… 11
1.4. Tổng quan về Thông mạch Vintong…………………………………………….. 13
1.4.1. Xuất xứ ……………………………………………………………………………… 13
1.4.2. Thành phần ………………………………………………………………………… 13
1.4.3. Cơ chế tác dụng ………………………………………………………………….. 13
1.5. Các nghiên cứu về “Thông mạch Vintong” ………………………………….. 15
1.5.1. Nghiên cứu độc tính cấp của “Thông mạch Vintong” ……………… 151.5.2. Nghiên cứu độc tính bán trường diễn của “Thông mạch Vintong”
…………………………………………………………………………………………………… 16
1.5.3. Đánh giá tác dụng tân tạo mạch máu não chuột sau đột quỵ của bài
thuốc “Thông mạch Vintong”………………………………………………………… 16
Chương 2 CHẤT LIỆU, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU……………………………………………………………………………………………. 17
2.1. Chất liệu nghiên cứu………………………………………………………………….. 17
2.2. Đối tượng nghiên cứu………………………………………………………………… 18
2.3. Thời gian và địa điểm tiến hành nghiên cứu…………………………………. 18
2.4. Phương pháp nghiên cứu……………………………………………………………. 18
2.4.1. Thiết kế nghiên cứu …………………………………………………………….. 18
2.4.2. Chọn mẫu và cỡ mẫu …………………………………………………………… 18
2.4.3. Quy trình nghiên cứu…………………………………………………………… 19
2.4.4. Chỉ tiêu theo dõi………………………………………………………………….. 19
2.4.5. Công cụ sử dụng trong nghiên cứu………………………………………… 20
2.4.6. Phương pháp tiến hành ………………………………………………………… 20
2.4.7. Phương pháp đánh giá kết quả………………………………………………. 22
2.5. Phương pháp xử lý số liệu………………………………………………………….. 26
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ………………………………………………… 28
3.1. Kết quả về tác dụng phục hồi chức năng vận động, cảm giác thần kinh
trên chuột gây nhồi máu não của bài thuốc “Thông mạch Vintong”………. 28
3.1.1. Kết quả đánh giá bằng thử nghiệm rotarod …………………………….. 283.1.2. Kết quả đánh giá mức độ tổn thương thần kinh theo thang điểm của
Li và cộng sự……………………………………………………………………………….. 30
3.2. Kết quả đánh giá tác dụng giảm thể tích tổn thương, ảnh hưởng quá
trình tái tạo thần kinh và mô liên kết của bài thuốc Thông mạch Vintong. 31
3.2.1. Kết quả đánh giá giảm thể tích tổn thương sau đột quỵ nhồi máu
não……………………………………………………………………………………………… 31
3.2.2. Kết quả đánh giá mô bệnh học tái tạo thần kinh ……………………… 35
3.3. Kết quả đánh giá mô bệnh học tái tạo mô liên kết Olig2………………… 41
Chương 4 BÀN LUẬN………………………………………………………………………. 44
4.1. Về mô hình gây nhồi máu não…………………………………………………….. 44
4.2. Về tác dụng phục hồi chức năng vận động, cảm giác thần kinh trên
chuột gây nhồi máu não của bài thuốc “Thông mạch Vintong” …………….. 46
4.2.1. Về kết quả đánh giá bằng thử nghiệm rotarod ………………………… 46
4.2.2. Về mức độ tổn thương thần kinh theo thang điểm của Li và cộng
sự……………………………………………………………………………………………….. 48
4.3. Về kết quả đánh giá tác dụng giảm thể tích tổn thương, ảnh hưởng quá
trình tái tạo thần kinh và mô liên kết của bài thuốc “Thông mạch Vintong”
……………………………………………………………………………………………………… 54
KẾT LUẬN………………………………………………………………….57
KIẾN NGHỊ…………………………………………….…………………..58
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤ

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tiếng Việt
1. Nguyễn Đạt Anh, Mai Duy Tôn (2016). Điều trị tiêu huyết khối ở
bệnh nhân nhồi máu não cấp, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.
2. Đỗ Huy Bích, Đặng Quang Chung, Bùi Xuân Chương và cộng sự
(2006). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập I, Nhà xuất
bản khoa học và kỹ thuật, Hà Nội.
3. Đỗ Huy Bích, Đặng Quang Chung, Bùi Xuân Chương và cộng sự
(2006). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập II, Nhà xuất
bản khoa học và kỹ thuật, Hà Nội.
4. Đỗ Huy Bích, Đặng Quang Chung, Bùi Xuân Chương và cộng sự
(2006). Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt Nam, tập III, Nhà xuất
bản khoa học và kỹ thuật, Hà Nội.
5. Bộ Y tế (2018). Thông tư 29/2018/TT-BYT, Thông tư quy định về thử
thuốc trên lâm sàng.
6. Bộ Y tế (2015). Thông tư 05/2015/TT-BYT Ban hành các danh mục
thuốc đông y, thuốc từ dược liệu và vị thuốc y học cổ truyền thuộc
phạm vi thanh toán của bảo hiểm y tế.
7. Bộ Y tế (2012). Thông tư 03/2012/TT-BYT, Thông tư hướng dẫn về
thử thuốc trên lâm sàng.
8. Bộ Y tế (2017). Dược điển Việt Nam, lần xuất bản thứ năm, tập 2, Nhà
xuất bản Y học, Hà Nội.
9. Lê Quang Cường chủ biên (2015). Hướng dẫn thử nghiệm phi lâm sàng
và lâm sàng đông y, thuốc từ dược liệu, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.
10. Trần Chí Cường chủ biên (2016), Chẩn đoán và điều trị bệnh mạch
máu thần kinh – đột quỵ, Nhà xuất bản Y học thành phố Hồ Chí Minh,
Hồ Chí Minh.11. Trịnh Bỉnh Dy (2006). Sinh lý tế bào và màng tế bào; Tuần hoàn địa
phương, Sinh lý học, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội, Tập 1, 36-50; 232- 245.
12. Đỗ Trung Đàm (1996). Phương pháp xác định độc tính cấp của
thuốc, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.
13. Nguyễn Văn Đăng (2000). Tai biến mạch máu não – Chẩn đoán và
điều trị, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.
14. Nguyễn Văn Đăng (2003). Tai biến mạch máu não, Thực hành thần
kinh các bệnh và hội chứng thường gặp, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội,
569-636.
15. Nguyễn Văn Đăng (2006). Tai biến mạch máu não, Nhà xuất bản Y
học, Hà Nội.
16. Nguyễn Văn Đăng (2001), Đột quỵ não người trẻ, một số kinh nghiệm
chẩn đoán, điều trị, Hội thảo chuyên đề liên khoa, Báo cáo khoa học,
Bệnh viện Bạch Mai, Hà Nội, tr 36-39.
17. Lê Đức Hinh (2002). Một số đặc điểm dịch tễ học về tai biến mạch
máu não tại Việt Nam, Hội thảo quốc tế lần thứ nhất, chuyên đề tai
biến mạch máu não, Bệnh viện Bạch Mai, tr 35.
18. Lê Đức Hinh (2009). “Tai biến mạch máu não”, Thần kinh học trong
thực hành đa khoa, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.
19. Nguyễn Nhược Kim chủ biên (2015). Phương tễ học, Nhà xuất bản Y
học, Hà Nội.
20. Hoàng Khánh (2008), Các yếu tố nguy cơ gây tai biến mạch máu não,
Tai biến mạch máu não hướng dẫn chẩn đoán và xử trí, Hà Nội, Nhà
xuất bản y học, tr.84-105.
21. Hoàng Khánh (2004), Các yếu tố nguy cơ của tai biến mạch máu não,
Thần kinh học lâm sàng, Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Y
học, tr.164-170.22. Trần Văn Kỳ (2014). Dược học cổ truyền. Nhà xuất bản Đồng Nai.
23. Đỗ Tất Lợi (2015). Những cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Nhà xuất
bản Y học, Hà Nội.
24. Vũ Anh Nhị (2012), Sổ tay lâm sàng thần kinh, Đại học Quốc gia TP
Hồ Chí Minh, Hồ Chí Minh, tr.73-102.
25. Vũ Anh Nhị (2013): Thần kinh học, Bộ môn Thần kinh, Đại học Y
dược TPHCM, NXB Đại học Quốc gia TPHCM.
26. Vũ Anh Nhị, Nguyễn Bá Thắng (2012), Điều trị dự phòng trước và
sau đột quỵ, Chẩn đoán và điều trị tai biến mạch máu não, Đại học Y
dược TP Hồ Chí Minh, TP Hồ Chí Minh, tr. 71 – 75.
27. Uông Ngang, Trần Văn Quảng dịch (2015). Thang đầu ca quyết, Nhà
xuất bản Phương Đông.
28. Hoàng Duy Tân, Hoàng Anh Tuấn (2016). Phương tễ học, Nhà xuất
bản Thuận Hóa.
29. Lê Văn Thành (2015), “Mạng lưới chăm sóc đột quỵ chặng đường đã
qua và tương lai”, Tạp chí y dược lâm sàng 108, 10, tr.11 – 14.
30. Nguyễn Bá Thắng (2014), Bài giảng Đột quỵ – lâm sàng, chuẩn đoán
và điều trị – Dành cho đối tượng sinh viên YĐK và YHCT
31. Lê Văn Thính, Lê Đức Hinh, Lê Trọng Luân, Nguyễn Chương
(2000). Phân loại tai biến nhồi máu não, Công trình nghiên cứu khoa
học Bệnh viện Bạch Mai, tr 417-422.
32. Đào Xuân Vinh (2008). Hướng dẫn sử dụng các xét nghiệm sinh hóa,
Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.
33. Viện dược liệu (2006). Phương pháp nghiên cứu tác dụng dược lý của
thuốc từ dược thảo, Nhà xuất bản Khoa học kỹ thuật.
34. Viện kiểm nghiệm (2005). Dự thảo hướng dẫn thử độc tính của thuố