Nghiên cứu tác dụng hạ đường huyết và bảo vệ gan của cây Dền toòng quả dài (Gomphogyne bonii Ganep.) trên thực nghiệm

Luận văn thạc sĩ y học Nghiên cứu tác dụng hạ đường huyết và bảo vệ gan của cây Dền toòng quả dài (Gomphogyne bonii Ganep.) trên thực nghiệm.Ngày nay, cùng với sự phát triển của kinh tế xã hội, kèm theo nhiều hệ lụy về ô nhiễm môi trường, đồng thời chất lượng thực phẩm không đảm bảo, chế độ ăn uống không hợp lí dẫn đến sự gia tăng các bệnh lý liên quan đến chuyển hóa và nội tiết, trong đó có đái tháo đường. Bệnh đặc trưng bởi tình trạng tăng đường huyết mạn tính phối hợp với rối loạn chuyển hóa glucid, lipid và protein do tình trạng thiếu hụt về số lượng insulin, tác dụng của insulin hoặc cả hai [29].
Theo báo cáo toàn cầu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), năm 2016 số lượng người lớn tuổi mắc bệnh đái tháo đường tăng vọt từ 108 triệu người năm 1980 lên 422 triệu người năm 2015. Bên cạnh đó, đái tháo đường gây tử vong cho 1,6 triệu người vào năm 2016 và được coi là nguyên nhân gây tử vong đứng hàng thứ 7 trong tất cả các nguyên nhân [77]. Đái tháo đường không chỉ mang lại gánh nặng về mặt sức khỏe mà còn là gánh nặng về kinh tế cho bệnh nhân và gia đình. Bệnh có thể gây ra nhiều biến chứng trên tim, mạch, thận, thần kinh, mắt… dẫn đến tử vong cho người bệnh.

Hiện nay có rất nhiều nhóm thuốc điều trị đái tháo đường có hiệu quả như insulin, biguanid, sulfonylurea nhưng có nhiều tác dụng không mong muốn [24]. Bên cạnh đó, bệnh nhân ĐTĐ thường kèm thêm nhiều bệnh lý nên khi điều trị phải kết hợp nhiều thuốc gây ra sự tương tác hoặc ảnh hưởng đến chức năng gan, đồng thời thời gian điều trị của bệnh nhân kéo dài dẫn đến khó khăn về kinh tế và tuân thủ điều trị. Một trong những hướng nghiên cứu trên thế giới hiện nay là sàng lọc, tìm ra các hoạt chất có nguồn gốc tự nhiên, chủ yếu từ thực vật có tính an toàn, hiệu quả và thích hợp cho điều trị kéo dài.
Nước ta nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm, hệ thực vật và động vật vô cùng phong phú và đa dạng. Vấn đề làm phong phú thêm các nguồn thuốc của Việt Nam và nghiên cứu sử dụng các thuốc có nguồn gốc dược liệu có tác dụng tốt điều trị bệnh đặc biệt là bệnh lý mạn tính như ĐTĐ là mối quan tâm hàng đầu của các nhà khoa học. Dền toòng quả dài (DTQD) có tên khoa học là Gomphogyne bonii Gagnep., thuộc họ Bầu bí (Cucurbitaceae), lần đầu tiên được tìm ra ở các tỉnh vùng núi phía Bắc, Việt Nam với các tên gọi khác nhau như Đầu thư, Dây gom, Dền toòng quả dài. Họ Cucurbitaceae là một trong những họ có nhiều chi và loài đã được các nhà khoa học chứng minh tác dụng trong một số bệnh lý tim mạch, rối loạn lipid máu, chống oxy hóa và tăng cường miễn dịch…[3],[12]. Trong dân gian, cộng đồng người Tày ở khu vực huyện Trùng Khánh (tỉnh Cao Bằng) thường dùng bộ phận trên mặt đất của cây này uống dùng để giải độc gan, điều trị đái tháo đường, béo phì,… Tuy nhiên, chưa có một nghiên cứu nào chứng minh các tác dụng trên của Dền toòng quả dài.
Nhằm đánh giá một cách khoa học các tác dụng chính của cây Dền toòng quả dài, đề tài “Nghiên cứu tác dụng hạ đường huyết và bảo vệ gan của cây Dền toòng quả dài (Gomphogyne bonii Ganep.) trên thực nghiệm” đã được thực hiện với 2 mục tiêu:
1.Đánh giá tác dụng hạ glucose máu của Dền toòng quả dài trên chuột nhắt trắng gây mô hình đái tháo đường typ 2.
2.Đánh giá tác dụng bảo vệ gan của Dền toòng quả dài trên chuột nhắt trắng gây tổn thương gan bằng paracetamol

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ ………………………………………………………………………………………………………. 1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU: ……………………………………………………………. 3
1.1. SƠ LƢỢC VỀ CHUYỂN HÓA GLUCOSE VÀ BỆNH LÝ ĐTĐ ………………..3
1.1.1. Vai trò của glucid và sự vận chuyển glucose trong cơ thể……………………………. 3
1.1.2. Sự điều hòa cân bằng glucose máu…………………………………………………………….. 3
1.1.3. Đại cương bệnh đái tháo đường…………………………………………………………………. 4
1.1.4. Điều trị bệnh lý đái tháo đường………………………………………………………………….. 6
1.2. CẤU TRÚC CHỨC NĂNG SINH LÝ VÀ TỔN THƢƠNG GAN………………..9
1.2.1. Cấu trúc gan ……………………………………………………………………………………………… 9
1.2.2. Chức năng sinh lý của gan……………………………………………………………………….. 10
1.2.3. Những tổn thương gan thường gặp…………………………………………………………… 11
1.2.4. Một số xét nghiệm thường dùng đánh giá tổn thương gan…………………………. 12
1.2.5. Các thuốc có tác dụng bảo vệ gan…………………………………………………………….. 12
1.2.6. Điều trị bệnh lý gan theo y học cổ truyền …………………………………………………. 13
1.3. CÁC MÔ HÌNH TRÊN ĐỘNG VẬT THỰC NGHIỆM …………………………….14
1.3.1. Mô hình ĐTĐ trên thực nghiệm ……………………………………………………………….. 14
1.3.2. Mô hình dược lý gây tổn thương gan trên động vật thực nghiệm……………….. 15
1.4. TỔNG QUAN VỀ CÂY DỀN TOÒNG QUẢ DÀI……………………………………16
1.4.1. Đặc điểm thực vật học…………………………………………………………………………….. 16
1.4.2. Phân bố địa lí…………………………………………………………………………………………… 16
CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ………………….19
2.1. Chất liệu nghiên cứu ……………………………………………………………………………..19
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu………………………………………………………………………………….. 19
2.1.2. Hóa chất và máy móc phục vụ nghiên cứu……………………………………………………. 20
2.2. Đối tƣợng nghiên cứu: Động vật thực nghiệm ………………………………………….20
2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu………………………………………………………………………..21
2.3.1. Nghiên cứu tác dụng hạ glucose máu trên chuột nhắt gây mô hình ĐTĐ typ 2. 21
2.3.2. Đánh giá tác dụng bảo vệ gan của Dền toòng quả dài trên thực nghiệm ………. 22
2.4. Xử lý số liệu …………………………………………………………………………………………23
2.5. Địa điểm nghiên cứu ……………………………………………………………………………..23CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU………………………………………………………..24
3.1. Kết quả nghiên cứu tác dụng hạ glucose máu
3.1.1. Sự thay đổi cân nặng ở mô hình chuột gây béo phì……………………………………. 24
3.1.2. Tác dụng của Dền toòng quả dài trên chuột nhắt gây mô hình ĐTĐ typ 2.. .24
3.1.3. Tác dụng điều chỉnh rối loạn lipid máu của Dền toòng quả dài trên chuột nhắt
gây mô hình ĐTĐ dạng typ 2……………………………………………………………………. 27
3.1.4. Ảnh hưởng của Dền toòng quả dài lên trọng lượng gan, tụy và mô bệnh học
chuột nhắt gây mô hình ĐTĐ dạng typ 2…………………………………………………… 28
3.1.5. Mô bệnh học chuột nhắt gây mô hình ĐTĐ dạng typ 2 ……………………………… 31
3.2. Tác dụng bảo vệ gan của Dền toòng quả dài trên thực nghiệm.
3.2.1. Tác dụng bảo vệ gan của Dền toòng quả dài trên thực nghiệm………………….. 41
3.2.2. Hình ảnh đại thể và vi thể gan chuột sau 10 ngày uống thuốc……………………. 50
CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN………………………………………………………………………………49
4.1. Tác dụng hạ glucose máu của Dền toòng quả dài ………………………………………49
4.1.1. Mô hình gây ĐTĐ typ 2……………………………………………………………………………. 49
4.1.2. Tác dụng của Dền toòng quả dài lên nồng độ glucose máu và các chỉ số lipid
máu ở chuột nhắt gây ĐTĐ typ 2 ……………………………………………………………… 49
4.1.3. Tác dụng của Dền toòng quả dài trên mô bệnh học gan, tụy……………………… 53
4.2. Tác dụng bảo vệ gan của Dền toòng quả dài trên mô hình thực nghiệm…54
4.2.1. Về lựa chọn mô hình ………………………………………………………………………………… 54
4.2.2. Tác dụng bảo vệ gan của Dền toòng quả dài…………………………………………….. 55
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………………………..58
1. Tác dụng hạ glucose máu của Dền toòng quả dài………………………………….58
2. Tác dụng bảo vệ gan của Dền toòng quả dài trên mô hình thực nghiệm…58
KIẾN NGHỊ ………………………………………………………………………………………………….59
TÀI LIỆU THAM KHẢODANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Ảnh hƣởng của Dền toòng quả dài đến thể trọng chuột……………………………24
Bảng 3.2. Sự biến đổi nồng độ glucose máu chuột nhắt trắng …………………………………25
Bảng 3.3. Ảnh hƣởng của dền toòng quả dài đến nồng độ glucose máu của chuột ĐTĐ
typ 2 sau 2 tuần nghiên cứu………………………………………………………………………………..26
Bảng 3.4. Chỉ số lipid máu của chuột ĐTĐ typ 2 sau 2 tuần uống thuốc ………………….27
Bảng 3.5. Trọng lƣợng gan của chuột ĐTĐ typ 2 sau 2 tuần uống thuốc………………….29
Bảng 3.6. Trọng lƣợng tụy của chuột ĐTĐ typ2 sau 2 tuần uống thuốc …………………..30
Bảng 3.7. Ảnh hƣởng của Dền toòng quả dài lên trọng lƣợng gan chuột………………….41
Bảng 3.8. Ảnh hƣởng của Dền toòng quả dài đến hoạt độ AST trong máu chuột………42
Bảng 3.9. Ảnh hƣởng của Dền toòng quả dài đến hoạt độ ALT trong máu chuột………43DANH MỤC HÌNH
Sơ đồ 1.1. Con đƣờng chuyển hóa paracetamol trong cơ thể………………………15
Hình 1.2. Phân loại các saponin……………………………………………………18
Hình 2.1. Ảnh cây Dền toòng quả dài (Gomphogyne bonii Gagnep.), hoa và quả…1