NGHIÊN cứu TÁO DUNG CỦA BÀI THUỐC “TỨ THẨN HOÀN” TRONG ĐIỂU TRỊ HỘI CHÚNG RUỘT KÍCH THÍCH THỂ LỎNG

Hôi chứng ruột kích thích (HCRKT) là một hôi chứng thường gặp của đường tiêu hóa với các rối loạn chức năng ruột, bao gồm một nhóm các triệu chứng như: đau bụng, trướng bụng, rối loạn đại tiện… Các triệu chứng này tái đi tái lại nhiều lần mà không tìm thấy tổn thương về giải phẫu bệnh hoặc các rối loạn về hóa sinh. Trước đây, hội chứng này có nhiều tên gọi khác nhau như: viêm đại tràng co thắt, viêm đại tràng nhầy, rối loạn chức năng đại tràng, bệnh đại tràng chức năng, hội chứng đại tràng kích thích. Hiện nay, thuật ngữ HCRKT được thống nhất để gọi tình trạng bệnh lý này.

Nghiên cứu TIBS (Trust in Irritable Bowel Syndrome) trên 41.000 người, tại 8 quốc gia Châu Âu (Bỉ, Pháp, Đức, Italia, Tây Ban Nha, Thụy Sỹ, Anh và Hà Lan) cho thấy, tần suất mắc HCRKT là 11 ,5%, thay đổi tùy theo quốc gia (6 – 12%); 63% bệnh nhân là nữ; HCRKT thể lỏng là 34%, thể táo: 27%; 35% bệnh nhân chịu đựng các triệu chứng trên 10 năm [85]. Ở Việt Nam, theo Hà Văn Ngạc, năm 1995, tại Phòng Khám của Bệnh viện Trung ương Quân đội 108, tỷ lệ đó là 17,3%; tuổi 30 – 60 chiếm 75,2% [19]. Năm 2004, Nguyễn Thị Tuyết Vân đã khảo sát 6.166 bệnh nhân thuộc bệnh lý đại, trực tràng – hậu môn tại Phòng Khám của Bệnh viện Bạch Mai; kết quả cho thấy, có 5.129 bệnh nhân mắc HCRKT, chiếm tỷ lệ 83,18% [33].

HCRKT không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng vì diễn biến kéo dài nên chất lượng cuộc sống của bệnh nhân bị ảnh hưởng nhiều. Y học hiện đại đã đạt được nhiều kết quả trong việc điều trị với mục tiêu làm giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh. Nhưng trên thực tế lâm sàng còn hạn chế là chưa có một loại thuốc nào trên thị trường có khả năng điều chỉnh đồng thời 2 triệu chứng chính là đau bụng và rối loạn đại tiện [32], [50].

Trong xu thế hôi nhập hiên nay, y học cổ truyền Việt Nam cũng đã ứng dụng môt số bài thuốc để điều trị HCRKT như: “Bình vị tan”, “Viên nang Hế mọ” và đã có hiệu quả nhất định [21], [25]. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu này mới chỉ đề cập đến sự cải thiện môt số triệu chứng lâm sàng cơ bản. Do vậy, việc tìm hiểu môt cách có hệ thống tác dụng của môt bài thuốc y học cổ truyền trong điều trị HCRKT là môt vấn đề cần thiết và mang ý nghĩa thực tiễn.

Trong những năm qua, Viện Y học cổ truyền Quân đôi đã sử dụng “Tứ thần hoàn” (môt bài thuốc cổ có từ thế kỷ thứ XVI [34], thường được dùng để chữa chứng Tỳ Thận dương hư – môt chứng bệnh có những điểm tương đồng với HCRKT thể lỏng của y học hiện đại) để điều trị cho bệnh nhân và đã đạt kết quả tốt trên lâm sàng. Để góp phần nghiên cứu tác dụng của bài thuốc trên cơ sở đánh giá khoa học về hiệu quả điều trị HCRKT, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này nhằm các mục tiêu:

1. Nghiên cứu độc tính cấp và bán trường diễn của bài thuốc “Tứ thần hoàn”.

2. Bước đầu nghiên cứu cơ chế tác dụng của thuốc “Tứ thần hoàn” trên thực nghiêm.

3. Đánh giá tác dụng của thuốc “Tứ thần hoàn” trên bênh nhân hội chứng ruột kích thích thể lỏng (theo y học hiên đại), thuộc thể Tỳ Thận dương hư (theo y học cổ truyền), có đối chứng với mebeverin (Duspatalin) và đánh giá tác dụng không mong muốn của bài thuốc trên lâm sàng ở các bênh nhân này

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa Lời cam đoan/Lời cảm ơn Danh mục những chữ viết tắt Mục lục

Danh mục các bảng

Danh mục các biểu đổ, sơ đổ, ảnh và hình ĐẶT VẤN ĐỂ 1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN 3

1.1. Khái niệm, các phương pháp chẩn đoán, cơ chê bệnh sinh và điều trị hội 3 chứng ruột kích thích theo Y học hiện đại

1.1.1. Sơ lược sinh lý vận đông của tiểu tràng và đại tràng 3

1.1.2. Khái niêm 3

1.1.3. Các phương pháp chẩn đoán 4

1.1.4. Cơ chế bênh sinh hôi chứng ruôt kích thích 9

1.1.5. Điều trị hôi chứng ruôt kích thích 21

1.2. Quan niệm của y học cổ truyền về Hội chứng ruột kích thích 27

1.2.1. Khái niêm của y học cổ truyền về hôi chứng ruôt kích thích 27

1.2.2. Nguyên nhân, cơ chế bênh sinh của hôi chứng ruôt kích thích theo 28 quan niêm y học cổ truyền

1.2.3. Các thể bênh và điều trị theo biên chứng luận trị 30

1.2.4. Tình hình nghiên cứu, điều trị hôi chứng ruôt kích thích của y học cổ truyền 3 3

1.2.5. Bài thuốc nghiên cứu Tứ thần hoàn 36

CHƯƠNG 2. CHẤT LIÊU, Đối TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN cứu 40

2.1. Chất liệu và phương tiện nghiên cứu 40

2.1.1. Thuốc nghiên cứu 40

2.1.2. Thuốc đối chứng 41

2.1.3. Phương tiên và trang thiết bị nghiên cứu 42

2.2. Đối tượng nghiên cứu 42

2.2.1. Nghiên cứu trên thực nghiêm 42

2.2.2. Nghiên cứu trên lâm sàng 43

2.3. Phương pháp nghiên cứu 46

2.3.1. Nghiên cứu trên thực nghiêm 46

2.3.2. Nghiên cứu trên lâm sàng 50

2.3.3. Phương pháp xử lý số liêu 57

2.3.4. Thiết kế nghiên cứu tổng quát 58

Trang

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN cứu 59

3.1. Kết quả nghiên cứu trên thực nghiệm 59

3.1.1. Nghiên cứu độc tính cấp 59

3.1.2. Nghiên cứu độc tính bán trường diễn 59

3.1.3. Tác dụng của TTH đến nhu động ruột 78

3.1.4. Tác dụng của TTH đến sự hấp thu nước và điên giải trong lòng ruột 81

3.2. Kết quả nghiên cứu trên lâm sàng 84

3.2.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu 84

3.2.2. Kết quả điều trị 89

3.2.3. Tác dụng phụ của thuốc nghiên cứu 97

3.2.4. Theo dõi tái phát 97

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN 100

4.1. Cấu trúc bài thuốc 100

4.2. Tính an toàn của thuốc TTH 102

4.3. Nghiên cứu về tác dụng dược lý 107

4.4. Đặc điểm bênh nhân nghiên cứu 110

4.5. Hiệu quả điều trị của TTH trên lâm sàng 116

4.6. Các tác dụng ngoài ý muốn của thuốc nghiên cứu 127

4.7. Mức độ tái phát ở cả hai nhóm 129,

KẾT LUẬN 133

KIẾN NGHỊ 135

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ TÀI LIÊU THAM KHẢO

PHỤ LỤC