NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG, CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ VÀ CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM CỘT SỐNG
KẾT QUẢ KHOA HỌC CÔNG NGHỆ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG, CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ VÀ CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM CỘT SỐNG.Thoát vị đĩa đệm (TVĐĐ) là tình trạng dịch chuyển chỗ của nhân nhầy đĩa đệm vượt quá giới hạn sinh lý của vòng xơ, gây nên sự chèn ép các thành phần lân cận (tủy sống, các rễ thần kinh…), biểu hiện chính là đau thắt lưng và hạn chế vận động vùng cột sống và các biểu hiện chèn ép vùng các rễ thần kinh tương ứng.
Thoát vị đĩa đệm cột sống luôn là một vấn đề thời sự vì đó là một nguyên nhân pho biến gây đau cột sống co, cột sống thắt lưng, kèm theo các triệu chứng thần kinh tương ứng. Ớ Mỹ, mỗi năm có 2 triệu người phải nghỉ việc vì đau thắt lưng. Trong khi đó, theo các trung tâm nghiên cứu và thống kê ở châu Âu và Mỹ thì có tới 70% dân số trong cuộc đời có ít nhất một lần đau thắt lưng [90]. Ước tính hàng năm ở Mỹ có 31 triệu người đau lưng. Tổng chi phí điều trị cho các trường hợp này lên đến 50 tỉ đô la. Theo thông báo của Hội cột sống học Hoa Kỳ tháng 6 năm 2005 bệnh thoát vị đĩa đệm thắt lưng chiếm 2-3% dân số, bệnh thường gặp ở lứa tuổi từ 30-50, nam mắc nhiều hơn nữ Mỹ [78]. Theo một nghiên cứu của tác giả Radhakrishnan K (1994), thực hiện tại Roschester, Mỹ số bệnh nhân có biểu hiện hội chứng chèn ép rễ, tủy cổ trung bình cả hai giới nam và nữ là 83.2/100.000 dân, trong đó ở nam cao hơn ở nữ. Bệnh thường xuất hiện sau một chấn thương như mang vác nặng hoặc sai tư thế đột ngột, bệnh diễn biến từ từ trong nhiều tháng nhiều năm, thoát vị có thể chỉ ở một vị trí đĩa đệm nhưng cũng có thể ở nhiều vị trí (TVĐĐ đa tầng), TVĐĐ hay gặp ở vùng cột sống thắt lưng và vùng cột sống cổ, trong một số các trường hợp thì thoát vị đĩa đệm không có triệu chứng và chỉ được phát hiện tình cờ, một số khác thì thoát vị gây nên tình trạng ép tủy cấp đòi hỏi phải phẫu thuật ngay để giải phóng tủy sống khỏi tình trạng bị chèn ép [72].
Ớ Việt Nam có nhiều báo cáo về đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng hoặc các phương pháp điều trị thoát vị đĩa đệm. Ngay từ 1986, Hồ Hữu Lương [15] đã thông báo 61 bệnh nhân thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng với kết quả cho thấy thoát vị đĩa đệm nhiều tầng chiếm 22.9% trong tổng số thoát vị đĩa đệm. Các nghiên cứu về thoát vị đĩa đệm đều thực hiện trên các đối tượng bệnh nhân điều trị tại cơ sở y tế. Chưa có nghiên cứu nào về tỷ lệ thoát vị đĩa đệm, mức độ thoát vị, yếu tố nguy cơ, các phương pháp điều trị thoát vị đĩa đệm cũng như quy trình điều trị khoa học, hợp lý ở nước ta. Việc xác định tỷ lệ thoát vị đĩa đệm cột sống cũng như xác định các yếu tố nguy cơ gây bệnh, quy trình điều trị tại điều kiện cụ thể Việt Nam giúp chúng ta đề xuất phương án dự phòng, giáo dục vệ sinh lao động cho người dân, phóng tránh và điều trị có hiệu quả thoát vị đĩa đệm cột sống, giảm gánh nặng kinh tế y tế, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Vì vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với hai mục tiêu sau:
1. Đánh giá được thực trạng, các yếu tố nguy cơ của thoát vị đĩa đệm
2. Xây dựng và đánh giá được các quy trình điều trị thoát vị đĩa đệm
TÀI LIỆU THAM KHẢO
TIẾNG VIỆT
1. Trần Ngọc Ân (2004). “Đau vùng thắt lưng”, Bài giảng bệnh học Nội
khoa tập II, NXB Y học, 403 – 416.
2. Trần Ngọc Ân, Nguyễn Vĩnh Ngọc, Nguyễn Thu Hiền (2001). “Đánh giá tình hình bệnh khớp tại khoa Cơ – Xương – Khớp bệnh viện Bạch Mai trong 10 năm (1991 – 2000)”, Công trình nghiên cứu khoa học bệnh viện Bạch Mai 2001 -2002, NXB Y học, 348 – 358.
3. Nguyễn Huy Bình (2000): “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng – cận lâm sàng của đau thần kinh toạ tại Khoa Cơ – Xương – Khớp Bệnh viện Bạch Mai”, Luận văn tốt nghiệp bác sỹ đa khoa, Hà Nội.
4. Nguyễn Văn Chương (2006): Bảng lâm sàng mức độ thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng, Tạp chí y dược học quân sự
5. Nguyễn Văn Chương (2009): Kêt quả điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng bằng phương pháp giảm áp đĩa đệm qua da bằng Laser, Tạp chí y học quân sự. 4, tr 43 – 53
6. Nguyễn Văn Đăng (1991): “Đau dây thần kinh hông”, Bách khoa thư bệnh học Tập 1, Trung tâm quốc gia biên soạn từ điển bách khoa Việt Nam, Hà Nội, 145 – 149.
7. Phạm Hồng Hà (2001): “Nghiên cứu lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả
phẫu thuật thoát vị đĩa đệm hai tầng vùng cột sống thắt lưng – cùng”,
Luận văn thạc sỹ y học, chuyên ngành Phẫu thuật đại cương, Học viện Quân Y.
8. Ngô Thanh Hồi (1995). ”Chẩn đoán thoát vị cột sống thắt lưng’, Luận án Tiến sĩ Y học, Đại học Y Hà Nội.
9. Ngô Thanh Hồi (1995): “Nghiên cứu giá trị các triệu chứng và tiêu chuẩn chan đoán lâm sàng thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng”, Luận án Phó tiến sĩ khoa học y dược, Chuyên ngành Thần kinh học, Học viện Quân Y.
10. Nguyễn Đình Hưng (2008). “Nghiên cứu áp dụng đường mo co trước bên điều trị thoát vị đĩa đệm cột sống cổ”. Luận văn tốt nghiệp thạc sĩ
Trường đại học Y Hà Nội.
11. Nguyễn Mai Hương (2001): “Đối chiếu đặc điểm lâm sàng và hình ảnh cộng hưởng từ của thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng”, Luận văn thạc sỹ y học chuyên ngành Thần kinh, Đại học Y Hà Nội.
12. Trần Thị Lệ Khanh (1995): “áp dụng kỹ thuật chụp bơm khí ngoài màng cứng chẩn đoán thoát vị đĩa đệm vùng cột sống thắt lưng thể ra sau”, Luận văn chuyên khoa cấp II, chuyên ngành Nội thần kinh, Học viện QY
13. Vũ Hùng Liên và cs (2006): Một số biến chứng thường gặp trong điều trị thoát vị đĩa đệm bằng phẫu thuật mở tại khoa Ngoại Thần kinh bệnh viện 103 (2000=-2006). Tạp Chí YDược học Quân sự, 31, 6: 122-125
14. Vũ Hùng Liên, Trần mạnh Trí (1986): “Nhận định kết quả xa trong điều trị ngoại khoa 158 trường hợp thoát vị đĩa đệm tại khoa Phẫu thuật Thần kinh Việ Quân Y 103”. Hội nghị chuyên đề bệnh lý đĩa đệm cột sống thắt lưng, số 1986, trang 54-60
15. Hồ Hữu Lương (1986): Nhận xét đặc điểm lâm sàng qua 61 bêng nhân thoát vị đĩa đêm đối chiếu với chụp bao rễ thần kinh. Nội san thần kinh tâm thần – Phẫu thuật thần kinh, trang 1 – 8
16. Hồ Hữu Lương (2005): Đau thắt lưng và thoát vị đĩa đệm. Nhà xuất bản y học, trang 92 – 143
17. Hồ Hữu Lương (2006) Chẩn đoán định khu thương tổn hệ thần kinh. Nhà xuất bản y học. Trang 136 – 141.
18. Nguyễn Vĩnh Ngọc, Nguyễn Thị Ngọc Lan, Giang Thục Anh (1998): “Đánh giá các đặc điếm đau thần kinh toạ ở khoa khớp bệnh viện Bạch Mai trong 10 năm từ 1987 – 1997”, Kỷ yếu công trình nghiên cứu khoa học bệnh viện Bạch Mai 1997 – 1998, 176 – 183.
19. Lê Quang Tấn (2007): Đối chiếu đặc điểm lâm sàng và hình ảnh X quang thường quy với cộng hưởng từ ở bệnh nhân thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng, Luận văn thạc sỹ y học – Học viên quân y (tr 53,54,55).
20. Trần Đức Thái, Phạm Văn Miên (2002). “Điều trị phẫu thuật thoát vị đĩa đệm tại khoa Ngoại thần kinh Bệnh viện Trung Ương Huế”, Kỷ yếu toàn văn các đề tài khoa học – Tạp chí Ngoại khoa, 385.
21. Nguyễn Xuân Thản (2001): Chương trình hoá chẩn đoán định khu tổn thương hệ thần kinh. Bô môn nôi thần kinh Học viên Quân y.
22. Nguyễn Thị Thanh (2001): “Đặc điếm lâm sàng và biến đổi cột sống liên quan đến thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng”, Luận văn thạc sỹ y
học, chuyên ngành Nội thần kinh, Học viện Quân Y.
23. Võ Văn Thành, Ngô Minh Lý, Trương Minh Hiển (2005). “Báo cáo 100 trường hợp mổ thoát vị đĩa đệm cổ tại bệnh viện chấn thương chỉnh hình thành phố HCM bằng lối trước”
24. Nguyễn Thị Phương Thảo (2004): “Đặc điếm lâm sàng, cận lâm sàng và nguyên nhân 30 trường hợp đau thần kinh hông điều trị tại khoa thần kinh bệnh viện Bạch Mai”, Luận văn tốt nghiệp bác sỹ y khoa, Hà Nội 2004.
25. Nguyễn Văn Thông (1990): Chẩn đoán phân biệt đau thắt lưng do thoát vị đĩa đệm và thoái hoá. Y học thực hành. 1 trang 9 – 12.
26. Nguyễn Công Tô và cộng sự (2007). “Sử dụng cespace hàn liên thân đốt trong phẫu thuật thoát vị đĩa đệm cột sống cổ”. Kỷ yếu hội nghị phẫu thuật thần kinh toàn quốc lần thứ 8, trang 10.
27. Lê Xuân Trung, Trương Văn Việt, Võ Văn Nho (1981). “Nhận xét về thoát vị đĩa đệm cột sống cổ”, Tạp chíy học Việt Nam, 115 (20): 9 -11.
28. Bùi Quang Tuyển (2007): Phẫu thuật Thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng, nhà xuất bản Quân đôi nhân dân, trang 9 – 44
29. Dương Chạm Uyên, Hà Kim Trung (1999). Điều trị cột sống cổ bằng đường mổ cổ trước bên hội nghị thần kinh Việt Úc.
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ………………………………………………………………………………………….1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN………………………………………………………………………3
1.1 Tình hình nghiên cứu bệnh TVĐĐ trên thế giới và ở Việt Nam……………….3
1.1.1 Nghiên cứu về TVĐĐ cột sống cổ………………………………………………………3
1.1.2 Những nghiên cứu về TVĐĐ cột sống thắt lưng …………………………………4
1.2 Một số đặc điểm dịch tễ học của bệnh thoát vị đĩa đệm…………………………..7
1.3 Đặc điểm giải phẫu và cơ chế bệnh sinh của bệnh TVĐĐ……………………..10
1.3.1 Đặc điểm giải phẫu cột sống…………………………………………………………….10
1.3.1.1 Thân đốt sống cổ ………………………………………………………………………….11
1.3.1.2 Thân đốt sống thắt lưng…………………………………………………………………12
1.3.1.3 Đĩa đệm………………………………………………………………………………………13
1.3.1.4 Đĩa sụn……………………………………………………………………………………….13
1.3.1.5 Bao xơ…………………………………………………………………………………………13
1.3.1.6 Nhân nhày…………………………………………………………………………………..14
1.3.1.7 Dây chằng…………………………………………………………………………………..15
1.3.1.8 Động mạch đốt sống…………………………………………………………………….18
1.3.1.9 Rễ thần kinh…………………………………………………………………………………19
1.3.1.10 Vai trò và phương thức hoạt động của đĩa đệm……………………………..19
1.3.2 Bệnh căn, bệnh sinh thoát vị đĩa đệm………………………………………………..20
1.3.2.1 Cơ chế thoát vị đĩa đệm…………………………………………………………………20
1.3.2.2 Sinh lý bệnh của hội chứng chèn ép rễ……………………………………………22
1.3.2.3 Những yếu tố liên quan đến thoát vị đĩa đệm………………………………….23
1.4 Những tiến bộ trong chẩn đoán bệnh TVĐĐ……………………………………….24
1.4.1 Đặc điểm lâm sàng thoát vị đĩa đệm cột sống cổ………………………………..25
1.4.1.1. Hội chứng chèn ép rễ đơn thuần……………………………………………………25
1.4.1.2 Hội chứng chèn ép tủy đơn thuần…………………………………………………..27
1.4.2 Lâm sàng thoát vị đĩa đệm CSTL……………………………………………………..28
156
1.4.2.1 Khám cảm giác…………………………………………………………………………….29
1.4.2.2 Khám vận động ……………………………………………………………………………29
1.4.2.3 Các nghiệm pháp đánh giá…………………………………………………………….30
1.4.3 Phân loại thoát vị đĩa đệm………………………………………………………………..30
1.4.3.1 Phân loại theo liên quan với dây chằng dọc sau……………………………….30
1.4.3.2 Phân loại theo liên quan với rễ thần kinh, tủy sống ………………………….31
1.4.3.3 Phân loại theo vị trí ………………………………………………………………………32
1.4.4 Chẩn đoán hình ảnh thoát vị đĩa đệm ………………………………………………..32
1.4.4.1 Xquang thường quy của cột sống …………………………………………………..32
1.4.4.2 Chụp cắt lớp vi tính………………………………………………………………………32
1.4.4.3 Chụp đĩa đệm cản quang……………………………………………………………….34
1.4.4.4 Cộng hưởng từ……………………………………………………………………………..34
1.5 Điều trị thoát vị đĩa đệm……………………………………………………………………..36
1.5.1 Điều trị nội khoa và phục hồi chức năng……………………………………………36
1.5.2 Điều trị YHCT………………………………………………………………………………..37
1.5.3 Điều trị phẫu thuật…………………………………………………………………………..40
1.5.3.1 Chỉ định phẫu thuật………………………………………………………………………40
1.5.3.2 Mục đích phẫu thuật……………………………………………………………………..41
1.5.3.3 Các phương pháp điều trị phẫu thuật TVĐĐ…………………………………..41
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…………….46
PHẦN 1: NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG, CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA
BỆNH THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM………………………………………………………………46
2.1.1 Mục tiêu……………………………………………………………………………………..46
2.1.2 Thời gian, địa điểm nghiên cứu …………………………………………………….46
2.1.3 Đối tượng nghiên cứu…………………………………………………………………..46
2.1.4 Nội dung và phương pháp nghiên cứu……………………………………………46
Phần 2: XÂY DỰNG QUI TRÌNH VÀ ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ CỦA CÁC
PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ ĐỐI VỚI BỆNH THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM CỘT
SỐNG………………………………………………………………………………………………..51
157
2.2.1 Mục tiêu……………………………………………………………………………………..51
2.2.2 Đối tượng nghiên cứu…………………………………………………………………..51
2.2.3 Phương pháp nghiên cứu ……………………………………………………………..52
2.2.4 Các nội dung nghiên cứu ……………………………………………………………..52
2.2.5 Đánh giá kết quả điều trị………………………………………………………………72
2.2.6 Phân tích số liệu………………………………………………………………………….74
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU………………………………………………….79
PHẦN 1. NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG, CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA
THOÁT VỊ ĐĨA ĐỆM…………………………………………………………………………….79
3.1 Tóm tắt những kết quả đã đạt được ……………………………………………………..79
3.2 Một số kết quả chi tiết chính của đề tài nhánh này ………………………………..81
3.2.1 Đặc điểm đối tượng nghiên cứu………………………………………………………..81
3.2.2 Đặc điểm thoát vị đĩa đệm phân tích theo bệnh nhân………………………….83
3.2.3 Đặc điểm thoát vị đĩa đệm phân tích theo từng đĩa đệm………………………86
3.3 Các yếu tố nguy cơ của thoát vị đĩa đệm………………………………………………88
3.3.1 Tuổi, giới, chỉ số khối cơ thể…………………………………………………………….88
3.3.2 Nghề nghiệp, tiền sử TVĐĐ trong gia đình……………………………………….90
3.4.2 Phân tích đa biến các yếu tố liên quan với tỷ lệ TVĐĐ CSTL……………..92
PHẦN 2 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA CÁC NHÓM ĐIỀU TRỊ……………93
3.1 Đặc điểm chung của các nhóm BN nghiên cứu …………………………………….93
3.1.1 Giới ……………………………………………………………………………………………….93
3.1.2 Tuổi……………………………………………………………………………………………….93
3.1.3 Nghề nghiệp……………………………………………………………………………………94
3.2 Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng của BN TVĐĐ trước điều trị…………….94
3.2.1 Triệu chứng lâm sàng………………………………………………………………………94
3.2.1.1 Hoàn cảnh xuất hiện bệnh……………………………………………………………..94
3.2.1.2 Các triệu chứng lâm sàng đặc trưng ……………………………………………….95
3.2.2 Đặc điểm tổn thương TVĐĐ trên phim MRI…………………………………….96
3.2.2.1 Cột sống cổ………………………………………………………………………………….96
3.2.2.2 Cột sống thắt lưng ………………………………………………………………………..98
158
3.3 Kết quả điều trị………………………………………………………………………………….99
3.1. Đặc điểm chung của nhóm bệnh nhân nghiên cứu………………………………101
3.1.1. Phân bố bệnh nhân theo giới………………………………………………………….101
3.1.2. Phân bố bệnh nhân theo tuổi………………………………………………………….101
3.2. Đặc điểm lâm sàng………………………………………………………………………..102
3.2.1. Bệnh sử……………………………………………………………………………………….102
3.2.2 Đặc điểm hội chứng cột sống…………………………………………………………103
3.2.3. Đặc điểm hội chứng rễ thần kinh……………………………………………………103
3.2.4. Tần suất các triệu chứng chẩn đoán TVĐĐ theo M – Saporta…………..104
3.2.5. Đặc điểm đĩa đệm thoát vị …………………………………………………………….105
3.2.6. Phân bố bênh nhân theo giai đoạn thoát vị………………………………………106
3.3. Kết quả điều trị……………………………………………………………………………….106
3.3.1. Kết quả điều trị theo đặc điểm tổn thương………………………………………106
3.3.2.Tổng hợp kết quả điều trị………………………………………………………………108
TÓM TẮT KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ TVĐĐ BẰNG CÁC PHƯƠNG PHÁP
PHẪU THUẬT……………………………………………………………………………………..118
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN……………………………………………………………………..125
4.1 Bàn luận về đặc điểm dịch tễ học của bệnh TVĐĐ……………………………..125
4.1.1 Đặc điểm tuổi, giới, chỉ số BMI của đối tượng nghiên cứu
và tỷ lệ mắc TVĐĐ………………………………………………………………………..126
4.1.2 Đặc điểm thoát vị đĩa đệm phân tích theo bệnh nhân………………………..128
4.1.2.1. Thời gian mắc bệnh……………………………………………………………………128
4.1.2.2. Số tầng thoát vị, tình trạng chèn ép ống tủy, chèn ép rễ thần kinh…..128
4.1.2.3 Đặc điểm thoát vị đĩa đệm phân tích theo từng đĩa đệm………………….129
4.1.3 Các yếu tố nguy cơ của thoát vị đĩa đệm………………………………………….130
4.1.3.1 Giới…………………………………………………………………………………………..130
4.1.3.2 Tuổi…………………………………………………………………………………………..131
4.1.3.3 Nghề nghiệp……………………………………………………………………………….132
4.1.3.4 Tình trạng thừa cân béo phì …………………………………………………………133
4.1.3.5. Đề xuất các biện pháp dự phòng…………………………………………………134
159
4.2 Bàn luận về các phương pháp điều trị nội khoa…………………………………..137
4.2.1 Một số đặc điểm chung của bệnh nhân nghiên cứu…………………………..138
4.2.2 Đặc điểm lâm sàng thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng …………………….139
4.2.2.1 Hội chứng cột sống……………………………………………………………………..139
4.2.2.2 Hội chứng rễ thần kinh……………………………………………………………….139
4.2.2.3 Đặc điểm thể thoát vị đĩa đệm……………………………………………………..140
4.2.2.4 Đặc điểm vị trí đĩa đệm thoát vị và mức độ thoát vị……………………….140
4.2.3 Kết quả điều trị……………………………………………………………………………..141
4.2.4 Về chỉ định điều trị bảo tồn thoát vị đĩa đệm cột sống thắt lưng…………141
4.3 Bàn luận về các phương pháp điều trị phẫu thuật………………………………..142
4.3.1 Một số đặc điểm chung của bệnh nhân thuộc nhóm phẫu thuật………….143
4.3.1.1 Giới…………………………………………………………………………………………..143
4.3.1.2 Tuổi…………………………………………………………………………………………..143
4.3.1.3 Nghề nghiệp……………………………………………………………………………….143
4.3.2 Đặc điểm về lâm sàng ……………………………………………………………………143
4.3.2.1 Đối với TVĐĐ cột sống cổ:…………………………………………………………143
4.3.2.2 Đối với TVĐĐ cột sống thắt lưng:……………………………………………….146
4.3.3 Một số nhận xét về điều trị……………………………………………………………..147
4.3.3.1 Nhận xét về các qui trình điều trị của các nhóm phẫu thuật…………….147
4.3.3.2 Về kết quả điều trị cụ thể …………………………………………………………….148
KẾT LUẬN ………………………………………………………………………………………….150
KIẾN NGHỊ………………………………………………………………………………………….154
TÀI LIỆU THAM KHẢO