Nghiên cứu thực trạng dạy-học môn Đạo đức y học trong đào tạo bác sĩ tại các trường Đại học Y và đánh giá kết quả can thiệp thử nghiệm

Trách nhiệm cao cả của các nhân viên y tế là chăm sóc sức khỏe con người, vì lợi ích chung của cộng đồng và xã hội. Từ nhiều năm nay, các tổ chức quốc tế nói chung và y học nói riêng trên thế giới như Hội Y học Thế giới, Liên hiệp quốc, Hội đồng Điều dưỡng quốc tế, Tổ chức Y tế Thế giới, Tổ chức quốc tế về Giáo dục-Khoa học-Văn hóa. đã phê chuẩn, tuyên bố và điều chỉnh nhiều quy định liên quan đến các nguyên lý và tiêu chí đạo đức trong thực hành và nghiên cứu y học như Quyền con người; Thực hành y học tốt; Trách nhiệm chuyên môn và quan hệ với đồng nghiệp của người điều dưỡng; Quyền của người bệnh … [69],[70],[78],[90][106],[111],[112],[123].

Ở Việt Nam, năm 1955 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết trong ‘Thư gửi Hội nghị cán bộ y tế’ rang “Lươngy như từ mẫu” [16]. Năm 1989, Quốc hội Việt Nam đã thông qua ‘Luật Bảo vệ sức khỏe nhân dân’ [25] và Bộ Y tế đã đưa ra quy định về việc thực hiện ‘12 điềuy đức’ [4]. Mặc dù đây là một trong những tiêu chuẩn quan trọng của người thầy thuốc được nhà nước và xã hội quan tâm, nhưng cho đến nay, bên cạnh những thành tựu mà ngành y học Việt Nam đã đạt được trong nhiều năm qua, thì y đức vẫn còn là một vấn đề rất cần được cải thiện để phù hợp với sự phát triển của y học thực hành và đáp ứng mong đợi của cộng đồng.

Nghiên cứu về đạo đức y học trên thế giới đã được thực hiện tại nhiều nước ở khắp các châu lục, trong nhiều lĩnh vực như: thực hành lâm sàng; nghiên cứu khoa học; đào tạo y khoa … .Các nghiên cứu đều khuyến nghị sự cần thiết phải đào tạo về đạo đức y học cho sinh viên trong chương trình chính khóa tại các trường Đại học Y [55],[57],[60],[63],[76],[84],[86].

Tại Việt Nam, kết quả nghiên cứu của đề tài cấp Bộ “Nghiên cứu thực trạng nhận thức và thực hành y đức của bác sĩ ở ba tuyến bệnh viện huyện, tỉnh và trung ương” cho thấy: với 321 sinh viên của năm trường Đại học Y trong nghiên cứu, chỉ có 18,9% sinh viên năm thứ ba và 9,4% sinh viên năm thứ sáu được học môn Đạo đức y học tại trường. 98,7% sinh viên trả lời “Cần và rất cần được học Đạo đức y học trong chương trình chính khóa”. Với 704 bác sĩ đang làm việc tại 14 bệnh viện trong nghiên cứu, hiểu biết về đạo đức y học của các bác sĩ rất chung chung và 86,9% bác sĩ cho rằng “Cần thiết đào tạo lại đạo đức y học cho nhân viên y tế” [23].

“Chương trình đào tạo bác sĩ đa khoa” tại các trường Đại học Y của Việt Nam có môn học “Tâm lý vày đức” [1]. Nhu cầu học tập đạo đức y học của sinh viên và các bác sĩ là bằng chứng đã được chứng minh qua nghiên cứu. Vậy, đạo đức y học đã được dạy-học như thế nào tại các trường Đại học Y? Liệu các sinh viên y khoa có được đào tạo đầy đủ về đạo đức y học trước khi tốt nghiệp hay không?… Để trà lời những câu hỏi này, đòi hỏi phải có những nghiên cứu riêng về đạo đức y học.

Từ yêu cầu cấp thiết này, chúng tôi thực hiện đề tài “Nghiên cứu thực trạng dạy-học môn Đạo đức y học trong đào tạo bác sĩ tại các trường Đại học Y và đánh giá kết quả can thiệp thử nghiệm” với ba mục tiêu:

1. Mô tả thực trạng dạy-học đạo đức y học trong đào tạo bác sĩ tại tám trường Đại học Y năm học 2009-2010.

2. Đề xuất chương trình, tài liệu, phương pháp dạy-học và phương pháp lượng giá môn Đạo đức y học.

3. Đánh giá kết quả can thiệp thử nghiệm tại trường Đại học Y Hà Nội và Đại học Y Thái Nguyên.

Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt trong luận án Danh mục các bảng và biểu đồ

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN 3

1.1. Khái quát lịch sử phát triển của đạo đức y học 3

1.1.1. Định nghĩa đạo đức và đạo đức y học 3

1.1.2. Các yếu tố chi phối đạo đức và đạo đức y học 4

1.1.3. Một số mốc thời gian quan trọng trong lịch sử phát triển

của đạo đức y học 6

1.2. Bốn nguyên lý cơ bản của đạo đức y học 13

1.2.1. Tôn trọng quyền tự chủ 14

1.2.2. Lòng nhân ái 14

1.2.3. Không làm việc có hại 15

1.2.4. Công bằng 16

1.3. Đạo đức y học trong đào tạo y khoa 17

1.3.1. Khuyến nghị dạy-học đạo đức y học của các to chức quốc

và một số quốc gia 17

1.3.2. Đào tạo ĐĐYH tại các nước trên thế giới và Việt Nam … 21

1.3.3. Kết quả nghiên cứu về dạy-học đạo đức y học tại các

nước trên thế giới và Việt Nam 39

CHƯƠNG 2. ĐÓI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU … 44 

2.1. Đối tượng và thời gian nghiên cứu 44

2.2. Phương pháp nghiên cứu 44

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 44

2.2.2. Cỡ mẫu 44

2.2.3. Chọn mẫu 46

2.3. Nội dung và các biến số nghiên cứu 48

2.3.1. Mục tiêu 1. Nghiên cứu thực trạng dạy-học đạo đức y học

trong đào tạo bác sĩ tại tám trường Đại học Y năm học 2009-2010 48

2.3.2. Mục tiêu 2. Đề xuất chương trình, tài liệu, phương pháp

dạy-học, phương pháp lượng giá môn Đạo đức y học 49

2.3.3. Đánh giá kết quả can thiệp thử nghiệm tại hai trường Đại

học Y Hà Nội và Đại học Y Thái Nguyên 49

2.4. Kỹ thuật và công cụ thu thập số liệu 50

2.4.1. Kỹ thuật và công cụ thu thập số liệu cho nghiên cứu mô tả

thực trạng 50

2.4.2. Phương pháp sử dụng cho đề xuất giải pháp can thiệp …. 51

2.4.3. Kỹ thuật, công cụ thu thập số liệu cho nghiên cứu can

thiệp thử nghiệm 51

2.5. Các bước thực hiện nghiên cứu 52

2.6. Sai số và khống chế sai số 55

2.7. Xử lý và phân tích số liệu 56

2.8. Đạo đức trong nghiên cứu 56

2.9. Sơ đồ nghiên cứu 57

CHƯƠNG 3. KÉT QUẢ NGHIÊN CỨU 59

3.1. Thực trạng dạy-học đạo đức y học trong đào tạo bác sĩ tại

• • 9 • */ • • */ • 9 • •

tám trường Đại học Y năm học 2009-2010 59

3.1.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu 59

3.1.2. Hiểu biết của sinh viên và nguồn thông tin về Đạo đức

y học 60

3.1.3. Chương trình, tài liệu, phương pháp dạy-học và phương pháp lượng giá môn Đạo đức y học tại tám trường

Đại học Y 61

3.1.4. Mong muốn của sinh viên và giảng viên về dạy-học

Đạo đức y học 66

3.2. Chương trình, tài liệu, phương pháp dạy-học, phương pháp

lượng giá môn Đạo đức y học 72

3.2.1. Chương trình và tài liệu môn Đạo đức y học 72

3.2.2. Phương pháp dạy-học môn Đạo đức y học 74

3.2.3. Phương pháp lượng giá môn Đạo đức y học 75

3.3. Kết quả can thiệp thử nghiệm tại hai trường Đại học Y Hà

Nội và Đại học Y Thái Nguyên 75

3.3.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu 75

3.3.2. Hiểu biết của sinh viên và nguồn thông tin về Đạo đức

y học 76

3.3.3. Chương trình và nội dung dạy-học môn Đạo đức y học 76

3.3.4. Phương pháp dạy-học 84

3.3.5. Phương pháp lượng giá 91

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN 96

4.1. Thực trạng dạy-học đạo đức y học trong đào tạo bác sĩ tại

• • 9 • */ • • */ • 9 • •

tám trường Đại học Y năm học 2009-2010 96

4.1.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu 96

4.1.2. Hiểu biết của sinh viên và nguồn thông tin về Đạo đức y

học 96

4.1.3. Chương trình, tài liệu, phương pháp dạy-học và phương

pháp lượng giá môn Đạo đức y học tại tám trường Đại học Y … 99

4.1.4. Mong muốn của sinh viên và giảng viên về dạy-học Đạo

đức y học 103

4.2. Chương trình, tài liệu, phương pháp dạy-học, phương pháp

lượng giá môn Đạo đức y học 107

4.2.1. Chương trình và tài liệu môn Đạo đức y học 108

4.2.2. Phương pháp dạy-học môn Đạo đức y học 110

4.2.3. Phương pháp lượng giá môn Đạo đức y học 110

4.3. Kết quả can thiệp thử nghiệm tại hai trường Đại học Y Hà

Nội và Đại học Y Thái Nguyên 110

4.3.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu 110

4.3.2. Hiểu biết của sinh viên và nguồn thông tin về đạo đức y

học 111

4.3.3. Chương trình và nội dung dạy-học môn Đạo đức y học …. 112

4.3.4. Phương pháp dạy-học 124

4.3.5. Phương pháp lượng giá 133

4.4. Một số hạn chế của nghiên cứu 138

KÉT LUẬN 139

KHUYỂN NGHỊ 141

DANH MỤC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN VỚI ĐỀ TÀI 142

TÀI LIỆU THAM KHẢO 143

PHỤ LỤC 154