Nghiên cứu thực trạng nhiễm HIV ở phụ nữ mang thai và sự lây truyền HIV từ mẹ sang con tại tỉnh An Giang

Theo báo cáo Ủy ban quốc gia AIDS năm 2006, trong 32 triệu người nhiễm HIV trên toàn thế giới thì có hơn 1 triệu trẻ em. Theo ước tính hiện nay, mỗi ngày có thêm 1600 cháu bé bị nhiễm HIV trực tiếp từ mẹ sang con [120]. Phần lớn trẻ em đang sống chung với HIV bị nhiễm qua lây truyền từ mẹ sang con xảy ra trong thai kỳ, chuyển dạ sinh và sau sinh hoặc trong khi bú mẹ. Khi không có bất kỳ can thiệp nào thì nguy cơ của sự lây truyền này là 15 – 30% ở quần thể không bú mẹ; bà mẹ đã nhiễm cho con bú làm tăng nguy cơ này lên 5 – 20% và nguy cơ tính chung là 20-45% [45]. Có thể giảm nguy cơ lây truyền từ mẹ sang con xuống dưới 2% bằng các can thiệp bao gồm cho uống thuốc kháng retrovirus (ARV) dự phòng đối với phụ nữ đang mang thai và chuyển dạ và đối với trẻ trong tuần đầu mới sinh và tuyệt đối tránh cho con bú [46],[53],[104]. Với những can thiệp này, nhiễm mới HIV ở trẻ em sẽ ngày càng ít gặp hơn ở nhiều nơi trên thế giới, nhất là ở các nước thu nhập cao.

Hiện nay, chưa có công trình nào nghiên cứu tại Việt Nam báo cáo về tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con tại thời điểm 6 – 8 tuần cũng như đánh giá hiệu quả thuốc ARV trong dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con, ngoại trừ có hai công trình báo cáo về bước đầu nghiên cứu về khả năng lây truyền HIV từ mẹ sang con ở giai đoạn trong tử cung của hai tác giả Phan Thu Anh [11] và Trần Thị Lợi [12].

Với ước muốn tham mưu tốt cho những nhà hoạch định chính sách để góp phần làm giảm tỷ lệ phụ nữ mang thai nhiễm HIV cũng như mong muốn tìm ra một số yếu tố có liên quan đến lây truyền HIV từ mẹ sang con cùng với bước đầu đánh giá được hiệu quả của việc can thiệp thuốc ARV và sữa thay thế trong phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con tại tỉnh An Giang, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài này.

Mục tiêu cụ thể:

1. Xác định tỷ lệ nhiễm HIV trên phụ nữ mang thai của tỉnh An Giang năm 2010

2. Xác định tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con tại tỉnh An Giang từ ngày 01/8/2008 đến ngày 31/12/2010 và một số yếu tố liên quan đến lây truyền HIV từ mẹ sang con.

3. Bước đầu đánh giá hiệu quả điều trị của thuốc ARV và sữa thay thế trong dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con.

Mục Lục

Nội dung Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan Lời cám ơn Mục lục

Danh mục các Bảng Danh mục các Biểu đồ, Hình Danh mục các Chữ viết tắt

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG I: TỔNG QUAN 4

1.1. Đại cương 4

1.1.1. Bệnh HIV và AIDS 4

1.1.2. Diễn tiến tự nhiên bệnh HIV 4

1.1.3. Phân chia giai đoạn lâm sàng nhiễm HIV 5

1.2. Nhiễm HIV ở phụ nữ mang thai 8

1.2.1. Đặc điểm của tỉnh An Giang 8

1.2.2. Tình hình nhiễm HIV tại Việt Nam 9

1.2.3. Tỷ lệ lây nhiễm HIV ở phụ nữ mang thai 11

1.3. Lây truyền HIV từ mẹ sang con 13

1.3.1. Tỉ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con và các yếu tố nguy cơ 13

1.3.2. Cơ chế lây truyền HIV từ mẹ sang con 15

1.4. Thuốc ARV trong dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con 17

1.4.1. Dược lý học các thuốc ARV 17

1.4.2. Cơ chế tác dụng thuốc ARV trong dự phòng lây truyền HIV 18

từ mẹ sang con

1.4.3. Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con bằng ARV 19

1.4.3.1, Các phác đồ ARV khuyến cáo dự phòng lây truyền 22

HIV cho con ở những thai phụ đến khám định kỳ

1.4.3.2, Những thai phụ nhiễm HIV trong khi chuyển dạ mà 23

chưa được dự phòng ARV

1.4.3.3, Trẻ có mẹ nhiễm HIV mà chưa được dùng các thuốc 25

ARV trong thai kỳ hay khi chuyển dạ

1.4.4. Điều trị thai phụ nhiễm HIV và dự phòng lây truyền HIV từ 27

mẹ sang con

1.4.4.1. Phụ nữ mang thai khi đang điều trị ARV 27

1.4.4.2. Phụ nữ mang thai và các chỉ định ARV 29

1.4.5. Tính an toàn của các thuốc ARV trong dự phòng lây nhiễm 30

HIV từ mẹ sang con

1.4.6. Các thuốc kháng retrovirus trong thời gian cho con bú 30

1.5. Lây truyền HIV qua sữa mẹ 31

1.5.1. Cơ chế lây truyền qua nuôi dưỡng bằng sữa mẹ 31

1.5.2. Tỉ lệ lây truyền qua nuôi dưỡng bằng sữa mẹ 32

1.5.3. Thời điểm lây truyền sau khi sinh qua đường cho

con bú

1.6. Các công trình nghiên cứu có liên quan

CHƯƠNG II: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 36

2.1. Đối tượng nghiên cứu 36

2.1.1. Tiêu chuẩn chọn 36

2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ 36

2.2. Cỡ mẫu nghiên cứu 37

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 37

2.2.2. Cỡ mẫu 37

2.3. Địa điểm tiến hành điều tra nghiên cứu 37

2.4. Thời điểm điều tra nghiên cứu 37

2.5. Phương pháp điều tra và thu thập số liệu 37

2.5.1. Tổ chức điều tra 37

2.5.2. Nhập dữ liệu điều tra nghiên cứu 39

2.6. Các biện pháp can thiệp khi phát hiện phụ nữ mang thai nhiễm HIV 39

trong dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con

2.6.1. Quy trình chăm sóc và điều trị dự phòng lây truyền HIV từ 39

mẹ sang con

2.6.2. Sử dụng các phác đồ ARV trong nghiên cứu 41

2.6.3. Quy trình xét nghiệm chẩn đoán con bị nhiễm HIV 41

2.7. Các biến số 41

2.8. Vật liệu nghiên cứu 46

2.9. Cơ sở thực hiện các xét nghiệm liên quan đến điều tra 46

2.10. Phương pháp phân tích và xử lý số liệu 47

2.11. Đạo đức trong nghiên cứu

CHƯƠNG III: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 49

3.1. Tỷ lệ phụ nữ mang thai nhiễm HIV tại tỉnh An Giang năm 2011 49

3.1.1. Tỷ lệ nhiễm HIV tính trên tổng số sinh 49

3.1.2. Tỷ lệ thai phụ nhiễm HIV phân bố theo tuổi, địa dư, nghề 49

nghiệp

3.2. Xác định sự lây truyền HIV từ mẹ sang con và các yếu tố có liên 51

quan

3.2.1. Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng trước sinh và trong khi sinh của 98 thai phụ nhiễm HIV được theo dõi lây truyền HIV từ mẹ sang con 51 

3.2.2. Đặc điểm lâm sàng trẻ sơ sinh của 98 thai phụ nhiễm HIV 57

được theo dõi lây truyền HIV từ mẹ sang con

3.2.3. Tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con 58

3.2.4. Một số yếu tố liên quan đến lây truyền HIV từ mẹ sang con 60

3.3. Đánh giá hiệu quả thuốc ARV và sữa thay thế trong dự phòng lây 65

truyền HIV từ mẹ sang con

3.3.1. Hiệu quả ARV trong dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang 65

con

3.3.2. Hiệu quả dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con phụ thuộc 67

vào từng loại phác đồ điều trị

3.3.3. Hiệu quả thuốc ARV theo thời gian người mẹ dùng thuốc …. 68

Hiệu quả sang con

70

CHƯƠNG IV: BÀN LUẬN

4.1. Phụ nữ mang thai nhiễm HIV 70

4.1.1. Tỷ lệ phụ nữ mang thai nhiễm HIV 70

4.1.2. Một số đặc điểm liên quan phụ nữ mang thai bị nhiễm HIV … 72

4.2. Tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con và các yếu tố có liên quan 73

4.2.1. Tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con 73

4.2.2. Các yếu tố nguy cơ có liên quan đến lây truyền HIV từ mẹ 78

sang con

4.3. Hiệu quả các thuốc ARV và sữa thay thế trong dự phòng lây truyền 86

HIV từ mẹ sang con

4.3.1. Hiệu quả thuốc ARV 87

4.3.1.1. Tình huống mẹ không được dùng ARV dự phòng 87

4.3.1.2. Dung phác đồ Liều duy nhất Nevirapine trong 87

chuyển dạ

4.3.1.3. Dùng phác đồ Liều duy nhất NVP + Lamivudine + 88

Zidovudine trong chuyển dạ  

4.3.1.4. Dùng phác đồ AZT từ tuần thai 28 trước sinh trong

thai kỳ 89

4.3.1.5. Dùng Liệu pháp kháng retrovirus (ART) điều trị cho 89

phụ nữ mang thai nhiễm HIV

4.3.1.6. So sánh hiệu quả dùng ARV trong nghiên cứu của

chúng tôi với các nghiên cứu không dùng ARV của 90

các tác giả khác trong nghiên cứu lây truyền HIV từ mẹ sang con

4.3.1.7. Hiệu quả thuốc ARV theo thời gian mẹ dùng thuốc 92

4.3.2. Hiệu quả sữa thay thế 93

4.4. Hiệu quả can thiệp ARV dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con. 94

4.5. Hạn chế trong nghiên cứu 96

KẾT LUẬN 97

KIẾN NGHỊ 98