Nghiên cứu thực trạng nhiễm nấm miệng và chất lượng cuộc sống của người mang phục hình răng tại tỉnh Nam Định (2019 – 2021)
Luận án tiến sĩ y học Nghiên cứu thực trạng nhiễm nấm miệng và chất lượng cuộc sống của người mang phục hình răng tại tỉnh Nam Định (2019 – 2021).Bệnh răng miệng là bệnh phổ biến ở mọi lứa tuổi. Theo kết quả điều tra của một số tác giả trên thế giới cũng như trong nước cho thấy người mắc bệnh răng miệng là khá phổ biến như bệnh sâu răng, bệnh quanh răng (viêm lợi, viêm quanh răng), mất răng, bệnh viêm niêm mạc miệng, lưỡi…, ở một số nước có thể có tới trên 90% dân số mắc bệnh này [1], [2], [3].
Mất răng là một trong số những biến cố lớn về thể chất trong đời sống của một người. Khi mất một răng hoặc nhiều răng sẽ ảnh hưởng đến thẩm mỹ của gương mặt và gây ra những hậu quả xấu cho các chức năng của hệ thống nhai như nhai, nuốt, phát âm và cho hệ thống tiêu hóa. Do đó, phục hình răng (còn gọi là răng giả) là một nhu cầu thiết yếu đối với người bị mất răng [4], [5].
Viêm miệng ở bệnh nhân phục hình răng là vấn đề phổ biến và bệnh thường kéo dài và gây khó chịu cho người bệnh, nhất là trong khi ăn nhai, từ đó bệnh ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống của người bệnh. Nguyên nhân của viêm miệng do răng giả là đa yếu tố và phức tạp, phục hình răng tạo ra những thay đổi trong môi trường miệng và ảnh hưởng đến tính toàn vẹn của các mô trong miệng. Sự kết hợp hiện hữu các loài nấm trong miệng với sự bất thường trong vật liệu làm răng giả và kiểm soát nhiễm khuẩn tại cơ sở khám chữa bệnh nha khoa và cơ sở xưởng phục hình răng, vệ sinh răng miệng kém và một số yếu tố toàn thân là nguyên nhân phổ biến cho sự khởi phát và diễn biến của bệnh viêm miệng do nấm ở bệnh nhân phục hình răng [6], [7], [8].
Viêm miệng do nấm ở bệnh nhân phục hình răng liên quan đến một số triệu chứng bệnh lý trong khoang miệng do mang phục hình răng. Các yếu tố căn nguyên như chấn thương niêm mạc miệng, nhiễm nấm và tích tụ mảng bám ở răng giả và nền phục hình răng [9], [10], [11]. Việc xác định tình trạng nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng được áp dụng bằng các phương pháp như soi tươi, nuôi cấy, miễn dịch, kỹ thuật sinh học phân tử và kỹ thuật giải trình tự gen [12], [13], [14].
Một số nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra rằng: Viêm miệng do nấm ở người mang phục hình răng có tỷ lệ khá cao và ảnh hưởng đến chất lượng của phục hình2 răng: Nấm Candida được phân lập từ khoang miệng chiếm từ 45% đến 60% ở trẻ em khoẻ mạnh, từ 30% đến 45% ở người lớn khỏe mạnh, từ 50% đến 60% ở người mang răng giả, từ 65% đến 88% ở bệnh nhân mắc các bệnh cấp tính, 90% ở bệnh bạch cầu cấp tính đang dùng hóa trị liệu, 95% ở bệnh nhân nhiễm HIV [15], [16]. Tỷ lệ nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng là từ 58,3 đến 93,8% [17], [18]. Ở Việt Nam, có nghiên cứu cho thấy 32,25% bệnh bị nhiễm nấm miệng ở niêm mạc miệng và 35,5% hàm giả bị nhiễm nấm miệng [19].
Nam Định là một tỉnh nằm ở vùng nam đồng bằng sông Hồng, còn gặp nhiều khó khăn trong công tác chăm sóc sức khỏe nói chung và chăm sóc sức khỏe răng miệng nói riêng. Tỷ lệ mắc bệnh về răng miệng khá cao là 95,2% mắc bệnh răng miệng [20]. Đến thời điểm hiện tại thì chưa có nghiên cứu về tình trạng nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng.
Hiện nay đã có những công trình nghiên cứu về bệnh răng miệng và chất lượng cuộc sống trong các nhóm dân số khác nhau tại cộng đồng tuy nhiên các công trình nghiên cứu về nhiễm nấm miệng, chất lượng cuộc sống ở người mang phục hình răng còn khá hạn chế, do đó việc tìm hiểu nghiên cứu về tỷ lệ nhiễm, xác định thành phần loài nấm miệng, xác định một số yếu tố liên quan đến tình trạng nhiễm nấm miệng và chất lượng cuộc sống ở người mang phục hình răng là một vấn đề cần thiết và mang tính thực tiễn cao. Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Nghiên cứu thực trạng nhiễm nấm miệng và chất lượng cuộc sống của người mang phục hình răng tại tỉnh Nam Định (2019 – 2021)”. Đề tài được tiến hành với ba mục tiêu sau:
1. Xác định tỷ lệ nhiễm và một số yếu tố liên quan đến tình trạng nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng tại tỉnh Nam Định (2019 – 2021).
2. Xác định thành phần loài nấm miệng ở người phục hình răng.
3. Đánh giá chất lượng cuộc sống ở người mang phục hình răng có nhiễm nấm miệng
MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ……………………………………………………………………………………………i
LỜI CAM ĐOAN………………………………………………………………………………………ii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT…………………………………………………………………. iii
DANH MỤC HÌNH …………………………………………………………………………………..x
ĐẶT VẤN ĐỀ…………………………………………………………………………………………..1
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ………………………………………………………..3
1.1. Một số khái niệm, thuật ngữ cơ bản, cơ sở lý thuyết dùng trong nghiên cứu.3
1.1.1. Sức khỏe răng miệng…………………………………………………………………………3
1.1.2. Nhiễm nấm miệng …………………………………………………………………………….4
1.1.3. Phục hình răng………………………………………………………………………………….4
1.1.4. Khái niệm chất lượng cuộc sống…………………………………………………………5
1.1.5. Vi nấm…………………………………………………………………………………………….5
1.2. Tỷ lệ nhiễm và một số yếu tố liên quan đến tình trạng nhiễm nấm miệng ở
người mang phục hình răng…………………………………………………………………………9
1.2.1. Đặc điểm nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng……………………9
1.2.2. Một số yếu tố liên quan đến tình trạng nhiễm nấm miệng ở người mang
phục hình răng ………………………………………………………………………………………..14
1.3. Xác định thành phần loài nấm miệng ở người mang phục hình răng………..16
1.3.1. Kỹ thuật lấy bệnh phẩm và xét nghiệm soi tươi nấm …………………………..17
1.3.2. Quy trình kỹ thuật nuôi cấy nấm……………………………………………………….17
1.3.3. Kỹ thuật xác định thành phần loài nấm qua kỹ thuật PCR-RFLP ………….17
1.3.4. Xác định thành phần loài nấm bằng kỹ thuật giải trình tự gene …………….19
1.4. Đánh giá chất lượng cuộc sống ở người mang phục hình răng có nhiễm nấm
miệng……………………………………………………………………………………………………..20
1.4.1. Ảnh hưởng của việc mất răng đến sức khỏe răng miệng………………………20
1.4.2. Ảnh hưởng của việc mất răng đến sức khỏe toàn thân …………………………21
1.4.3. Ảnh hưởng của việc mất răng lên chất lượng cuộc sống ………………………21
1.4.4. Chất lượng cuộc sống và chất lượng cuộc sống liên quan đến phục hình răng
ở người mang phục hình răng ……………………………………………………………………23
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU……………….35v
2.1. Mục tiêu 1. Xác định tỷ lệ nhiễm và một số yếu tố liên quan đến tình trạng
nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng tại tỉnh Nam Định (2019-
2021)………………………………………………………………………………………………………35
2.1.1. Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu …………………………………………35
2.1.2. Phương pháp nghiên cứu………………………………………………………………….36
2.1.3. Nội dung nghiên cứu……………………………………………………………………….38
2.1.4. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu ……………………………………………..39
2.1.5. Xác định và đo lường các chỉ số, biến số trong nghiên cứu ………………….42
2.2. Mục tiêu 2. Xác định thành phần loài nấm miệng ở người mang phục hình
răng………………………………………………………………………………………………………..49
2.2.1. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu …………………………………………49
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu………………………………………………………………….49
2.2.3. Nội dung nghiên cứu……………………………………………………………………….50
2.2.4. Các biến số, chỉ số trong nghiên cứu …………………………………………………50
2.2.5. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu ……………………………………………..51
2.3. Mục tiêu 3. Đánh giá chất lượng cuộc sống ở người mang phục hình răng có
nhiễm nấm miệng…………………………………………………………………………………….53
2.3.1. Đối tượng, thời gian, địa điểm nghiên cứu …………………………………………53
2.3.2. Phương pháp nghiên cứu………………………………………………………………….54
2.3.3. Nội dung nghiên cứu……………………………………………………………………….54
2.3.4. Các biến số, chỉ số trong nghiên cứu …………………………………………………55
2.3.5. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu ……………………………………………..57
2.4. Sơ đồ nghiên cứu……………………………………………………………………………….59
2.5. Phương pháp nhập, phân tích và xử lý số liệu ……………………………………….59
2.6. Sai số và Các biện pháp khống chế sai số……………………………………………..60
2.6.1. Sai số …………………………………………………………………………………………….60
2.6.2. Các biện pháp khống chế sai số ………………………………………………………..60
2.7. Đạo đức trong nghiên cứu…………………………………………………………………..61
Chương 3. KẾT QUẢ……………………………………………………………………………..62
3.1. Xác định tỷ lệ nhiễm và một số yếu tố liên quan đến nhiễm nấm miệng ở
người mang phục hình răng tại tỉnh Nam Định (2019 – 2021) ……………………….62
3.1.1. Một số đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ………………………………62vi
3.1.2. Xác định tỷ lệ nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng tại tỉnh Nam
Định (2019 – 2021)…………………………………………………………………………………..64
3.1.3. Một số yếu tố liên quan đến nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng
tại tỉnh Nam Định (2019- 2021)…………………………………………………………………69
3.2. Xác định thành phần loài nấm miệng ở người mang phục hình răng………..77
3.3. Đánh giá chất lượng cuộc sống ở người mang phục hình răng có nhiễm
nấm………………………………………………………………………………………………………..85
3.3.1. Chất lượng phục hình răng ở người mang phục hình răng ……………………85
3.3.2. Chất lượng cuộc sống ở người mang phục hình răng có nhiễm nấm ……..86
Chương 4. BÀN LUẬN …………………………………………………………………………106
4.1. Tỷ lệ nhiễm và một số yếu tố liên quan đến tình trạng nhiễm nấm miệng ở
người mang phục hình răng tại tỉnh Nam Định (2019 – 2021) ……………………..106
4.1.1. Đặc điểm chung của đối tượng tham gia nghiên cứu………………………….106
4.1.2 Tỷ lệ nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng tại tỉnh Nam Định
(2019 – 2021)…………………………………………………………………………………………108
4.1.3. Một số yếu tố liên quan đến tình trạng nhiễm nấm miệng ở người mang phục
hình răng tại tỉnh Nam Định (2019- 2021) ………………………………………………..113
4.2. Thành phần loài nấm miệng ở người mang phục hình răng …………………..115
4.3. Chất lượng cuộc sống ở người mang phục hình răng có nhiễm nấm
miệng……………………………………………………………………………………………………119
4.3.1. Chất lượng phục hình răng ở người mang phục hình răng ………………….119
4.3.2. Chất lượng cuộc sống ở người mang phục hình răng có nhiễm nấm
miệng……………………………………………………………………………………………………121
KẾT LUẬN…………………………………………………………………………………………..127
KHUYẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………129
NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI VÀ MỘT SỐ HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN
CỨU …………………………………………………………………………………………………….130
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN
ÁN ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ……………………………………………………………………..132
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………….133
DANH MỤC CÁC PHỤ LỤC…………………………………………………………………149vii
DANH MỤC BẢNG
Tên bảng Tiêu đề Trang
Bảng 2.1. Đặc điểm nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng ……………43
Bảng 2.2. Các yếu tố về nhân khẩu, xã hội học của người mang phục hình răng
tham gia nghiên cứu …………………………………………………………………………………45
Bảng 2.3. Một số hành vi và kiến thức, thái độ, thực hành về phòng chống nhiễm
nấm miệng ở người mang phục hình răng tham gia nghiên cứu……………………..47
Bảng 2.4. Đánh giá kiến thức, thái độ và thực hành ……………………………………..48
Bảng 2.5. Xác định thành phần loài nấm miệng ở người mang phục hình răng..50
Bảng 2.6. Kích thước sản phẩm PCR và các mảnh cắt bằng enzyme MspI của một
số loài nấm ……………………………………………………………………………………………..51
Bảng 2.7. Đánh giá ảnh hưởng của mất răng đến chất lượng cuộc sống ở bệnh
nhân phục hình răng …………………………………………………………………………………55
Bảng 3.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu…………………………………….62
Bảng 3.2. Một số hành vi và kiến thức, thái độ, thực hành về phòng chống nhiễm
nấm miệng ở người mang phục hình răng …………………………………………………..63
Bảng 3.3. Phân bố loại phục hình răng theo nhóm tuổi…………………………………64
Bảng 3.4. Phân bố tình trạng nhiễm nấm miệng theo giới……………………………..65
Bảng 3.5. Phân bố tình trạng nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng theo
nhóm tuổi………………………………………………………………………………………………..65
Bảng 3.6. Phân bố tình trạng nhiễm nấm miệng theo trình độ học vấn……………65
Bảng 3.7. Phân bố tình trạng nhiễm nấm miệng theo nghề nghiệp …………………66
Bảng 3.8. Phân bố tình trạng nhiễm nấm miệng theo nhóm phục hình răng…….66
Bảng 3.9. Phân bố tình trạng nhiễm nấm miệng theo loại bệnh phẩm …………….67
Bảng 3.10. Phân bố nhiễm nấm miệng theo tiền sử nhiễm nấm miệng……………67
Bảng 3.11. Tỷ lệ phát hiện nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng bằng
kỹ thuật soi tươi và kỹ thuật nuôi cấy trên môi trường Sabouraud………………….67
Bảng 3.12. Tỷ lệ người mang phục hình răng có biểu hiện lâm sàng nhiễm nấm
miệng……………………………………………………………………………………………………..69
Bảng 3.13. Mối liên quan giữa kiến thức, thái độ với thực hành về phòng chống
nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng …………………………………………70viii
Bảng 3.14. Liên quan giữa kiến thức, thái độ và thực hành về phòng chống nhiễm
nấm miệng với tình trạng nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng…….71
Bảng 3.15. Các nội dung KAP về phòng chống nhiễm nấm miệng theo đặc điểm
đối tượng nghiên cứu ……………………………………………………………………………….72
Bảng 3.16. Một số yếu tố về nhân khẩu liên quan đến nhiễm nấm miệng ở người
mang phục hình răng: Mô hình phân tích hồi quy logistic đơn biến ……………….74
Bảng 3.17. Một số yếu tố về nhân khẩu liên quan đến nhiễm nấm miệng ở người
mang phục hình răng: Mô hình phân tích hồi quy logistic đa biến………………….75
Bảng 3.18. Một số hành vi liên quan đến tình trạng nhiễm nấm miệng ở người
mang phục hình răng: Mô hình phân tích hồi quy logistic đơn biến ……………….76
Bảng 3.19. Một số hành vi liên quan đến tình trạng nhiễm nấm miệng ở người
mang phục hình răng: Mô hình phân tích hồi quy logistic đa biến………………….77
Bảng 3.20. Xác định thành phần loài nấm miệng ở người mang phục hình răng
bằng phương pháp ChromAgarTM Candida …………………………………………………78
Bảng 3.21. Xác định thành phần loài nấm miệng ở người mang phục hình răng
bằng phương pháp PCR-RFLP ………………………………………………………………….78
Bảng 3.22. Xác định thành phần loài nấm miệng ở người mang phục hình răng
bằng phương pháp giải trình tự gen ……………………………………………………………80
Bảng 3.23. So sánh các phương pháp xác định thành phần loài nấm miệng ở người
mang phục hình răng………………………………………………………………………………..81
Bảng 3.24. Tình trạng đơn nhiễm, đa nhiễm nấm ở miệng người mang phục hình
răng………………………………………………………………………………………………………..83
Bảng 3.25. Tổng hợp xác định thành phần loài nấm miệng ở người mang phục
hình răng…………………………………………………………………………………………………84
Bảng 3.26. Đánh giá về sự lưu giữ và vững ổn của phục hình răng ………………..85
Bảng 3.27. Thời gian thích nghi phát âm ở người phục hình răng ………………….85
Bảng 3.28. Đánh giá thẩm mỹ ở người mang phục hình răng ………………………..86
Bảng 3.29. Mức độ hài lòng về phục hình răng ở người mang phục hình răng ..86
Bảng 3.30. Hệ số Cronbach’s alpha từng lĩnh vực và chung WHOQoL-Bref ….86
Bảng 3.31. Hệ số Cronbach’s alpha từng lĩnh vực và chung OHIP-19 ……………87
Bảng 3.32. Mô tả điểm WHO BREF và OHIP19 …………………………………………87ix
Bảng 3.33. Mô tả điểm WHO BREF và OHIP19 ở người mang phục hình răng có
nhiễm nấm miệng và không nhiễm nấm miệng ……………………………………………88
Bảng 3.34. Tương quan giữa các thang mục (tương quan, r và giá trị p) trong thang
điểm WHO-BREF……………………………………………………………………………………89
Bảng 3.35. Tương quan giữa các thang mục (tương quan, r và giá trị p) trong thang
điểm OHIP-19 …………………………………………………………………………………………90
Bảng 3.36. Mô tả điểm WHOQol-Bref ở người mang phục hình răng có nhiễm
nấm miệng………………………………………………………………………………………………91
Bảng 3.37. Mô tả điểm OHIP-19 ở người mang phục hình răng có nhiễm nấm
miệng……………………………………………………………………………………………………..94
Bảng 3.38. Mối liên quan giữa các biến số với điểm chất lượng cuộc sống WHOBREF: Mô hình hồi quy tuyến tính đa biến (sử dụng phương pháp sàng lọc biến
vào mô hình bằng stepwise) ở người mang phục hình răng có nhiễm nấm
miệng……………………………………………………………………………………………………..98
Bảng 3.39. Mối liên quan giữa các biến số với điểm OHIP19: Mô hình hồi quy
tuyến tính đa biến (stepwise) ở người mang phục hình răng có nhiễm nấm
miệng……………………………………………………………………………………………………10
DANH MỤC HÌNH
Hình Tên hình Trang
Hình 1.1. Phân loại mất răng theo Kennedy – Applegate ………………………………12
Hình 1.2. Hình ảnh nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng …………….14
Hình 1.3. Sơ đồ về hành vi sức khỏe ………………………………………………………….16
Hình 1.4. Bản đồ hành chính tỉnh Nam Định……………………………………………….36
Hình 2.1. Sơ đồ nghiên cứu……………………………………………………………………….59
Hình 3.1. Tỷ lệ nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình răng bằng kỹ thuật
nuôi cấy trên môi trường Sabouraud………………………………………………………..64
Hình 3.2. Hình ảnh nấm khi soi tươi………………………………………………………..68
Hình 3.3. Hình ảnh nuôi cấy nấm trên môi trường Sabouraud …………………..68
Hình 3.4. Kiến thức về phòng chống nhiễm nấm miệng ở người mang phục
hình răng………………………………………………………………………………………………..69
Hình 3.5. Thái độ về phòng chống nhiễm nấm miệng ở người mang phục hình
răng ……………………………………………………………………………………………………….70
Hình 3.6. Thực hành về phòng chống nhiễm nấm miệng ở người mang phục
hình răng………………………………………………………………………………………………..70
Hình 3.7. Thành phần loài nấm miệng theo hình thái……………………………………77
Hình 3.8. Hình ảnh cấy nấm trên môi trường ChromAgarTM Candida……………78
Hình 3.9. Hình ảnh sản phẩm PCR với mồi ITS1 và ITS4 ………………………..79
Hình 3.10. Hình ảnh sản phẩm cắt giới hạn với enzyme Mspl …………………..79
Hình 3.11. Hình ảnh điện di trong quá trình giải trình tự gen………………………..81
Hình 3.12. Thành phần loài nấm miệng theo phân loại nhiễm nấm Candida và nonCandida…………………………………………………………………………………………………..8
Nguồn: https://luanvanyhoc.com