Nghiên cứu tỷ lệ, kiểu gen và mối liên quan của HPV ở bệnh nhân u nhú đảo ngược mũi xoang

Nghiên cứu tỷ lệ, kiểu gen và mối liên quan của HPV ở bệnh nhân u nhú đảo ngược mũi xoang.U nhú đảo ngƣợc mũi xoang là u tân sinh lành tính thƣờng xuất phát từ niêm mạc khe mũi giữa và vách mũi xoang. Đây là bệnh lý đã đƣợc ghi nhận trong y văn hơn một thế kỷ qua, tuy nhiên đến nay u nhú đảo ngƣợc mũi xoang vẫn đang là vấn đề đƣợc tranh luận nhiều do tính chất phức tạp của bệnh sinh, khả năng tái phát cao và mức độ phối hợp với ung thƣ của tình trạng bệnh lý gây nên. U nhú đảo ngƣợc mũi xoang là bệnh tƣơng đối hiếm gặp chiếm 0,5% trong các u vùng tai mũi họng nói chung và khoảng 4% các u mũi xoang n i riêng [1], [2]. Các khối u thƣờng chỉ xảy ra ở một bên mũi và tỷ lệ mắc u nhú đảo ngƣợc mũi xoang hay gặp ở nam cao hơn so với nữ khoảng 4 đến 5 lần. Bệnh gặp ở ngƣời da trắng nhiều hơn ngƣời da đen và thƣờng gặp ở lứa tuổi 50 đến 60 tuổi. Ở nƣớc ta, u nhú đảo ngƣợc mũi xoang là bệnh ít gặp nên chƣa c  nhiều nghiên cứu đƣợc công bố..

U nhú đảo ngƣợc mũi xoang có nhiều tên gọi khác nhau và đƣa đến nhiều phƣơng pháp điều trị khác nhau. Một vài tên gọi nhƣ viêm xoang nhú (papillary sinusitis) hoặc u nhú biểu mô (epithelial papilloma) không phản ánh đƣợc sự nghiêm trọng của bệnh. Một số tên gọi khác nhƣ ung thƣ nhú (papillary carcinoma) hoặc ung thƣ c  nhung mao (villous cancer) lại quá nặng nề, đe dọa và đƣa đến xu hƣớng điều trị quá đáng không cần thiết.
Cơ chế bệnh sinh của u nhú đảo ngƣợc mũi xoang đến nay vẫn chƣa hoàn toàn sáng tỏ. Sự viêm nhiễm, dị ứng, thuốc lá, sự tiếp xúc hóa chất đã đƣợc coi là c  liên quan đến cơ chế bệnh sinh, nhƣng đến nay các yếu tố này chỉ đƣợc coi là các yếu tố thuận lợi giúp cho bệnh phát sinh phát triển. Những nghiên cứu gần đây trên thế giới đã chứng minh nhiễm HPV (Human
Papilloma Virus) tiềm tàng, mạn tính vùng mũi xoang c  liên quan với sự phát sinh các khối u, trong đ  c  u nhú đảo ngƣợc mũi xoang và ung thƣ. Tuy2 nhiên, bệnh sinh liên quan nhiễm HPV gây u nhú đảo ngƣợc mũi xoang và biến tính ung thƣ mũi xoang cần đƣợc nghiên cứu và làm sáng tỏ [3], [4]. HPV là một virus nhỏ hệ gen ADN có khả năng nhiễm và nhân lên trong các tế bào biểu mô vảy. Phần lớn HPV lây nhiễm không có triệu chứng, âm thầm và tiến triển gây rối loạn tăng sinh tế bào và biến tính ung thƣ. Hiện nay
đã có hàng trăm kiểu gen HPV (HPV genotype) khác nhau đƣợc phát hiện, trong đ  chỉ có các kiểu gen HPV-16, -18, -31, -33, -35, -39, -45, -51, -52, -58 là những kiểu gen có nguy cơ cao gây ung thƣ mũi xoang. Trong đ , kiểu gen HPV-6, -11, -16, -18 cho thấy có liên quan chặt chẽ đối với bệnh sinh ung thƣ mũi xoang [5], [6]. U nhú đảo ngƣợc mũi xoang hiện nay đƣợc xem là một bệnh c  liên quan đến nhiễm HPV và tiến triển ung thƣ h a. Ở nƣớc ta đã c  khá nhiều nghiên cứu về HPV trong một số bệnh lý liên quan ung thƣ cổ tử cung và u nhú mũi xoang. Tuy nhiên, chƣa c  nhiều nghiên cứu liên quan HPV trong bệnh lý u nhú đảo ngƣợc ở mũi xoang, đặc biệt liên quan của kiểu gen HPV với u nhú đảo ngƣợc mũi xoang và ung thƣ mũi xoang. Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu tỷ lệ, kiểu gen và mối liên quan của HPV ở bệnh nhân u nhú đảo ngược mũi xoang  ” với 2 mục tiêu sau :
1. Xác định tỷ lệ, kiểu gen và phân bố các kiểu gen của HPV ở bệnh nhân u nhú đảo ngược mũi xoang.
2. Phân tích mối liên quan của nhiễm HPV và kiểu gen HPV với một số đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân u nhú đảo ngược mũi xoang

MỤC LỤC Nghiên cứu tỷ lệ, kiểu gen và mối liên quan của HPV ở bệnh nhân u nhú đảo ngược mũi xoang
LỜI CẢM ƠN ………………………………………………………………………………………. i
LỜI CAM ĐOAN ………………………………………………………………………………… ii
MỤC LỤC…………………………………………………………………………………………..iii
DANH MỤC CÁC CHỮ, KÝ HIỆU VIẾT TẮT…………………………………….. vi
DANH MỤC BẢNG……………………………………………………………………………. ix
DANH MỤC HÌNH …………………………………………………………………………….. xi
ĐẶT VẤN ĐỀ……………………………………………………………………………………… 1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU …………………………………………………….. 3
1.1. Một vài đặc điểm của u nhú đảo ngƣợc mũi xoang …………………………….. 3
1.2. Giải phẫu sinh lý và mô học mũi xoang ……………………………………………. 5
1.2.1. Mũi ……………………………………………………………………………………………..5
1.2.2. Các xoang cạnh mũi………………………………………………………………………9
1.2.3. Niêm mạc mũi xoang …………………………………………………………………..10
1.3. Bệnh sinh u nhú đảo ngƣợc mũi xoang……………………………………………. 11
1.3.1. Hút thuốc lá và u nhú đảo ngƣợc mũi xoang …………………………………..11
1.3.2. Viêm mạn tính và u nhú đảo ngƣợc mũi xoang……………………………….11
1.4. Triệu chứng lâm sàng của bệnh u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ………………12
1.4.1. Triệu chứng cơ năng ……………………………………………………………………12
1.4.2. Triệu chứng thực thể ……………………………………………………………………13
1.4.3. Tái phát của u nhú đảo ngƣợc mũi xoang……………………………………….13
1.4.4. Tổn thƣơng đại thể, vi thể của u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ……………..14
1.5. Human Papilloma virus và u nhú đảo ngƣợc mũi xoang……………………. 16
1.6. Cơ chế của sự tiến triển u nhú đảo ngƣợc thành ác tính …………………….. 28
1.7. Phát hiện ADN HPV trong mô ………………………………………………………. 30
1.8. Nghiên cứu HPV trong u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ………………………… 36
1.8.1. Trên thế giới……………………………………………………………………………….361.8.2. Tình hình nghiên cứu HPV trong u nhú đảo ngƣợc mũi xoang tại
Việt Nam ……………………………………………………………………………………..39
Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ……………… 41
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu……………………………………………………………………. 41
2.2. Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân ……………………………………………………… 41
2.2.1. Tiêu chuẩn chẩn đoán u nhú đảo ngƣợc mũi xoang …………………………41
2.2.2. Tiêu chuẩn chẩn đoán polyp mũi xoang …………………………………………42
2.2.3. Tiêu chuẩn chẩn đoán ung thƣ mũi xoang ………………………………………42
2.2.4. Tiêu chuẩn loại trừ ………………………………………………………………………42
2.2.5. Trang bị, hóa chất nghiên cứu……………………………………………………….43
2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu……………………………………………………………….. 46
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu……………………………………………………………………..46
2.3.2. Các thông số nghiên cứu………………………………………………………………46
2.4. Phƣơng pháp xử lý và phân tích số liệu…………………………………………… 56
2.4.1 Phƣơng pháp xử lý ………………………………………………………………………56
2.4.2 Phƣơng pháp phân tích số liệu ………………………………………………………56
2.5. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu …………………………………………………… 56
Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU …………………………………………………. 58
3.1. Đặc điểm lâm sàng bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ………………. 58
3.1.1. Đặc điểm tuổi và giới…………………………………………………………………..58
3.1.2. Một số đặc điểm lâm sàng u nhú đảo ngƣợc mũi xoang …………………..59
3.1.3. Một số đặc điểm giải phẫu bệnh u nhú đảo ngƣợc mũi xoang …………..65
3.2. Tỷ lệ nhiễm HPV và kiểu gen của HPV ở mô u nhú đảo ngƣợc mũi
xoang ………………………………………………………………………………………………… 69
3.2.1. Tỷ lệ phát hiện HPV-ADN ở mô u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ………….69
3.2.2. Kiểu gen HPV-ADN ở mô u nhú đảo ngƣợc mũi xoang…………………..74
3.3. Phân tích mối liên quan của nhiễm HPV với một số đặc điểm lâm
sàng bệnh nhân UNĐN MX…………………………………………………………………. 903.4. Mối liên quan của nhiễm HPV ở bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi
xoang ………………………………………………………………………………………………… 96
Chƣơng 4 BÀN LUẬN ………………………………………………………………………. 98
4.1. Đặc điểm lâm sàng bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ………………. 98
4.1.1. Đặc điểm về tuổi và giới bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ……..98
4.1.2. Đặc điểm lâm sàng bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ……………100
4.1.3. Đặc điểm giải phẫu bệnh u nhú đảo ngƣợc mũi xoang……………………107
4.2. Tỷ lệ nhiễm HPV và kiểu gen của HPV ở mô u nhú đảo ngƣợc mũi
xoang ………………………………………………………………………………………………. 111
4.2.1. Tỷ lệ phát hiện HPV-ADN ở mô u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ………..111
4.2.2. Kiểu gen HPV-ADN ở mô u nhú đảo ngƣợc mũi xoang…………………112
4.3. Mối liên quan của nhiễm HPV và kiểu gen của HPV với một số đặc
điểm lâm sàng bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang………………………….. 114
4.3.1.HPV liên quan với tuổi và giới ở BN u nhú đảo ngƣợc mũi xoang …..114
4.3.2.HPV liên quan với sự tái phát của u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ……….115
4.3.3.HPV liên quan với hút thuốc lá, uống rƣợu và u nhú đảo ngƣợc mũi
xoang …………………………………………………………………………………………116
4.3.4. Kiểu gen của HPV liên quan tới tình trạng chuyển h a ác tính của u
nhú đảo ngƣợc mũi xoang…………………………………………………………….117
4.4. Những hạn chế của đề tài …………………………………………………………….. 124
KẾT LUẬN……………………………………………………………………………………… 125
KIẾN NGHỊ …………………………………………………………………………………….. 127
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG
Bảng Tên bảng Trang
2.1. Các cặp mồi dung trong phản ứng nested- PCR……………………………….. 45
2.2. Thành phần phản ứng Real time nested PCR phát hiện HPV …………….. 53
3.1. Phân bố các nhóm bệnh nhân theo tuổi……………………………………………. 58
3.2. Phân bố các nhóm bệnh nhân theo giới …………………………………………… 59
3.3. Một số đặc điểm cơ năng BN u nhú đảo ngƣợc mũi xoang………………… 59
3.4. Tiền sử bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ……………………………….. 60
3.5. Tỉ lệ bệnh nhân c  tái phát u nhú đảo ngƣợc mũi xoang……………………. 61
3.6. Vị trí u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ………………………………………………….. 61
3.7. Phân giai đoạn bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang …………………….. 62
3.8. Hình ảnh nội soi u nhú đảo ngƣợc mũi xoang ………………………………….. 65
3.9. Tỉ lệ HPV-ADN ở mẫu mô bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang,
ung thƣ mũi xoang, polyp mũi xoang …………………………………………….. 70
3.10. Kết quả đối chiếu sự tƣơng đồng trình tự nucleotide với kiểu gen
HPV11 của các chủng HPV ở mô u nhú đảo ngƣợc mũi xoang…………. 76
3.11. Kết quả đối chiếu sự tƣơng đồng trình tự nucleotide với kiểu gen
HPV16 của các chủng HPV phân lập ở mô ung thƣ mũi xoang ………… 77
3.12. Kết quả đối chiếu sự tƣơng đồng trình tự nucleotide với kiểu gen
HPV11 của các chủng HPV phân lập ở mô polyp mũi xoang……………. 80
3.13. Tỉ lệ phân bố kiểu gen HPV ở mô bệnh nhân UNĐNMX, UTMX và
polyp mũi xoang phân tích bằng so sánh Genbank bằng công cụ
BLAST/Search ……………………………………………………………………………. 81
3.14. Tổng hợp tỉ lệ phân bố kiểu gen HPV ở các nhóm nghiên cứu đƣợc
phân tích bằng phƣơng pháp phân tích nguồn gốc phát sinh loài……….. 89
3.15. Phân bố bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang c  nhiễm HPV theo
tuổi…………………………………………………………………………………………….. 903.16. Liên quan bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang có nhiễm HPV
theo giới……………………………………………………………………………………… 91
3.17. Liên quan đặc điểm cơ năng bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang
với nhiễm HPV …………………………………………………………………………… 92
3.18. Liên quan giai đoạn của u nhú đảo ngƣợc mũi xoang với nhiễm
HPV…………………………………………………………………………………………… 92
3.19. Liên quan bệnh nhân có nhiễm HPV theo vị trí u nhú đảo ngƣợc mũi
xoang …………………………………………………………………………………………. 93
3.20. Liên quan bệnh nhân nhiễm HPV với tái phát u nhú đảo ngƣợc mũi
xoang …………………………………………………………………………………………. 93
3.21. Liên quan bệnh nhân UNĐN MX nhiễm HPV với tiền sử……………….. 94
3.22. Liên quan bệnh nhân UNĐN MX nhiễm HPV với hình ảnh đại thể….. 94
3.23. Liên quan bệnh nhân nhiễm HPV với giải phẫu bệnh ……………………… 95
3.24. Mối liên quan của kiểu gen HPV ở mô u nhú đảo ngƣợc, polyp và
ung thƣ mũi xoang ………………………………………………………………………. 96
3.25. Mối liên quan của kiểu gen HPV ở mô nh m không ung thƣ mũi
xoang so với nh m ung thƣ mũi xoang………………………………………….. 97
4.1. Một số triệu chứng cơ năng thƣờng gặp trong u nhú đảo ngƣợc mũi
xoang ……………………………………………………………………………………….. 100
4.2. Tỉ lệ một số triệu chứng cơ năng của u nhú đảo ngƣợc mũi xoang……. 102DANH MỤC HÌNH
Hình Tên hình Trang
1.1. Hình ảnh đa dạng của u nhú đảo ngƣợc mũi xoang………………………………3
1.2. Thiết đồ cắt đứng dọc khoang mũi……………………………………………………..8
1.3. Thiết đồ cắt dọc qua các xoang cạnh mũi ……………………………………………9
1.4. Cấu trúc HPV ………………………………………………………………………………..18
1.5. Chu kỳ hoạt động của HPV……………………………………………………………..27
2.1. Máy NanoDrop 1000, Thermo Scientific, Hoa Kỳ……………………………..43
2.2. Máy Realtime-PCR IQ5 của Hãng Bio-RAD (Hoa Kỳ)………………………44
3.1. Hình ảnh chụp CT scan bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang giai
đoạn T1, T2 ………………………………………………………………………………….63
3.2. Hình ảnh chụp CT Scan bệnh nhân u nhú đảo ngƣợc mũi xoang giai
đoạn T3, T4 ………………………………………………………………………………….64
3.3. Kết quả giải phẫu bệnh trƣớc và sau phẫu thuật…………………………………65
3.4. Hình ảnh u nhú đảo ngƣợc mũi xoang………………………………………………66
3.5. Hình ảnh u nhú đảo ngƣợc mũi xoang đƣợc chẩn đoán xác định………….67
3.6. Hình ảnh u nhú đảo ngƣợc mũi xoang đƣợc chẩn đoán trƣớc mổ…………67
3.7. Hình ảnh carcinoma bọc-dạng tuyến đƣợc chẩn đoán sau mổ ……………..68
3.8. Hình ảnh nghi carcinoma đƣợc chẩn đoán sau mổ ……………………………..68
3.9. Hình ảnh carcinoma tế bào gai…………………………………………………………69
3.10.Tín hiệu chạy Real-time nested PCR SYBR Green phát hiện HPV
(A) và tín hiệu Real-time PCR sử dụng Taqman probe kênh HEX (B)
phát hiện gen giữ nhà ß-globin trong mẫu mô u nhú đảo ngƣợc mũi
xoang…………………………………………………………………………………………..71
3.11. Tín hiệu chạy Real-time nested PCR SYBR Green phát hiện HPV
(A) và tín hiệu Real-time PCR sử dụng Taqman probe kênh HEX (B)phát hiện gen giữ nhà ß-globin trong một số mẫu mô ung thƣ mũi
xoang …………………………………………………………………………………………..72
3.12. Tín hiệu chạy Real-time nested PCR SYBR Green phát hiện HPV…….73
3.13: Kết quả điện di sản phẩm nested-PCR nhân bản HPV- ADN trong
mô của một số bệnh nhân UNĐN MX, ung thƣ và polyp mũi xoang. ….74
3.14. Hình ảnh đại diện cho kết quả minh họa peak của một đoạn trình tự
ADN vùng LP1 của HPV11 ở bệnh nhân Đỗ Văn T (BA.13.009205) ..75
3.15. Hình ảnh đại diện cho kết quả minh họa peak của một đoạn trình từ
ADN vùng LP1 của HPV16 ở bệnh nhân ung thƣ mũi xoang Đặng
Thị H. (BA.14070.14)……………………………………………………………………78
3.16. Hình ảnh đại diện cho kết quả minh họa peak của một đoạn trình tự
ADN vùng LP1 của HPV11 ở bệnh nhân polyp mũi xoang Lý Thị H.
(BA. 16.008006) …………………………………………………………………………..79
3.17. Kết quả phân tích kiểu gen HPV bằng phƣơng pháp phân tích nguồn
gốc phát sinh loài ở nh m UNĐN MX…………………………………………….83
3.18. Kết quả phân tích kiểu gen HPV bằng phƣơng pháp phân tích nguồn
gốc phát sinh loài ở nh m Ung thƣ mũi xoang………………………………….86
3.19. Kết quả phân tích kiểu gen HPV bằng phƣơng pháp phân tích nguồn
gốc phát sinh loài ở nh m Polyp mũi xoang……………………………………..88
4.1. Hình ảnh giải phẫu bệnh u nhú đảo ngƣợc có ác tính hóa………………….108
4.2. Cơ chế bệnh sinh gây ung thƣ của HPV ………………………………………….110
4.3. Các yếu tố nguy cơ thúc đẩy tiến triển và tái phát UNĐN MX…………..115
4.4. Hóa mô miễn dịch p53, EGFR, Ki-67 của u nhú đảo ngƣợc………………118
4.5. HPV ảnh hƣởng chu trình tế bào…………………………………………………….120
4.6. Cây phát sinh loài Papilomavirus dựa trên trình tự gen vùng L1 ORF,
phân nhóm phần lớn HPV thành ba chi: alphapapilomavirus,
betapapilomavirus và Gammapapilomavirus…………………………………..12