Nghiên cứu ứng dụng phẫu thuật nội soi lồng ngực trong chẩn đoán và điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ tại Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch

Luận án tiến sĩ y học Nghiên cứu ứng dụng phẫu thuật nội soi lồng ngực trong chẩn đoán và điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ tại Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch.Ung thư phổi nguyên phát là bệnh lý ác tính phổ  biến nhất. Tỷ  lệ  mắc bệnh và tử  vong luôn chiếm vị  trí đầu và có xu hướng tăng trong những thập kỷ  qua  [105]. Số  liệu thống kê của Tổ  chức nghiên cứu ung thư quốc tế  năm 2012, ung thư phổi đứng ở vị trí dẫn đầu cả về  tỷ  lệ  mắc và chết tính chung  ởcả hai giới (số ca mới mắc là 1,8 triệu, chiếm 13,0% tổng số ca ung thư; số ca chết là 1,6 triệu, chiếm 19,4 % tổng số  chết do ung thư). Khu vực phía đông Châu Á, trong đó có Việt Nam được ghi nhận là khu vực có tỷ  lệ mắc và chết do ung thư phổi  ở  nhóm cao nhất Thế  giới  [136]. Ghi nhận về  tình trạng mắc bệnh ung thư phổi tại Việt Nam trong những năm gần đây ở một số tỉnh thành đều cho thấy: Ung thư phổi chiếm vị trí dẫn đầu ở Nam giới và thứ 2 hoặc 3 ởNữ giới trong các bệnh lý ung thư [8], [26], [30].

Mô bệnh học là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán ung thư phổi. Nhiều kỹ  thuật hiện đại đã được đưa vào ứng dụng trên thế giới cũng như Việt Nam trong những thập kỷ qua, trong đó sinh thiết qua nội soi phế quản và sinh thiết xuyên  thành  ngực  được  ứng  dụng  phổ  biến.  Với  u  phổi  ngoại  vi,  hiệu  quảchẩn đoán đạt từ 11% đến 76%, khi sinh thiết qua nội soi phế quản [2], [105]; 68% – 95% khi sinh thiết dưới hướng dẫn chụp cắt lớp vi tính [2], [25], [105]. 
Mặc dù vậy, chẩn đoán  mô bệnh ung thư phổi vẫn còn nhiều hạn chế, khó khăn. Nghiên cứu cho thấy, có tới 7,2% đến 22,6% được chẩn đoán mô bệnh học bằng phẫu thuật [11], [138].Phẫu  thuật  mở  ngực  là  phương  pháp  được  áp  dụng phổ  biến  và hiệu quả  trong chẩn đoán và điều trị ung thư phổi. Tuy vậy, còn có những hạn chếnhất định như: tai biến, biến chứng tỷ  lệ cao, thời  gian nằm viện dài, bệnh nhân đau nhiều sau mổ …  [24], [114]. Trong những năm gần đây, phẫu thuật nội soi lồng ngực  – một phương thức tiếp cận mới trong phẫu thuật lồng ngực đã và đang dần khẳng định ưu 2thế  trong chẩn đoán và điều trị  các Bệnh lý phổi, màng phổi nói chung, ung thư phổi nói riêng. Hàng loạt công trình nghiên cứu của các chuyên gia hàng 
đầu về  phẫu thuật nội soi lồng ngực trên thế  giới được công bố, cho thấy sựan toàn, tính khả  thi, và những ưu điểm như: giảm biến chứng, rút ngắn thời gian nằm viện, giảm đau sau mổ  … của phương pháp phẫu thuật này  [42], 
Tại Việt Nam, phẫu thuật nội soi lồng ngực được đưa vào áp dụng từnăm 1996  [12]. Nhiều bệnh lý phổi, màng phổi được chẩn đoán và điều trịbằng phẫu thuật nội soi hiệu quả. Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch là Bệnh viện chuyên khoa về  các bệnh lý phổi,màng phổi  ở  khu vực phía Nam. Tại đây phẫu thuật nội soi lồng ngực được  ứng dụng trong chẩn đoán và điều trị  ung 
thư phổi từ năm 2007. Tuy vậy, việc đánh giá kết quả ứng dụng phương pháp này trong chẩn đoán và điều trị ung thư phổi còn ít được đề cập.Xuất phát từ  thực tiễn trên, chúng tôi tiến hành “Nghiên cứu ứng dụng phẫu thuật nội soi lồng ngực trong chẩn đoán và điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ tại Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch” nhằm hai mục tiêu:
1. Nhận xét một số  đặc điểm bệnh lý của ung thư phổi không tế  bào nhỏ  được điều trị  bằng phẫu thuật nội soi lồng ngực tại Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch
2. Đánh giá kết quả  sớm và trung hạn phẫu thuật nội  soi lồng ngực điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ tại Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch.
MỤC LỤC Nghiên cứu ứng dụng phẫu thuật nội soi lồng ngực trong chẩn đoán và điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ tại Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC HÌNH
ĐẶT VẤN ĐỀ  ……………………………………………………………………………………..  1
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU………………………………………………..  3
1.1.  Dịch tễ học ung thƣ phổi  …………………………………………………………..  3
1.2.  Đặc điểm bệnh lý ung thƣ phổi  ………………………………………………….  4
1.2.1. Đặc điểm lâm sàng  ………………………………………………………………..  4
1.2.2. Đặc điểm cận lâm sàng  ………………………………………………………….  7
1.3.  Điều trị ung thƣ phổi  ………………………………………………………………  18
1.3.1. Phẫu thuật  …………………………………………………………………………..  18
1.3.2. Hóa trị  ………………………………………………………………………………..  20
1.3.3. Xạ trị  ………………………………………………………………………………….  21
1.3.4. Điều trị đích  ………………………………………………………………………..  22
1.4.  Ứng dụng phẫu  thuật nội soi lồng ngực trong chẩn đoán và điều 
trị ung thƣ phổi  ………………………………………………………………………..  23
1.4.1. Lịch sử phát triển phẫu thuật nội soi lồng ngực  ……………………….  23
1.4.2. Một số vấn đề về định nghĩa, phân loại và kỹ thuật  …………………  25
1.4.3. Ứng dụng phẫu thuật nội soi lồng ngực trong chẩn đoán  ………….  29
1.4.4.  Ứng dụng phẫu thuật nội soi lồng ngực trong điều trị  ung thư
phổi không tế bào nhỏ  ………………………………………………………….  31
1.4.5. Nghiên cứu  ứng dụng phẫu thuật nội soi lồng ngực chẩn đoán và
điều trị ung thư phổi tại Việt Nam  …………………………………………..  38 
CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU………  40
2.1.  Đối tƣợng nghiên cứu  ……………………………………………………………..  40
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh  ………………………………………………………….  40
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ  ………………………………………………………………  40
2.2.  Phƣơng pháp nghiên cứu  ………………………………………………………..  40
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu  ……………………………………………………………..  40
2.2.2. Phương tiện, trang thiết bị phục vụ nghiên cứu  ……………………….  40
2.2.3. Quy trình thực hiện nghiên cứu  …………………………………………….  42
2.2.4. Các tham số, biến số đáp ứng mục tiêu nghiên cứu  ………………….  56
2.3.  Xử lý số liệu ……………………………………………………………………………  61
2.4.  Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu  ……………………………………………  62
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ……………………………………………  64
3.1.  Đặc  điểm bệnh lý ung thư phổi  không tế  bào nhỏ  được  điều trị
bằng   phẫu thuật nội soi lồng ngực……………………………………………  64
3.1.1. Đặc điểm lâm sàng  ………………………………………………………………  64
3.1.2. Đặc điểm cận lâm sàng  ………………………………………………………..  67
3.2.  Kết quả ứng dụng phẫu thuật nội soi lồng ngực điều trị ung thƣ 
phổi không tế bào nhỏ……………………………………………………………..  78
3.2.1. Đặc điểm phẫu thuật…………………………………………………………….  78
3.2.2. Kết quả sớm ……………………………………………………………………….  80
3.2.3. Kết quả trung hạn  ………………………………………………………………..  90
CHƢƠNG 4:  ÀN LUẬN  ………………………………………………………………….  97
4.1.   Về đặc điểm bệnh lý ung thƣ phổi không tế bào nhỏ đƣợc điều
trị bằng phẫu thuật nội soi lồng ngực  ………………………………………  97
4.1.1. Đặc điểm chung  …………………………………………………………………..  97
4.1.2. Đặc điểm lâm sàng  ………………………………………………………………  98
4.1.3. Đặc điểm cận lâm sàng  ………………………………………………………  101
4.2.  Về kết quả ứng dụng phẫu thuật nội soi lồng ngực điều trị ung 
thƣ phổi không tế bào nhỏ……………………………………………………..  110
4.2.1. Về kỹ thuật  ……………………………………………………………………….  110
4.2.2. Về kết quả sớm  ………………………………………………………………….  113
4.2.3. Về  kết quả  trung hạn phẫu thuật nội soi điều trị  ung thư phổi 
không tề bào nhỏ  ……………………………………………………………….  126
KẾT LUẬN  ……………………………………………………………………………………..  135
KIẾN NGHỊ  …………………………………………………………………………………….  137
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN
CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN  …………………………………………………………  138
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG  Ố KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1.  Vũ Anh Hải, Phạm Vinh Quang, Mai Văn Viện (2016), “Đánh giá kết quả  Phẫu thuật nội soi lồng ngực hỗ  trợ  cắt thùy phổi điều trị  Ung thư phổi”, Tạp chí Y – Dược học Quân sự, 41(2), tr. 142 – 149.
2.  Vũ Anh Hải, Mai Văn Viện,  Phạm Vinh Quang  (2016),  “Giá trị  sinh thiết tức thì mẫu mô lấy bằng phẫu thuật nội soi lồng ngực trong chẩn đoán Ung thư phổi”, Tạp chí Y – Dược học Quân sự, 41(5), tr. 178 – 184.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
TIẾNG VIỆT
1.  Nguyễn Hoàng Bình  (2015),  Đánh giá tính khả  thi và hiệu quả  phẫu thuật nội soi cắt thùy phổi trong bệnh lý phổi, Luận án tiến sỹ  Y học, Đại học Y – dược Thành phố Hồ Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.
2.  Nguyễn Việt Cồ, Đồng Khắc Hƣng  (2011),  Ung thư phổi, Nhà xuất bản Y học, Hà nội.
3.  Hoàng Đình Chân (1996),  Nghiên cứu kết quả  điều trị phẫu thuật ung thư phế  quản theo các típ mô bệnh và giai đoạn, Luận án phó tiến sĩ khoa học Y dược, Học viện Quân Y, Hà nội, tr. 64.
4.  Lê Tiến Dũng  (2000),  Đặc điểm Ung thư phế  quản: Một số  đặc điểm lâm sàng và vai trò chụp cắt lớp điện toán trong chẩn  đoán, Luận án Tiến sỹ  Y học, Đại học Y-  dược thành phố  Hồ  Chí Minh, Thành phốHồ Chí Minh.
5.  Trần Bình  Giang  (2013),  “Phẫu thuật nội  soi  lồng  ngực”,  Bài  giảng phẫu thuật nội soi cơ bản, Nhà xuất bản Y học, Hà nội.
6.  Lê Nữ  Hòa Hiệp  (2005), “Vai trò nội soi Lồng ngực trong chẩn đoán nốt phổi đơn độc ngoại vi”,  Y học thành phố  Hồ  Chí Minh,  9(phụ  bản số 1), tr. 11 – 15.
7.  Ngô  Thế  Hoàng,  Phạm  Thị  Vân  Thanh,  Lê  Thƣợng  Vũ  và  cs(2010), “Nghiên cứu vai trò sinh thiết phổi xuyên phế quản dưới hướng dẫn Xquang trong chẩn đoán u phổi ngoại biên”,  Y học thành phố  HồChí Minh, 14(phụ bản số 1), tr. 119 – 127.
8.  Nguyễn  Chấn  Hùng,  Lê  Hoàng  Minh,  Phạm  Xuân  Dũng  và  cs(2008), “Giải quyết gánh nặng Ung thư cho Thành phố Hồ  Chí Minh “,Y học thành phố Hồ Chí Minh, 12(phụ bản số 4), tr. i – vii. 
9.  Nguyễn  Khắc  Kiểm  (2016),  Nghiên  cứu  nạo  vét  hạch  theo  bản  đồ trong phẫu thuật điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ giai đoạn I – II – IIIA, Luận án tiến sỹ Y học, Đại học Y Hà nội, Hà nội.
10.  Trần Trọng Kiểm  (2013), “Đánh giá kết quả  cắt thùy phổi qua nội soi đường ngực”,  Tạp chí phẫu thuật tim mạch và lồng ngực Việt Nam,  4, tr. 13 – 16.
11.  Đoàn  Thị  Phƣơng  Lan  (2014),  Nghiên cứu đặc  điểm  lâm  sàng, cận lâm sàng và giá trị của sinh thiết cắt xuyên thành ngực dưới hướng dẫn của chụp cắt lớp vi tính trong chẩn đoán các tổn thương dạng u ở phổi, Luận án Tiến sỹ Y học, Đai học Y Hà nội, Hà nội.
12.  Ngô Văn Hoàng Linh, Phạm Vinh Quang, Kiều Trung Thành và cs(2009), “Phẫu thuật nội soi  lồng  ngực  cắt  thùy  phổi:  Các trường  hợp mổ  thành công đầu tiên tại Bệnh viện 103”,  Tạp chí Y dược học Quân sự, 34(7), tr. 64 – 69.
13.  Hồ  Huỳnh Long, Hồ  Khánh Đức  (2010), “Nhân một trường hợp cắt thùy phổi qua nội soi Lồng ngực”,  Y học Việt Nam,  (Số  đặc biệt), tr. 432 – 436.
14.  Phạm Hữu Lƣ, Đoàn Quốc Hƣng, Nguyễn Hữu Ƣớc và cs  (2010), “Cắt thùy phổi qua phẫu thuật nội soi Lồng ngực tại Bệnh viện Việt Đức: Nhân 03 trường hợp”, Y học Việt Nam, (Số đặc biệt), tr. 446 – 451.
15.  Nguyễn Công Minh (2010), “Đánh giá hiệu quả của chẩn đoán và điều trị  ngoại khoa nốt phổi đơn độc qua phẫu thuật nội soi tại Bệnh viện Chợ  Rẫy  và  Bệnh  viện  cấp  cứu  Trưng  Vương  trong  10  năm  (2000  -2009)”, Y học Thành phố Hồ Chí Minh, 14(4), tr.241 – 248.
16.  Nguyễn Công Minh (2010), “U phổi lành tính”, Đ iều trị ngoại khoa Bệnh phổi và màng phổi, Nhà xuất bản Y học, Tp. Hồ Chí Minh, tr. 54 – 67. 
17.  Nguyễn Hoài Nam  (2010), “Nghiên cứu vai trò của phẫu  thuật nội soi Lồng  ngực  trong  việc  lấy  mẫu  chẩn  đoán  bản  chất  của  nốt  phổi  đơn độc”, Y học thành phố Hồ Chi Minh, 14(phụ bản số 1), tr. 219 – 226.
18.  Đỗ  Kim Quế  (2010), “Phẫu thuật cắt nốt đơn độc phổi qua đường mở ngực nhỏ với nội soi Lồng ngực hỗ trợ”, Y học thành phố Hồ Chí Minh, 14(phụ bản số 2), tr. 41 – 45.
19.  Đỗ  Quyết  (2014),  Các kỹ  thuật xâm nhập trong chẩn đoán và điều trịbệnh hô hấp, Nhà xuất bản Y học, Hà nội.
20.  Đỗ  Quyết  (2015),  Nghiên cứu ứng dụng phẫu thuật nội soi trong chẩn đoán và điều  trị  một số  bệnh cơ quan hô hấp và trung thất,  Đề  tài cấp nhà nước, Học viện Quân Y, Hà nội.
21.  Lê Sỹ Sâm (2009), Sinh thiết U phổi ngo ại biên và xác đ ị nh giai đoạn Ung thư ph ổi nguyên phát b ằng phẫu thuật n ội soi l ồng ngực, Lu ận án Tiến sỹ Y học, Đại h ọc  Y –  dược thành phố Hồ  Chí Minh, Thành ph ố Hồ  Chí Minh.
22.  Văn  Tần,  Hồ  Nam,  Trần  Văn  Quyến  và  cs  (2013),  “Tiến  bộ  trong điều trị  mồ  hôi tay qua nội soi lồng ngực”,  Kỷ  yếu  hội nghị  khoa học phẫu thuật nội soi lần thứ  IV và hội nghị  ngoại khoa toàn quốc. Cần Thơ 07 – 08 – 09 tháng 11 năm 2013.
23.  Văn Tần, Hoàng Danh Tấn, Trần Công Quyền và cs  (2010), “Phẫu thuật cắt phổi Ung thư nội soi lồng ngực hỗ  trợ  (VATS)”,  Y học thành phố Hồ Chí Minh, 14(1), tr. 132 – 138.
24.  Cù Xuân Thanh (2002),  Nghiên cứu đặc điểm  lâm sàng, Xquang phổi quy ước, các týp mô bệnh học và điều trị  phẫu thuật Ung thư phổi  ởngười trên 60 tuổi, Luận án tiến sỹ Y học, Học viện Quân Y, Hà nội.
25.  Nguyễn  Thị  Thoa  (2005),  Đặc  điểm  lâm  sàng,  Xquang  và  hiệu  qủa sinh thiết phổi h t dưới hướng dẫn của chụp cắt lớp vi tính trong chẩn đoán  ung  thư  phế  quản  ngoại  vi,  Luận  văn  thạc  sỹ  Y  học,  Học  viện Quân Y, Hà nội. 
26.  Trần Văn Thuấn  (2009), “Một số  đặc điểm dịch tễ  học qua ghi nhận Ung thư tại Hà Nội”, TCNCYH, 62(3), tr. 41 – 47.
27.  Bùi Chí Viết  (2011),  Phẫu trị  Ung thư phổi nguyên phát không tế  bào nhỏ, Luận án Tiến sỹ  Y học, Đại học Y dược thành phố  Hồ  Chí Minh, Thành phố Hồ Chí Minh.
28.  Vũ  Hữu  Vĩnh,  Nguyễn  Văn  Khôi  (2013),  “Cắt  thùy  phổi  nội  soi  -đường mổ  và khả  năng  ứng dụng”,  Phẫu thuật nội  soi và nội soi Việt nam, 1(3), tr. 46 – 50.
29.  Nguyễn Thế  Vũ, Lê Tiến Dũng, Nguyễn Thanh Hiền và cs  (2012), “Kết quả  phẫu thuật cắt thùy phổi với sự  hỗ  trợ  của nội soi lồng ngực tại  Bệnh  viện  Phạm  Ngọc  Thạch”,  Y  học  thành  phố  Hồ  Chí  Minh, 16(phụ bản số 1), tr. 384 – 388.
30.  Nguyễn Văn Vy, Nguyễn Lam Hòa, Cao Thúy Loan và cs  (2009), “Kết  quả  ghi  nhận  ung  thư  quần  thể  tại  Hải  phòng  từ  năm  2006  đến 2008”, Y học thành phố Hồ Chí Minh, 13(6), tr. 409 – 414