Nghiên cứu vai trò của bọ chét Xenopsylla cheopis trong các ổ dịch hạch dai dắng ở Tây Nguyên và kết quả một số biện pháp can thiệp

Trong lịch sử phát triển của mình, nhân loại đã từng chứng kiến một trong những thảm họa bệnh dịch khủng khiếp nhất, đó là bệnh dịch hạch. Với 3 đại dịch, bệnh dịch hạch đã cướp đi hàng trăm triệu sinh mạng.

Dịch hạch là một bệnh dịch của loài gặm nhấm được truyền sang người chủ yếu qua vết đốt của bọ chét. Bệnh co điển thường nặng, tỷ lệ tử vong cao và có xu hướng gây thành dịch lớn.

Ngày nay, với sự phát triển của khoa học kỹ thuật nói chung, y học nói riêng, con người đã kiểm soát được bệnh dịch hạch, không cho bùng phát thành đại dịch, tuy nhiên vẫn chưa phải hoàn toàn loại trừ được bệnh này.

Theo thông báo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trong thập kỷ 80, 90 của thế kỷ XX bệnh vẫn còn lưu hành ở 25 quốc gia của châu Phi, châu Á, châu Mỹ mà hầu hết các quốc gia này đều là các nước đang phát triển [77],

Tại Việt Nam, bệnh nhân dịch hạch đầu tiên được ghi nhận vào năm 1898 tại Nha Trang. Còn ở miền Bắc, vụ dịch hạch đầu tiên xảy ra vào năm 1908 tại Hà Nội. Tính từ khi xâm nhập đến nay, dịch hạch đã thấy xuất hiện ở 42 tỉnh, thành phố trong cả nước [2], [21], [47], [77]. Số người mắc và chết do dịch hạch ở Việt Nam có những giai đoạn cao nhất thế giới, trong đó chủ yếu xảy ra ở khu vực miền Trung và sau này là các tỉnh Tây Nguyên [130]. Sau năm 1990 tại khu vực Tây Nguyên vẫn còn sự lưu hành dai dẳng của các ổ bệnh dịch hạch trong các loài gặm nhấm gần người, khi gặp điều kiện thuận lợi, bệnh sẽ bùng phát thành dịch và lây lan sang người thông qua vector bọ chét. Năm 1997, toàn quốc có 210 người mắc bệnh, trong đó chết 11 người, chủ yếu ở 2 tỉnh Đắk Lắk và Gia Lai của Tây Nguyên (197 người mắc và có 10 người chết). Riêng quý I năm 1998 đã có tới 60 người mắc bệnh và 4 người chết, cao hơn cùng kỳ của năm 1997 [15]. Trong vòng 8 năm từ 1991¬1998 ở khu vực Tây Nguyên có 2.335 người mắc trong đó chết 120 người [16], [18]. Bệnh dịch hạch ở khu vực Tây Nguyên đến nay vẫn còn là mối quan tâm lớn của Ngành Y tế nước ta. Xuất phát từ thực tế đó, để góp phần vào việc nghiên cứu và phòng chống, khống chế tiến tới thanh toán bệnh dịch này ở Tây Nguyên, tác giả tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu vai trò của bọ chét Xenopsylla cheopis trong các ổ dịch hạch dai dắng ở Tây Nguyên và kết quả một số biện pháp can thiệp” với các mục tiêu sau:

1. Xác định vai trò của bọ chét Xenopsylla cheopis trong các ổ dịch hạch dai dắng ở Tây Nguyên.

2. Đánh giá kết quả của một số biện pháp can thiệp khống chế bọ chét dưới mức nguy hiểm.

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cám ơn Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

Chương 1 – TỔNG QUAN 3

1.1. Quá trình phát triển của bệnh dịch hạch 3

1.2. Lịch sử nghiên cứu bệnh dịch hạch 8

1.3. Nghiên cứu về bọ chét – vector truyền bệnh dịch hạch 14

1.4. Nghiên cứu về vật chủ của bọ chét tại Việt Nam 20

1.5. Đặc điểm sinh thái học của bọ chét 22

1.6. Đặc điểm sinh thái học của chuột lắt Rattus exulans 32

1.7. Phân loại các ổ dịch hạch 34

1.8. Một số đặc điểm địa lý, tự nhiên và dân cư ở Tây Nguyên 36

Chương 2 – ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 41

2.1. Đối tượng nghiên cứu 41

2.2. Địa điểm nghiên cứu 41

2.3. Thời gian nghiên cứu 41

2.4. Phương pháp nghiên cứu 41

2.5. Xử lý số liệu nghiên cứu 57

Chương 3 – KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 58

3.1. Vai trò của bọ chét Xenopsylla cheopis trong các ổ dịch hạch dai dẳng ở

Tây Nguyên 58

3.1.1. Kết quả nghiên cứu về vật chủ của bọ chét tại các ổ dịch hạch 58

3.1.2. Kết quả nghiên cứu về chuột nhiễm bọ chét tại các ổ dịch hạch 66

3.1.3. Kết quả nghiên cứu về bọ chét ký sinh trên chuột tại các ổ dịch hạch

dai dẳng 69

3.1.4. Kết quả nghiên cứu về bọ chét tự do tại các ổ dịch hạch dai

dẳng 73

3.1.5. Mối liên quan giữa CSPP chuột R.exulans, CSBC X.cheopis với điều

kiện thời tiết khí hậu và số bệnh nhân dịch hạch 74

3.1.6. Kết quả xét nghiệm vi khuẩn dịch hạch tại các ổ dịch hạch dai dẳng… 77

3.2. Kết quả biện pháp can thiệp diệt Xenopsylla cheopis bằng hộp mồi Kartman cải tiến và phun Permethrin tồn lưu 80

Chương 4 – BÀN LUẬN 90

4.1. Vai trò của bọ chét Xenopsylla cheopis trong các 0 dịch hạch dai dẳng ở

Tây Nguyên 90

4.1.1. Các loài chuột phát hiện được và CSPP của các loài chuột tại các 0

dịch hạch dai dẳng ở Tây Nguyên 90

4.1.2. Tỷ lệ chuột nhiễm bọ chét Xenopsylla cheopis tại các 0 dịch hạch dai

dẳng 95

4.1.3. Các loài bọ chét và CSBC X.cheopis tại các 0 dịch hạch dai dẳng 96

4.1.4. Thành phần loài bọ chét tự do tại các 0 dịch hạch dai dẳng 103

4.1.5. Mối liên quan giữa CSBC X.cheopis với điều kiện thời tiết khí hậu và

số bệnh nhân mắc dịch hạch tại các 0 dịch hạch dai dẳng 104

4.1.6. Kết quả xét nghiệm vi khuẩn dịch hạch Yersinia pestis tại các 0 dịch

hạch dai dẳng 107

4.1.7. Các yếu tố góp phần tạo nên sự dai dang của các 0 dịch hạch ở Tây Nguyên 111

4.2. Kết quả biện pháp can thiệp khống chế bọ chét dưới mức nguy hiểm tại

các 0 dịch hạch dai dẳng 111

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 119

NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI VÀ Ý NGHĨA THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN 123 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ 125

TÀI LIỆU THAM KHẢO 126