Sức khỏe tâm thần và một số yếu tố liên quan của người bệnh điều trị methadone tại Trung tâm y tế thành phố Bắc Giang năm 2019

Luận văn thạc sĩ y tế công cộng Sức khỏe tâm thần và một số yếu tố liên quan của người bệnh điều trị methadone tại Trung tâm y tế thành phố Bắc Giang năm 2019.Sử dụng ma túy hiện nay đang là vấn đề mà cả xã hội quan tâm, nó len lỏi vào từng căn nhà, ngõ phố và không loại trừ người nào. Ma túy xâm lấn như vũ bão trong cộng đồng người với tất cả các tầng lớp trong xã hội, với các lứa tuổi và không loại trừ nam hay nữ. Theo báo cáo của Cơ quan phòng chống ma túy và tội phạm Liên hợp quốc (UNODC), năm 2014 ước tính trên thế giới có khoảng 12,7 triệu người nghiện chích ma túy (NCMT) [36]. Tại Châu Á, khoảng 25% đến 40% người nghiện chất gây nghiện bất hợp pháp và 60% người nghiện các chất dạng thuốc phiện [34]. Tại Việt Nam tính đến ngày 15/11/2017, cả nước có khoảng 222.582 người nghiện chích ma túy có hồ sơ quản lý. Điều trị thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng methadone (MMT) đã được triển khai ở 63 tỉnh, thành phố trên cả nước với 294 cơ sở điều trị, cung cấp dịch vụ cho 52.818 người bệnh [8].

Methadone là chương trình đã có từ nhiều thập kỷ gần đây, hiện được coi là phương pháp điều trị “tiêu chuẩn vàng” đối với người nghiện các chất dạng thuốc phiện, được áp dụng rộng rãi ở nhiều quốc gia đặc biệt là những quốc gia có thu nhập thấp và trung bình [35]. Với mục đích giảm tác hại do nghiện các chất dạng thuốc phiện gây ra và giảm hoạt động phạm tội, giảm sự kỳ thị xã hội, chương trình điều trị chất dạng thuốc phiện bằng methadone hướng đến đối tượng là người nghiện chích ma túy. Chương trình này được ghi nhận có hiệu quả tích cực trong việc giảm sử dụng ma túy và giảm nguy cơ lây nhiễm HIV, cải thiện tình trạng việc làm, cải thiện sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người nghiện chích ma túy [12], [31], [32], [35]. Nghiện chất dạng thuốc phiện (CDTP) là một bệnh mạn tính, điều trị methadone là điều trị lâu dài, phức tạp, liên quan đến tình trạng thể chất, tâm lý, xã hội đa chiều, đặc biệt vấn đề sức khỏe tâm thần của người điều trị methadone cũng là một vấn đề mà xã hội chúng ta cần phải quan tâm và hỗ trợ [13]. Tại Việt Nam cũng đã có những chuyên đề về sức khỏe tâm thần (SKTT) đối với người nghiện chích ma túy, ít nghiên cứu về rối loạn tâm thần trên người bệnh dùng methadone [2], [29].2
Tại tỉnh Bắc Giang, tính đến ngày 26/7/2018, có 9 cơ sở điều trị (CSĐT) methadone được đặt tại các huyện/thành phố, đang quản lý điều trị cho 1.118 người bệnh, tổng số ca bệnh đã được điều trị bằng biện pháp này lên hơn 1.900 người [14]. Tháng 11/2015 cơ sở điều trị methadone thuộc Trung tâm Y tế (TTYT) thành phố Bắc Giang (Tp. Bắc Giang) được thành lập. Tính đến hết tháng 5/2019 cơ sở đã điều trị lũy tích cho 335 người nghiện chích ma túy và hiện tại đang điều trị cho 170 người bệnh [10]. Sức khỏe tâm thần của người bệnh là một trong các chỉ số phản ánh chất lượng dịch vụ và tác động của dịch vụ. Đo lường sức khỏe tâm thần của người bệnh đang điều trị methadone ở đây là rất cần thiết, nghiên cứu sẽ là cơ sở góp phần nâng cao sức khỏe tâm thần cho người bệnh điều trị methadone. Câu hỏi đặt ra là “Thực trạng sức khỏe tâm thần của người điều trị methadone ở đây như thế nào và yếu tố nào ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của họ?”
Để trả lời câu hỏi này, nghiên cứu “Sức khỏe tâm thần và một số yếu tố liên quan của người bệnh điều trị methadone tại Trung tâm y tế thành phố Bắc Giang năm 2019” được thực hiện với hai mục tiêu:
1. Mô tả thực trạng sức khỏe tâm thần của người bệnh điều trị methadone tại Trung tâm y tế thành phố Bắc Giang năm 2019.
2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến sức khỏe tâm thần của đối tượng nghiên cứu

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ……………………………………………………………………………………………….1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU……………………………………………………………3
1.1. Một số khái niệm cơ bản……………………………………………………………………….3
1.1.1. Chất ma túy…………………………………………………………………………………..3
1.1.2. Nghiện ma túy ………………………………………………………………………………3
1.1.3. Methadone và điều trị methadone ……………………………………………………4
1.2. Thực trạng sử dụng ma túy và hậu quả……………………………………………………4
1.2.1. Thực trạng nghiện chích ma túy………………………………………………………4
1.2.2. Hậu quả của sử dụng ma túy …………………………………………………………..5
1.3. Chương trình giảm hại và chương trình methadone………………………………….6
1.4. Sức khỏe tâm thần của người bệnh MMT và các yếu tố liên quan ……………..8
1.4.1. SKTT của người bệnh MMT ở Việt Nam…………………………………………8
1.4.2. Một số nghiên cứu về sức khỏe tâm thần của người bệnh MMT………..12
1.5. Thông tin về địa bàn nghiên cứu ………………………………………………………….12
1.6. Khung lý thuyết nghiên cứu về SKTT và các yếu tố liên quan…………………13
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU……………………15
2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu …………………………………………15
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu…………………………………………………………………..15
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu ……………………………………………………………………15
2.1.3. Thời gian nghiên cứu……………………………………………………………………15
2.2. Phương pháp nghiên cứu …………………………………………………………………….16
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu……………………………………………………………………..16
2.2.2. Cỡ mẫu ………………………………………………………………………………………16
2.3. Phương pháp thu thập thông tin……………………………………………………………16
2.3.1. Công cụ………………………………………………………………………………………16
2.3.2. Kỹ thuật ……………………………………………………………………………………..16
2.3.3. Quy trình và sơ đồ nghiên cứu ………………………………………………………16
2.4. Biến số, chỉ số nghiên cứu và các tiêu chí đánh giá ………………………………..18
2.4.1. Biến số và chỉ số nghiên cứu…………………………………………………………18
2.4.2. Tiêu chí đánh giá …………………………………………………………………………20
2.5. Phân tích và xử lý số liệu…………………………………………………………………….202.6. Sai số và biện pháp khắc phục sai số…………………………………………………….21
2.6.1. Sai số …………………………………………………………………………………………21
2.6.2. Biện pháp khắc phục ……………………………………………………………………21
2.7. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu…………………………………………………………21
2.8. Hạn chế của đề tài………………………………………………………………………………21
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU………………………………………………………..22
3.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA NGƯỜI BỆNH………………………………………….22
3.1.1. Một số đặc điểm nhân khẩu học…………………………………………………….22
3.1.2. Sử dụng rượu, bia, thuốc lá, ma túy ……………………………………………….24
3.1.3. Điều trị methadone của người bệnh ……………………………………………….26
3.2. Sức khỏe tâm thần của người bệnh điều trị methadone……………………………28
3.3. Một số yếu tố liên quan đến sức khỏe tâm thần của người bệnh………………….31
3.3.1. Mối liên quan về tình trạng trầm cảm của người bệnh ……………………..31
3.3.2. Mối liên quan đến tình trạng lo âu của người bệnh…………………………..37
3.3.3. Mối liên quan về tình trạng căng thẳng của người bệnh ……………………43
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN…………………………………………………………………………….49
4.1. Thực trạng sức khỏe tâm thần của người bệnh điều trị methadone……………49
4.1.1. Một số đặc điểm chung của người bệnh MMT ………………………………..49
4.1.2. Vấn đề sử dụng rượu bia, thuốc lá, ma túy của người bệnh……………….51
4.1.3. Thực trạng sức khỏe tâm thần của người bệnh ………………………………..52
4.2. Các yếu tố liên quan đến sức khỏe tâm thần của người bệnh điều trị
methadone ………………………………………………………………………………………..52
4.2.1. Các yếu tố liên quan đến tình trạng trầm cảm của người bệnh …………..52
4.2.2. Các yếu tố liên quan đến tình trạng lo âu của người bệnh…………………56
4.2.3. Các yếu tố liên quan đến tình trạng căng thẳng của người bệnh…………59
4.2.4. Các yếu tố từ phía cung cấp dịch vụ điều trị methadone …………………..63
KẾT LUẬN…………………………………………………………………………………………………64
KHUYẾN NGHỊ………………………………………………………………………………………….65
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤ

DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1. Tổng hợp các chỉ số, biến số ………………………………………………………18
Bảng 2.2. Thang điểm đánh giá mức độ trầm cảm, lo âu, căng thẳng …………….20
Bảng 3.1. Thông tin chung của người bệnh…………………………………………………22
Bảng 3.2. Thực trạng sử dụng rượu, bia, thuốc lá ………………………………………..24
Bảng 3.3. Thực trạng sử dụng ma túy của người bệnh………………………………….25
Bảng 3.4. Thời gian điều trị trung bình methadone của người bệnh……………….26
Bảng 3.5. Thời gian, sự hài lòng, mức độ tuân thủ của người bệnh………………..27
Bảng 3.6. Thực trạng SKTT của người bệnh……………………………………………….28
Bảng 3.7. Phân loại trầm cảm, lo âu, căng thẳng và cả ba của người bệnh………28
Bảng 3.8. Các yếu tố về đặc điểm nhân khẩu học liên quan đến trầm cảm ……..31
Bảng 3.9. Các yếu tố về đặc điểm điều trị liên quan đến trầm cảm ………………..32
Bảng 3.10. Các yếu tố về khả năng tiếp cận cơ sở điều trị liên quan đến tình trạng
trầm cảm của người bệnh …………………………………………………………..33
Bảng 3.11. Các yếu tố về khả năng chuyên môn của cơ sở điều trị liên quan đến
trầm cảm của người bệnh …………………………………………………………..34
Bảng 3.12. Các yếu tố khác của cơ sở điều trị liên quan đến tình trạng trầm cảm
của người bệnh …………………………………………………………………………35
Bảng 3.13. Các yếu tố từ gia đình, cộng đồng liên quan đến trầm cảm …………….36
Bảng 3.14. Các yếu tố đặc điểm nhân khẩu học liên quan đến lo âu của người
bệnh ………………………………………………………………………………………..37
Bảng 3.15. Các yếu tố đặc điểm điều trị liên quan đến lo âu của người bệnh ……38
Bảng 3.16. Các yếu tố về khả năng tiếp cận cơ sở điều trị liên quan đến tình trạng
lo âu của người bệnh …………………………………………………………………39
Bảng 3.17. Các yếu tố về cung cấp dịch vụ của cơ sở điều trị liên quan đến tình
trạng lo âu của người bệnh …………………………………………………………40
Bảng 3.18. Các yếu tố khác của cơ sở điều trị liên quan đến tình trạng lo âu của
người bệnh……………………………………………………………………………….41
Bảng 3.19. Các yếu tố từ gia đình, cộng đồng liên quan đến lo âu …………………..42
Bảng 3.20. Các yếu tố về đặc điểm nhân khẩu học liên quan đến tình trạng căng
thẳng của người bệnh ………………………………………………………………..43
Thang Long University LibraryBảng 3.21. Các yếu tố về đặc điểm điều trị liên quan đến tình trạng căng thẳng
của người bệnh …………………………………………………………………………44
Bảng 3.22. Các yếu tố về khả năng tiếp cận cơ sở điều trị liên quan đến tình trạng
căng thẳng của người bệnh…………………………………………………………45
Bảng 3.23. Các yếu tố về khả năng cung cấp dịch vụ của cơ sở điều trị liên quan
đến tình trạng căng thẳng của người bệnh ……………………………………46
Bảng 3.24. Các yếu tố khác của cơ sở điều trị liên quan đến tình trạng căng thẳng
của người bệnh …………………………………………………………………………47
Bảng 3.25. Các yếu tố gia đình, cộng đồng liên quan đến tình trạng căng thẳng
của người bệnh …………………………………………………………………………4