Suy tuyến yên: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

Suy tuyến yên là bệnh gì?

Suy tuyến yên là tình trạng bệnh nhân suy giảm hoạt động của tuyến yên dẫn đến một hay nhiều hormon tuyến yên không được sản xuất đầy đủ, ảnh hưởng tới chức năng của tuyến đích mà tuyến yên chi phối.

Tuyến yên là tuyến nội tiết nằm ở hố yên tại não, có vai trò quan trọng đối với hoạt động của hầu hết các tuyến khác trong cơ thể như tuyến giáp, tuyến thượng thận, sinh dục… Do đó, tuyến yên có vai trò lớn đối với việc cân bằng nước- điện giải, điều chỉnh huyết áp, các chức năng tình dục, trao đổi chất cơ bản… Sự rối loạn hormon tuyến yên, hậu quả của việc suy tuyến yên, sẽ làm suy giảm sự sản xuất hormon của một hay nhiều tuyến trong cơ thể, dẫn đến hoạt động bất thường của các cơ quan. Các ảnh hưởng này có thể xảy ra một cách đột ngột hoặc từ từ, tùy tình trạng bệnh lý cụ thể.

Đây là bệnh lý khá hiếm gặp. Trung bình có khoảng 46/100.000 trường hợp suy tuyến yên; tỷ lệ mắc mới của bệnh là khoảng 4/100.000 người/năm.

Nguyên nhân suy tuyến yên là gì?

Nguyên nhân tại tuyến yên hoặc các cơ quan lân cận:

• U: Khối u tuyến yên hoặc các khối u khác ở sọ hầu, màng não, u tế bào thần kinh đệm.

• Phẫu thuật tại tuyến yên: có thể dẫn đến biến chứng suy tuyến yên.

• Xạ trị đi qua tuyến yên như xạ trị đầu mặt cổ (điều trị u tuyến yên, ung thư vòm…) có thể là nguyên nhân gây nên rối loạn hormon tuyến yên trên bệnh nhân.

• Do bệnh lý khác tại tuyến yên như Hội chứng Sheehan (tình trạng tuyến yên bị suy giảm chức năng do mất máu nhiều sau sinh), đột quỵ tuyến yên do xuất huyết hoặc nhồi máu tuyến yên.

Các bệnh lý toàn thân:

• Tình trạng nhiễm khuẩn: các bệnh lý viêm nhiễm như lao, giang mai, viêm não – màng não do vi khuẩn sinh mủ,… có thể là nguyên nhân gây nên suy tuyến yên.

• Các vấn đề về mạch máu: nghẽn mạch trong xoang, phình động mạch cảnh, viêm động mạch thái dương, xuất huyết não do chấn thương sọ não,… đều có thể tác động lên tuyến yên gây nên suy giảm hormon của tuyến.

Một số trường hợp suy tuyến yên không rõ nguyên nhân.

Bệnh có thể diễn tiến một cách từ từ, cũng có thể xuất hiện các triệu chứng một cách đột ngột do tình trạng xuất huyết ồ ạt vào tuyến yên. Tùy vào mức độ thiếu hụt hormon mà bệnh có các biểu hiện lâm sàng khác nhau. Các triệu chứng này đến từ sự rối loạn hoạt động và chức năng của các tuyến mà tuyến yên chi phối:

Tuyến giáp

Khi sự suy giảm hormon tuyến yên tác động lên hoạt động của tuyến giáp, bệnh nhân có triệu chứng mệt mỏi, táo bón, đầy hơi, có thể tăng cân.

Cơ quan sinh dục

• Đối với nữ: Hoạt động của buồng trứng có thể bị thay đổi do hậu quả của rối loạn hormon tuyến yên, gây ra những rối loạn trong chu kỳ kinh nguyệt. Âm đạo có thể trở nên khô hơn và đau khi quan hệ tình dục.

• Đối với nam: Ở những bệnh nhân suy giảm hormon tuyến yên có thể xảy ra tình trạng rối loạn cương dương.

Các triệu chứng khác

Đau đầu, cứng cổ, rối loạn thị giác, hạ huyết áp, tăng nhạy cảm ánh sáng…

Những bệnh nhân có các yếu tố dưới đây có nguy cơ suy tuyến yên:

• Có u tại tuyến yên hoặc các khối u chèn ép vùng dưới đồi.

• Dị dạng bẩm sinh.

• Tiền sử phẫu thuật bóc u ở tuyến yên.

• Tiền sử xạ trị vào tuyến yên hoặc vùng dưới đồi.

• Chấn thương, xuất huyết tuyến yên.

• Tiền sử chấn thương sọ não, đặc biệt là ở nền sọ.

• Nhiễm trùng não – màng não, úng não.

• Đột quỵ não.

• Tiền sử mất máu hậu sản.

Các đối tượng nguy cơ của suy tuyến yên như có tiền sử chấn thương, xạ trị vùng dưới đồi-tuyến yên, phẫu thuật u vùng tuyến yên, tiền sử mất máu hậu sản… cần được theo dõi chặt chẽ để có thể phát hiện và điều trị sớm các rối loạn chức năng tuyến yên.

Bệnh nhân suy tuyến yên có thể phòng ngừa các biến chứng xấu của bệnh nhờ các biện pháp:

• Tuân thủ chỉ định điều trị của bác sĩ, uống thuốc đúng liều lượng, thời gian.

• Tái khám thường xuyên theo lịch hẹn của bác sĩ để kiểm tra tình trạng bệnh lý cũng như nồng độ hormon tuyến yên.

• Khi bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi hay có các dấu hiệu như hoa mắt, sốt, buồn nôn, nôn hay bất kỳ triệu chứng bất thường nào, cần đi khám ngay để tránh các biến chứng nguy hiểm của bệnh.

• Thăm khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ căn cứ vào tiền sử, bệnh sử, cùng các dấu hiệu thăm khám được, để định hướng chẩn đoán và chỉ định các xét nghiệm phù hợp đối với từng bệnh nhân cụ thể.

• Xét nghiệm định lượng hormon tuyến yên trong máu và nước tiểu.

• Xét nghiệm các hormon mà tuyến yên chi phối: FSH, LH, TSH…

• Chẩn đoán hình ảnh: có thể xác định được một số nguyên nhân gây ra suy tuyến yên. Chụp cộng hưởng từ (MRI) còn được chỉ ở bệnh nhân đang điều trị với liệu pháp thay thế hormon…

Việc điều trị ở bệnh nhân suy tuyến yên là hết sức cần thiết để có thể tránh được các diễn tiến xấu và nguy hiểm đe dọa tính mạng. Bệnh nhân suy tuyến yên được điều trị đúng có thể nâng cao chất lượng cuộc sống, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch, cơ xương khớp, tâm thần,…

Tùy thuộc vào nguyên nhân suy tuyến yên trên bệnh nhân là gì, đặc điểm và tính chất của khối u mà bác sĩ sẽ chỉ định các phương pháp điều trị phù hợp cho từng bệnh nhân.

Liệu pháp thay thế hormon tuyến yên

Hormon tuyến yên thay thế: sẽ được chỉ định để bù lại lượng hormon mà tuyến yên không sản xuất đủ. Thời gian sử dụng thuốc ở bệnh nhân suy giảm hormon tuyến yên có thể là suốt đời để có thể ngăn ngừa các triệu chứng tái phát.

Các hormon thay thế trong trường hợp suy tuyến đích (nếu có): điều trị suy thượng thận với Hydrocortisone hoặc Prednisolon; điều trị suy giáp với hormon giáp; điều trị suy sinh dục do suy tuyến yên với các hormon Estrogen (đối với nữ) hay Testosteron (đối với nam);…

Phẫu thuật

Được đặt ra ở các bệnh nhân suy tuyến yên có sự phát triển bất thường tại tuyến yên hoặc các mô gần não.

Xem thêm:

• Tuyến yên: Vị trí, chức năng, các bệnh thường gặp

​​​​​​​