Danh từ tế bào gốc (TBG) (Stem cells = SC) có từ trên 60 năm nay, k ể từ khi nghiên cứu thành công tạo colony tế bào lách (CFU-S) trong nghiên cứu tạo máu ở chuột (1950). Từ đó dựa trên các tiến bộ về khoa học kỹ thuật; hình thái học, hóa tế bào, miễn dịch, lai phân tử, huỳnh quang, PCR, Rt-PCR, nuôi cấy tế bào,… người ta đã phân lập và biết được quá trình phát triển của cơ thể người và động vật bắt đầu từ tế bào “trùm” (gangleader – stem cells) hay còn gọi là tếbào gốc nguyên thủy (primitive stem cells), hay tế bào gốc toàn năng (Totipotent stem cells = TSC). Vậy tế bào gốc là gì? TBG là tế bào có khảnăng sinh sản và biệt hóa thành các tế bào gốc kế cận, rồi phát triển thành TBG có chức năng riêng, cuối cùng trở thành tế bào trưởng thành của toàn cơ thể người và động vật(1,12).
Đặc điểm TBG hay tế bào toàn năng (TSC): Là tế bào có khả năng tạo ra tất cả tế bào gốc của các cơ quan trong cơ thể, TBG “trùm” có các đặc điểm sau:
– Có khả năng tạo ra thai nhi.
– Có khả năng tự tái sinh để duy trì nguồn gốc của chúng (Self renewal).
– Có số lư ợng rất ít nhưng có khả năng sinh sản và biệt hóa rất lớn.
– Chưa có dấu ấn riêng để có thể nhận biết.
– Ở điều kiện bình thường chúng ở trạng thái nghỉ ngơi, không quay vòng (noncycling), nhưng khi có kích thích từ môi trường chúng
sinh sản và biệt hóa rất nhanh để tạo ra các tếbào gốc kế cận, các tế bào gốc kế cận này là tếbào gốc của các cơ quan riêng biệt(1,12), lúc này chúng mới có dấu ấn riêng có thể nhận biết được, ví dụ tế bào gốc cơ quan tạo máu có dấu hiệu CD34,… đây là d ấu ấn riêng đầu tiên của tếbào gốc tạo máu kể từ khi tách khỏi tế bào gốc “trùm” chung toàn cơ thể, tế bào này được gọi là tế bào gốc nguyên thủy tạo máu (“primitive hematopoietic stem cells”) hay tế bào gốc “trùm” tạo máu (Gangleader Hemopoietic Stem cells) hay TBG toàn năng (Totipotent stem cells)(12).
– Cũng như các tế bào khác, tế bào gốc cũng có quá trình tự già, tự tiêu hủy (Apoptosis).Trong cơ thể người và động vật tế bào gốc có mặt ở tất cả các vị trí: tủy xương, máu ngoại vi, máu cuống rốn; ở các cơ quan đặc như dây rốn, giác mạc, não, cơ tim, xương, gan, da… chúng tụ tập thành các ổ (nestes) hay các hốc (niches) tế bào gốc. Ở đây chúng vừa là tế bào dạng “nghỉ ngơi”, vừa là dạng tế bào “thường trực” để khi cần thiết có nhu cầu chúng sẽ sinh sản và biệt hóa thành các tế bào gốc kế cận, đểrồi tạo ra các tế bào chức năng (tế bào trưởng thành hay tế bào chín, thay thế thường xuyên cho tế bào già(8).
– Có khả năng nhớ và trở về nơi sinh trưởng, tái cư trú (homing), đây là đặc điểm cơ bản, có thể thấy ở TBG tạo máu khi truyền TBG vào vòng tuần hoàn chúng lại tìm về tủy nơi có điều kiện để sống và phát triển