Tế bào gốc và ứng dụng

Cụm từ tế bào gốc (TBG) có từ trên 60 năm nay, kể từ khi nghiên cứu thành công tạo colony tế bào lách (CFU-S) trong nghiên cứu tạo máu ở chuột (1950). Từ đó, dựa trên các tiến bộ về khoa học kỹ thuật; hình  thái học, hóa tế bào, miễn dịch, lai phân tử, huỳnh quang, PCR, RT-PCR, nuôi cấy tế bào……. người ta đã phân lập và biết được quá trình phát triển của cơ thể người và động vật bắt đầu từ tế bào gốc nguyên thủy (primitive stem cells), hay tế bào gốc toàn năng (totipotent stem cells = TSC). Vậy tế bào gốc là gì? TBG là tế bào có khả năng sinh sản và biệt hóa thành các tế bào gốc kế cận, rồi phát triển thành TBG có chức năng riêng, cuối cùng trở thành tế bào trưởng thành của toàn cơ thể người và động vật [1,3].

TBG hay tế bào toàn năng (TSC), là tế bàocó khả năng tạo ra tất các các tế bào gốc củacác cơ quan trong cơ thể, TBG này có cácđặc điểm sau

–   Có khả năng tạo ra thai nhi;

–   Có khả năng tự tái sinh để duy trì nguồn (noncycling), nhưng khi có kích thích từ môitrường, chúng sinh sản và biệt hóa rất nhanh để tạo ra các tế bào gốc kế cận, các tế bào gốc kế cận này là tế bào gốc của các cơ quan riêng biệt [1, 3]. Lúc này chúng mới có dấu ấn riêng và có thể nhận biết được, ví dụ tế bào gốc cơ quan tạo máu có dấu hiệu CD34… đây là dấu ấn riêng đầu tiên

 – Chưa có dấu ấn riêng để có thể nhận

– Ở điều kiện bình thường các tế bào nàyở trạng thái nghỉ, không có chu kỳ phân chia-    nhưng khi có kích thích từ mô icủa tế bào gốc tạo máu kể từ khi tách khỏi tế bào gốc của chung toàn cơ thể, tế bào này được gọi là tế bào gốc nguyên thủy tạo máu (primitive hematopoietic stem cells) (Gangleader Hemopoietic Stem cells) hay TBG toàn năng (totipotent stem cells) [3].

–  Cũng như các tế bào khác, tế bào gốc cũng có quá trình tự già, tự chết theo chương trình (apoptosis).

Trong cơ thể người và động vật, tế bào gốc có mặt ở tất cả các vị trí: tủy xương, máu ngoại vi, máu cuống ruống; ở các cơ quan đặc như dây rốn, giác mạc, não, cơ tim, xương, gan, da… chúng tụ tập thành các ổ (nestes) hay các hốc (niches) tế bào gốc. Ở đây, chúng vừa là tế bào dạng “nghỉ ngơi”, vừa là dạng tế bào “thường trực” để khi cần thiết chúng sẽ sinh sản và biệt hóa thành các tế bào gốc kế cận, để tạo ra các tế bào chức năng (tế bào trưởng thành hay tế bào chín).

Các tế bào gốc có khả năng nhớ và trở về nơi sinh trưởng, tái cư trú (homing), đây là đặc điểm cơ bản, có thể thấy ở TBG tạo máu khi truyền TBG vào vòng tuần hoàn chúng lại tìm về tủy xương nơi có điều kiện để sống và phát triển.