Thiết lập chất đối chiếu hypophyllanthin, niranthin và đánh giá một số thông số dược động học của cao chuẩn hóa điều chế từ Diệp hạ châu đắng

Luận án tiến sĩ y học Thiết lập chất đối chiếu hypophyllanthin, niranthin và đánh giá một số thông số dược động học của cao chuẩn hóa điều chế từ Diệp hạ châu đắng.Việt Nam có kinh nghiệm từ lâu đời về việc sử dụng dược liệu và chế phẩm có nguồn gốc dược liệu để điều trị bệnh. Nhiều dược liệu đã được sử dụng từ rất lâu qua kinh nghiệm dân gian, kiến thức y học cổ truyền, bài thuốc gia truyền,… Diệp hạ châu đắng (Phyllanthus amarus Schum. et Thonn., Euphorbiaceae) là một trong những dược liệu được sử dụng rất phổ biến và đã được công nhận sử dụng chăng những theo Y học Việt Nam mà còn khắp nơi trên thế giới với tác dụng chính là cải thiện chức năng gan ở các đối tượng viêm gan do nhiều nguyên nhân khác nhau, đặc biệt là viêm gan B [4], [21], [53], [56], [76], [100].

Tổ chức y tế thế giới và Dược điển các nước đều đã đưa ra các yêu cầu kiểm tra chất lượng các thuốc từ dược liệu phải dựa trên các kỹ thuật phân tích hiện đại, với việc sử dụng các chất đối chiếu phù hợp [103]. Dược điển Việt Nam V đã có chuyên luận Diệp hạ châu đắng và cao đặc Diệp hạ châu đắng [2]. Dược điển Mỹ hiện hành cung đã có các chuyên luận dược liệu Diệp hạ châu đắng, bột Diệp hạ châu đắng [98]. Các chuyên luận trên đều có các chỉ tiêu định tính, định lượng sử dụng chất chuẩn đối chiếu là chất điểm chỉ phyllanthin.
Hiện nay, trên thị trường nhiều sản phẩm từ Diệp hạ châu đắng, chủ yếu được bào chế từ nguyên liệu là cao toàn phần, với công dụng là có hiệu quả trong tác dụng bảo vệ gan. Tất cả những sản phẩm này đều công bố chất lượng dựa trên tiêu chuẩn cơ sở tự xây dựng. Đa số, các tiêu chuẩn cơ sở của các thành phẩm được xây dựng chỉ dựa trên việc định lượng hôn hợp toàn phần bằng phương pháp không đặc hiệu, không đưa được chỉ tiêu định lượng các hợp chất có hoạt tính sinh học cung như chưa xác định mức hàm lượng cho các chất có hoạt tính trong liều điều trị do thiếu chất chuẩn đối chiếu và chưa có nghiên cứu về dược động học của các chất có hoạt tính sinh học cho các sản phẩm từ dược liệu này. Trong khi tác dụng sinh học của Diệp hạ châu đắng không chỉ do phyllanthin mà còn có hypophyllanthin và niranthin. Các chất này có vai trò hết sức quan trọng trong tác dụng bảo vệ gan, kháng viêm, chống ung thư [30], [67].2
Bên cạnh đó, công tác tiêu chuẩn hóa dược liệu hay sản phẩm từ dược liệu còn tương đối khó khăn và đang còn bỏ ngo trong linh vực kiểm nghiệm do thiếu phương pháp thử, chất chuẩn đối chiếu, cao chuẩn đối chiếu,… Mặt khác, các chất chuẩn đối chiếu chưa săn có và giá thành rất cao; phương pháp thử cung cần xây dựng cho phù hợp với trình độ khoa học kỹ thuật chung của cả thế giới để nâng cao chất lượng các sản phẩm trên. Ngoài ra, nghiên cứu sinh khả dụng nhằm đánh giá các thông số dược động học của chế phẩm từ Diệp hạ châu đắng se giúp minh chứng hô trợ điều trị bảo vệ gan hiệu quả hơn.
Do đó, việc phân lập các chất có hoạt tính sinh học làm chất đối chiếu, tiêu chuẩn hóa cao Diệp hạ châu đắng cung như xác định sinh khả dụng của chế phẩm để làm cơ sở cho việc kiểm tra chất lượng và ước định liều dùng cho các sản phẩm từ Diệp hạ châu đắng là hết sức cần thiết. Từ các lý do trên, đề tài “Thiết lập chất đối chiếu hypophyllanthin, niranthin và đánh giá một số thông số dược động học của cao chuẩn hóa điều chế từ Diệp hạ châu đắng (Phyllanthus amarus Schum. et Thonn., Euphorbiaceae)” được thực hiện với các mục tiêu cụ thể như sau:
– Chiết xuất, phân lập, tinh chế hypophyllanthin, niranthin từ Diệp hạ châu đắng (Phyllanthus amarus Schum. et Thonn.).
– Thiết lập chất đối chiếu hypophyllanthin, niranthin từ Diệp hạ châu đắng (Phyllanthus amarus Schum. et Thonn.).
– Điều chế và tiêu chuẩn hóa cao Diệp hạ châu đắng (Phyllanthus amarus Schum. et Thonn.).
– Đánh giá một số thông số dược động học của cao chuẩn hóa điều chế từ Diệp hạ châu đắng (Phyllanthus amarus Schum. et Thonn.)

MỤC LỤC
MỤC LỤC ……………………………………………………………………………………………….. i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT …………………………………………………………………..iii
DANH MỤC BẢNG …………………………………………………………………………………vii
DANH MỤC HÌNH, ĐỒ THỊ ………………………………………………………………………x
DANH MỤC SƠ ĐỒ…………………………………………………………………………………xii
MỞ ĐẦU ………………………………………………………………………………………………….1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ………………………………………………………3
1.1. TỔNG QUAN DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG ……………………………………………3
1.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VỀ CHIẾT XUẤT, PHÂN LẬP,
TINH CHẾ HỢP CHẤT LIGNAN TỪ DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG……………9
1.3. CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH LƯỢNG CÁC HỢP CHẤT LIGNAN
TRONG DIỆP HẠ CHÂU……………………………………………………………… 17
1.4. CAO ĐÔI CHIẾU…………………………………………………………………………. 25
1.5. TỔNG QUAN VỀ ĐÁNH GIÁ SINH KHẢ DỤNG CỦA THUÔC ……… 25
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ……………… 34
2.1. ĐÔI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ………………………………………………………… 34
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ……………………………………………………. 36
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ………………………………………………….. 62
3.1. CHIẾT XUẤT, PHÂN LẬP, TINH CHẾ VÀ XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC, ĐỘ
TINH KHIẾT CỦA CÁC CHẤT PHÂN LẬP ĐƯỢC ……………………….. 62
3.2. XÁC ĐỊNH CHẤT LƯỢNG VÀ THIẾT LẬP CHẤT ĐÔI CHIẾU………. 80
3.3. ĐIỀU CHẾ VÀ TIÊU CHUẨN HÓA CAO DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG…… 84
3.4. ĐÁNH GIÁ MỘT SÔ THÔNG SÔ DƯỢC ĐỘNG HỌC CỦA CAO
CHUẨN HÓA ĐIỀU CHẾ TỪ DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG ……………………….. 101
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN ……………………………………………………………………… 117
4.1. CHIẾT XUẤT, PHÂN LẬP, TINH CHẾ VÀ XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC, ĐỘ
TINH KHIẾT CỦA CÁC CHẤT PHÂN LẬP ĐƯỢC ………………………. 117
4.2. XÁC ĐỊNH CHẤT LƯỢNG VÀ THIẾT LẬP CHẤT ĐÔI CHIẾU…….. 122
4.3. ĐIỀU CHẾ VÀ TIÊU CHUẨN HÓA CAO DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG…. 123ii
4.4. ĐÁNH GIÁ MỘT SÔ THÔNG SÔ DƯỢC ĐỘNG HỌC CỦA CAO CHUẨN
HÓA ĐIỀU CHẾ TỪ DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG ……………………………………… 134
ĐIÊM MƠI CỦA ĐỀ TÀI …………………………………………………………………… 145
KẾT LUẬN ………………………………………………………………………………………….. 146
KIẾN NGHỊ ………………………………………………………………………………………….. 149
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ……………. 150
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………… 151
DANH MỤC PHỤ LỤC

MỤC LỤC
MỤC LỤC ……………………………………………………………………………………………….. i
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT …………………………………………………………………..iii
DANH MỤC BẢNG …………………………………………………………………………………vii
DANH MỤC HÌNH, ĐỒ THỊ ………………………………………………………………………x
DANH MỤC SƠ ĐỒ…………………………………………………………………………………xii
MỞ ĐẦU ………………………………………………………………………………………………….1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ………………………………………………………3
1.1. TỔNG QUAN DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG ……………………………………………3
1.2. CÁC PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VỀ CHIẾT XUẤT, PHÂN LẬP,
TINH CHẾ HỢP CHẤT LIGNAN TỪ DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG……………9
1.3. CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH LƯỢNG CÁC HỢP CHẤT LIGNAN
TRONG DIỆP HẠ CHÂU……………………………………………………………… 17
1.4. CAO ĐÔI CHIẾU…………………………………………………………………………. 25
1.5. TỔNG QUAN VỀ ĐÁNH GIÁ SINH KHẢ DỤNG CỦA THUÔC ……… 25
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ……………… 34
2.1. ĐÔI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ………………………………………………………… 34
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ……………………………………………………. 36
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ………………………………………………….. 62
3.1. CHIẾT XUẤT, PHÂN LẬP, TINH CHẾ VÀ XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC, ĐỘ
TINH KHIẾT CỦA CÁC CHẤT PHÂN LẬP ĐƯỢC ……………………….. 62
3.2. XÁC ĐỊNH CHẤT LƯỢNG VÀ THIẾT LẬP CHẤT ĐÔI CHIẾU………. 80
3.3. ĐIỀU CHẾ VÀ TIÊU CHUẨN HÓA CAO DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG…… 84
3.4. ĐÁNH GIÁ MỘT SÔ THÔNG SÔ DƯỢC ĐỘNG HỌC CỦA CAO
CHUẨN HÓA ĐIỀU CHẾ TỪ DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG ……………………….. 101
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN ……………………………………………………………………… 117
4.1. CHIẾT XUẤT, PHÂN LẬP, TINH CHẾ VÀ XÁC ĐỊNH CẤU TRÚC, ĐỘ
TINH KHIẾT CỦA CÁC CHẤT PHÂN LẬP ĐƯỢC ………………………. 117
4.2. XÁC ĐỊNH CHẤT LƯỢNG VÀ THIẾT LẬP CHẤT ĐÔI CHIẾU…….. 122
4.3. ĐIỀU CHẾ VÀ TIÊU CHUẨN HÓA CAO DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG…. 123ii
4.4. ĐÁNH GIÁ MỘT SÔ THÔNG SÔ DƯỢC ĐỘNG HỌC CỦA CAO CHUẨN
HÓA ĐIỀU CHẾ TỪ DIỆP HẠ CHÂU ĐẮNG ……………………………………… 134
ĐIÊM MƠI CỦA ĐỀ TÀI …………………………………………………………………… 145
KẾT LUẬN ………………………………………………………………………………………….. 146
KIẾN NGHỊ ………………………………………………………………………………………….. 149
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ……………. 150
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………… 151
DANH MỤC PHỤ LỤC