Thực trạng hành vi nguy cơ nhiễm HIV của vợ/chồng người nhiễm HIV/AIDS đang được quản lý tại phòng khám ngoại trú và hiệu quả can thiệp ở Điện Biên, Cần Thơ
Thực trạng hành vi nguy cơ nhiễm HIV của vợ/chồng người nhiễm HIV/AIDS đang được quản lý tại phòng khám ngoại trú và hiệu quả can thiệp ở Điện Biên, Cần Thơ.Kể từ khi ca nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện năm 1981 tại Hoa Kỳ, đến năm 2018 (sau hơn 3 thập kỷ), trên thế giới có khoảng 37,9 triệu người đang chung sống với HIV/AIDS và số ca tử vong liên quan tới AIDS ước tính khoảng 770.000 ca. Mặc dù số ca nhiễm HIV mới trên toàn cầu tiếp tục có xu hướng giảm, từ mức đỉnh 3,4 triệu (1996), xuống còn 1,7 triệu (2018) [1]. Tuy nhiên, cho đến nay dịch HIV/AIDS vẫn chưa hoàn toàn được khống chế.
Tại Việt Nam, kể từ trường hợp nhiễm HIV đầu tiên được phát hiện vào tháng 12/1990, tính đến năm 2018 có khoảng 230.000 người đang chung sống với HIV/AIDS. So với năm 2010, số ca mới mắc HIV/AIDS năm 2018 giảm khoảng 64% [1]. Mặc dù dịch HIV/AIDS đang có xu hướng giảm, nhưng dịch HIV/AIDS vẫn diễn biến phức tạp với nhiều hình thái dịch khác nhau và vẫn còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ lây nhiễm HIV cao trong cộng đồng [2].
Nhằm giảm tác động của dịch HIV/AIDS, tại Việt Nam, điều trị ARV được triển khai từ năm 2000 và được mở rộng từ năm 2005. Tiêu chuẩn bắt đầu điều trị ARV khi người nhiễm có tế bào CD4 ≤ 200 tế bào/mm3 (2005-2009), sau đó tiêu chuẩn này ngày càng sớm hơn: CD4 ≤ 250 tế bào/mm3 (2009-2011); ≤ 350 tế bào/mm3 (2011); hoặc giai đoạn lâm sàng 3, 4; ≤ 500 tế bào/mm3 (2015). Mục đích điều trị là ngăn chặn quá trình nhân lên của HIV, phục hồi chức năng miễn dịch và giảm tỷ lệ tử vong cho bệnh nhân HIV/AIDS [3], [4], [5]. Trong khi từ năm 2011, thế giới đã có công trình nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng 1.763 cặp dị nhiễm HIV được điều trị ARV sớm không phụ thuộc vào tế bào CD4 có thể làm giảm tới 96% nguy cơ lây nhiễm HIV qua đường tình dục ở các cặp dị nhiễm này [6]. Vì thế, WHO đã khuyến cáo cần tăng cường công tác tư vấn, xét nghiệm tự nguyện và điều trị ARV sớm cho các “cặp dị nhiễm” để ngăn chặn sự lây truyền HIV.
Trong khuôn khổ Dự án của Bộ Y tế, với sự hỗ trợ về tài chính và kỹ thuật của một số tổ chức quốc tế, đề tài đã tuyển chọn hai địa phương tỉnh Điện Biên và TP. Cần Thơ để triển khai nghiên cứu thí điểm điều trị sớm ARV cho người nhiễm HIV trong các cặp vợ/chồng dị nhiễm mà không phụ thuộc vào số lượng tế bào CD4, từ đó làm cơ sở cho việc nhân rộng việc điều trị sớm ARV cho người nhiễm HIV để phòng chống lây nhiễm ra cộng đồng.
Lý do chọn hai tỉnh/thành phố Điện Biên và Cần thơ vào nghiên cứu thí điểm là do hai địa phương này có tình hình dịch HIV diễn biến phức tạp và có nguyên nhân chủ yếu lây nhiễm HIV khác nhau. Điện Biên là tỉnh miền núi phía Bắc, đến cuối năm 2013, tỷ lệ người nhiễm HIV/AIDS trên 100.000 dân là 825,1 cao nhất toàn quốc (242,2), đồng thời Điện Biên cũng là tỉnh trọng điểm về ma túy, tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm người nghiện chích ma túy luôn ở mức cao (55 – 60%) [7], [8]. Thành phố Cần Thơ là đô thị loại 1 trực thuộc Trung ương, là Trung tâm kinh tế – xã hội của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, đến cuối năm 2013, tỷ lệ người nhiễm HIV/AIDS trên 100.000 dân là 395, đứng thứ 14 toàn quốc. Tỷ lệ lây nhiễm HIV qua quan hệ tình dục vẫn là chủ yếu (85,9%). Trong số những phụ nữ bị nhiễm HIV/AIDS đa số là hành nghề mại dâm [7], [9].
Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi nghiên cứu đề tài “Thực trạng hành vi nguy cơ nhiễm HIV của vợ/chồng người nhiễm HIV/AIDS đang được quản lý tại phòng khám ngoại trú và hiệu quả can thiệp ở Điện Biên, Cần Thơ”.
Mục tiêu nghiên cứu:
1. Mô tả thực trạng nhiễm HIV và hành vi nguy cơ của các cặp vợ/chồng có một người nhiễm HIV đang được quản lý tại phòng khám ngoại trú ở tỉnh Điện Biên, thành phố Cần Thơ (2013-2014).
2. Đánh giá hiệu quả điều trị ARV cho người nhiễm HIV/AIDS và dự phòng lây nhiễm HIV cho vợ/chồng âm tính đang được quản lý tại phòng khám ngoại trú tỉnh Điện Biên, thành phố Cần Thơ.
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa………………………………………………………………………………
Lời cam đoan……………………………………………………………………………….
Mục lục……………………………………………………………………………………….
Danh mục chữ viết tắt……………………………………………………………………
Danh mục bảng…………………………………………………………………………….
Danh mục biểu đồ…………………………………………………………………………
Danh mục hình……………………………………………………………………………..
ĐẶT VẤN ĐỀ…………………………………………………………………………….. 1
Chương 1. TỔNG QUAN …………………………………………………………… 3
1.1. Tình hình dịch HIV/AIDS trên thế giới và ở Việt Nam…………………………………………………………………………………………… 3
1.1.1. Trên thế giới…………………………………………………………………….. 3
1.1.2. Ở Việt Nam……………………………………………………………………… 3
1.2. Các yếu tố ảnh hưởng và các hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV/AIDS………………………………………………………………………………….. 7
1.2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự lây nhiễm HIV/AIDS………………. 7
1.2.2. Hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV từ tiêm chích ma túy không an toàn……………………………………………………………………………………….. 8
1.2.3. Hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV từ quan hệ tình dục không an toàn…………………………………………………………………………………………….. 11
1.2.4. Hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV của các cặp bạn tình, vợ/ chồng có một người nhiễm HIV…………………………………………………….. 14
1.3. Các giải pháp can thiệp giảm tác hại, dự phòng lây nhiễm HIV/AIDS………………………………………………………………………………….. 18
1.3.1. Các giải pháp can thiệp giảm tác hại, dự phòng lây nhiễm HIV/AIDS, điều trị và chăm sóc bệnh nhân HIV……………………………… 18
1.3.2. Các giải pháp dự phòng lây nhiễm HIV cho các cặp bạn tình, vợ chồng có một người nhiễm HIV trên thế giới và ở Việt Nam………… 29
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…… 37
2.1. Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu…………………………….. 37
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu……………………………………………………….. 37
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu……………………………………….. 37
2.1.3. Thời gian nghiên cứu………………………………………………………… 37
2.2. Phương pháp nghiên cứu……………………………………………………… 38
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu………………………………………………………….. 38
2.2.2. Cỡ mẫu và chọn mẫu nghiên cứu……………………………………….. 38
2.2.3. Biến số và chỉ số nghiên cứu……………………………………………… 40
2.2.4. Phân mức tế bào CD4 và tải lượng vi rút…………………………….. 42
2.2.5. Quy trình nghiên cứu………………………………………………………… 43
2.2.6. Phương pháp và kỹ thuật thu thập số liệu…………………………….. 47
2.3. Tổ chức nghiên cứu……………………………………………………………… 51
2.4. Sai số và biện pháp khống chế sai số………………………….. 51
2.5. Xử lý và phân tích số liệu……………………………………………………… 52
2.6. Đạo đức nghiên cứu…………………………………………………….. 53
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU…………………………………………. 55
3.1. Thực trạng nhiễm HIV và hành vi nguy cơ của các cặp vợ/chồng có một người nhiễm HIV đang được quản lý tại phòng khám ngoại trú tỉnh Điện Biên, thành phố Cần Thơ (2013-2014)……………. 55
3.1.1. Một số đặc điểm của đối tượng nghiên cứu………………………….. 55
3.1.2. Thực trạng tế bào CD4, tải lượng HIV, đồng nhiễm Lao của người nhiễm HIV/AIDS………………………………………………………….. 62
3.1.3. Một số hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV của cặp vợ/chồng có một người nhiễm HIV…………………………………………………………………… 66
3.2. Đánh giá hiệu quả điều trị ARV cho người nhiễm HIV/AIDS và dự phòng lây nhiễm HIV cho vợ/chồng âm tính đang được quản lý tại phòng khám ngoại trú tỉnh Điện Biên và TP Cần Thơ…………………………………………………………………………………. 72
3.2.1. Hiệu quả thay đổi hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV của cặp vợ/chồng có một người nhiễm HIV………………………………………………… 72
3.3.2. Hiệu quả điều trị ARV cho người nhiễm HIV/AIDS…………… 76
3.3.3. Hiệu quả dự phòng lây nhiễm HIV từ người nhiễm HIV sang vợ hoặc chồng âm tính………………………………………………………………….. 84
3.3.4. Mô tả một số đặc điểm của 02 trường hợp cụ thể bị lây nhiễm HIV……………………………………………………………………………………………. 85
Chương 4. BÀN LUẬN……………………………………………………………….. 87
4.1. Thực trạng nhiễm HIV và hành vi nguy cơ của các cặp vợ/chồng có một người nhiễm HIV được quản lý tại phòng khám ngoại trú tỉnh Điện Biên, thành phố Cần Thơ (2013-2014)……………. 87
4.1.1. Một số đặc điểm của đối tượng nghiên cứu………………………….. 87
4.1.2. Thực trạng tế bào CD4, tải lượng HIV, đồng nhiễm Lao của người nhiễm HIV/AIDS………………………………………………………….. 91
4.1.3. Về hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV của cặp vợ/chồng có một người nhiễm HIV………………………………………………………………………… 96
4.2. Hiệu quả điều trị ARV cho người nhiễm HIV/AIDS và dự phòng lây nhiễm HIV cho vợ/chồng âm tính đang được quản lý tại phòng khám ngoại trú tỉnh Điện Biên và TP Cần Thơ………………… 101
4.2.1. Hiệu quả thay đổi hành vi lây nhiễm HIV của cặp vợ/chồng có một người nhiễm HIV…………………………………………………………………… 101
4.2.2. Hiệu quả điều trị HIV/AIDS bằng thuốc ARV……………………… 109
4.2.3. Hiệu quả dự phòng lây nhiễm HIV từ người nhiễm HIV sang vợ hoặc chồng âm tính………………………………………………………………….. 121
4.3. Một số hạn chế của nghiên cứu……………………………………………… 124
KẾT LUẬN………………………………………………………………………………………… 126
KIẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………….. 128
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN…………………………………………………………….
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………
PHỤ LỤC……………………………………………………………………………………………