Thực trạng thừa cân,béo phì của mô hình giáo dục truyền thông giáo dục dinh dưỡng ở trẻ em từ 6 đến 14 tuổi ở Hà Nội

Luận án Thực trạng thừa cân,béo phì của mô hình giáo dục truyền thông giáo dục dinh dưỡng ở trẻ em từ 6 đến 14 tuổi ở Hà Nội.Sự gia tăng tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em đang là một trong những mối quan tâm hàng đầu ở các quốc gia đã và đang phát triển mà nguyên nhân không chỉ do chế độ ăn uống thiếu khoa học (mất cân bằng với nhu cầu cơ thể) mà còn do những yếu tố có liên quan (giảm hoạt động thể lực, stress, ô nhiễm môi trường và cả những vấn đề xã hội…). Người ta quan tâm đến béo phì trẻ em vì đó là mối đe dọa lâu dài đến sức khỏe, tuổi thọ và kéo dài tình trạng béo phì đến tuổi trưởng thành, sẽ làm gia tăng nguy cơ đối với các bệnh mạn tính như tăng huyết áp, bệnh mạch vành, tiểu đường, viêm xương khớp, sỏi mật, gan nhiễm mỡ, và một số bệnh ung thư. Béo phì ở trẻ em còn làm ngừng tăng trưởng sớm, dễ dẫn tới những ảnh hưởng nặng nề về tâm lý ở trẻ như tự ti, nhút nhát, kém hòa đồng, học kém. Béo phì ở trẻ em có thể là nguồn gốc thảm họa của sức khỏe trong tương lai [21],[24],[26],[128].

Theo số liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), năm 2008 trên toàn thế giới có khoảng 1,5 tỷ người từ 20 tuổi trở lên bị thừa cân. Trong số đó, hơn 200 triệu nam giới và hơn 300 triệu nữ giới bị béo phì. Tại 10 quốc đảo ở khu vực Thái Bình dương có tỷ lệ người thừa cân, béo phì chiếm trên 50% dân số. Nhìn chung cứ 10 người trưởng thành thì có 1 người bị béo phì. Năm 2010, khoảng 43 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị thừa cân, chủ yếu ở các nước phát triển (gần 35 triệu trẻ em) và ở các nước đang phát triển (gần 8 triệu trẻ em). Không chỉ ở các nước có thu nhập cao mà ngay tại các nước có thu nhập thấp và trung bình thì tỷ lệ thừa cân, béo phì cũng tăng, nhất là ở các khu vực đô thị [129].

Tại Việt Nam, các cuộc điều tra dịch tễ trước năm 1995 cho thấy tỷ lệ thừa cân không đáng kể, béo phì hầu như không có. Nhưng tới Tổng điều tra dinh dưỡng toàn quốc năm 2000 thì tỷ lệ thừa cân ở phụ nữ tuổi sinh đẻ từ 15 – 49 tuổi là 4,6%, ở thành phố (9,2%) cao gấp 3 lần nông thôn (3,0%) [33]. Điều tra thừa cân, béo phì ở người trưởng thành Việt Nam năm 2005 thấy 16,3% bị thừa cân, béo phì và tỷ lệ ở thành thị là 32,5%, cao hơn so với 13,8% ở nông thôn [5]. Những nghiên cứu ở trẻ em tuổi học đường cũng cho thấy tỷ lệ thừa cân, béo phì đang có xu hướng gia tăng. Năm 2000, một nghiên cứu ở nhóm trẻ từ 6 – 14 tuổi thấy tỷ lệ thừa cân là 2,2%, trong đó ở thành phố là 6,6% và ở nông thôn là 1,2% [33]. Năm 2002, tỷ lệ thừa cân ở trẻ em từ 6 -11 tuổi tại quận Đống Đa, Hà Nội là 9,9% [14]. Tại quận Cầu Giấy, Hà Nội năm 2003, tỷ lệ thừa cân của trẻ em từ 6 -11 tuổi là 6,8% và béo phì là 3,2% [44]. Đặc biệt, thành phố Hồ Chí Minh là nơi có tỷ lệ thừa cân, béo phì trẻ em cao nhất trên toàn quốc. Kết quả điều tra của Trung tâm Dinh dưỡng thành phố TP. Hồ Chí Minh cho thấy tình trạng lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em tuổi học đường đang gia tăng mạnh. Tỷ lệ béo phì ở trẻ 6 tuổi tăng từ 4,4% năm học 1999 – 2000 lên 10,4% năm học 2002 -2003, tỷ lệ béo phì ở trẻ em 7 tuổi tăng từ 1% năm học 1999 – 2000 lên 9,5% năm học 2002 – 2003. Nhìn chung giai đoạn 2002 – 2004, tỷ lệ thừa cân, béo phì của học sinh cấp I là 9,4%, học sinh cấp II là 6,1% và học sinh cấp III là 4,8% [39],[106].

Thừa cân và béo phì có thể phòng ngừa được nhưng việc điều trị lại rất khó khăn, tốn kém và hầu như không có kết quả. Trên phạm vi thế giới, chi phí cho giải quyết nạn dịch béo phì hiện nay đã làm cho tất các các chi phí sức khỏe khác trở nên nhỏ bé. Theo ước tính của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thì các chi phí trực tiếp cho điều trị béo phì chiếm tới 6,8% (hay 70 tỷ đô la Mỹ) trong tổng chi phí cho chăm sóc sức khoẻ. Do đó phòng ngừa được béo phì ở trẻ em sẽ góp phần làm giảm tỷ lệ béo phì ở người lớn, giảm nguy cơ mắc các bệnh mãn tính không lây có liên quan đến béo phì và giảm chi phí y tế [66],[111].

Nhiều nghiên cứu đã tiến hành các biện pháp can thiệp với mục đích ngăn chặn sự gia tăng của thừa cân, béo phì ở trẻ em lứa tuổi học đường. Tuy nhiên, có rất ít giải pháp can thiệp bằng truyền thông giáo dục dinh dưỡng nhằm thay đổi kiến thức, thái độ, thực hành và tăng cường hoạt động thể lực. Chính vì lý do trên nên chúng tôi tiến hành nghiên cứu mô hình truyền thông giáo dục dinh dưỡng ở học sinh từ 6 đến 14 tuổi tại thành phố Hà Nội nhằm góp phần hạ thấp tỷ lệ thừa cân, béo phì đang tăng nhanh.

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Mục tiêu nghiên cứu:

1.Xác định tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em từ 6 đến 14 tuổi tại thành phố Hà Nội.

2.Phân tích các yếu tố nguy cơ liên quan đến tình trạng thừa cân và béo phì ở trẻ em từ 6 đến 14 tuổi tại thành phố Hà Nội.

3.Đánh giá kết quả bước đầu truyền thông giáo dục dinh dưỡng phòng chống thừa cân, béo phì ở trẻ em từ 6 đến 14 tuổi tại thành phố Hà Nội.

Giả thuyết nghiên cứu:

1.Có tồn tại các yếu tố ngoại cảnh đặc thù ở trẻ em từ 6 đến 14 tuổi khác với các lứa tuổi khác?

2.Thừa cân, béo phì có thể được trẻ em từ 6 đến 14 tuổi tự chủ động khống chế sau khi được truyền thông giáo dục dinh dưỡng và giám sát thay đổi hành vi?

MỤC LỤC

MỤC LỤClll

DANH MỤC CÁC CHỮ VIÉT TẮTvl

DANH MỤC BẢNG, HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ VÀ SƠ ĐỒvll

MỞ ĐẦU1

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU3

GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU3

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU4

1.1.Khál nlệm thừa cân, béo phì4

1.2.Phân loại béo phì4

1.3.Thực trạng thừa cân, béo phì trên thếgiới và Việt Nam6

1.3.1.Thực trạng thừa cân, béo phì trên thế giới6

1.3.2.Thực trạng thừa cân, béo phì ở Việt Nam13

1.4.Những yếu tố nguy cơ của thừa cân, béo phì ở trẻ em lứa tuổi học đường14

1.4.1.Cơ chế bệnh sinh của béo phì14

1.4.2.Yếu tố gia đình16

1.4.3.Yếu tố di truyền17

1.4.4.Khẩu phần và thói quen ăn uống của trẻ thừa cân, béo phì18

1.4.5.Hoạt động thể lực và béo phì19

1.4.6.Một số nguyên nhân khác22

1.5.Hậu quả của béo phì26

1.5.1.Anh hưởng đến sức khỏe26

1.5.2.Tăng nguy cơ mắc bệnh và tử vong26

1.5.3.Hậu quả kinh tế và xã hội của béo phì32

1.6.Các giải pháp can thiệp phòng chốngthừacân, béo phì34 

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

2.1.Đối tượng nghiên cứu40

2.2.Thời gian nghiên cứu40

2.3.Địa điểm nghiên cứu41

2.4.Phương pháp nghiên cứu41

2.4.1.Thiết kế nghiên cứu41

2.4.2.Cỡ mẫu42

2.4.3.Chọn mẫu44

2.4.4.Mô tả các bước tiến hành nghiên cứu45

2.5.Nội dung, các biến số nghiên cứu46

2.6.Phương pháp và công cụ thu thập số liệu47

2.7.Xây dựng mô hình can thiệp51

2.8.Tiêu chuẩn và phương pháp đánh giá56

2.9.Các biện pháp khống chế sai số58

2.10.Xử lý và phân tích số liệu59

2.11.Khía cạnh đạo đức trong nghiên cứu61

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU62

3.1.Thông tin về địa điểm và đối tượng nghiên cứu62

3.2.Tình trạng dinh dưỡng học sinh từ 6 -14 tuổi64

3.3.Một số yếu tố nguy cơ liên quan đến thừa cân, béo phì ở học sinh73

3.4.Đánh giá hiệu quả can thiệp80

3.4.1.Đặc điểm đối tượng lựa chọn vào can thiệp80

3.4.2.Hiệu quả đối với tình trạng thừa cân, béo phì80

3.4.3.Hiệu quả thay đổi về kiến thức và thái độ của học sinh83

3.4.4.Hiệu quả thay đổi về thói quen của học sinh86

3.4.5.Hiệu quả tới sự thay đổi khẩu phần ăn của học sinh89

3.4.6.Hiệu quả của can thiệp tới thể lực của học sinh91 

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN

4.1.Tình trạng dinh dưỡng của học sinh từ 6 đến 14 tuổi tại 30 trường tiểu học và THCS ở Hà Nội

4.2.Các yếu tố nguy cơ gây thừa cân, béo phì ở học sinh từ 6 đến 14 tuổi

4.3.Xây dựng và thực hiện mô hình can thiệp giáo dục dinh dưỡng phòng chống béo phì ở trẻ em lứa tuổi học đường

Kết luận

Khuyến nghị

Tài liệu tham khảo

Phụ lục 1. Bộ câu hỏi

Phụ lục 2. Thư gửi phụ huynh học sinh