Thực trạng tuân thủ điều trị tăng huyết áp và một số yếu tố liên quan của người bệnh điều trị ngoại trú tại ba trạm y tế xã của huyện Phú Xuyên Hà Nội năm 2019

Thực trạng tuân thủ điều trị tăng huyết áp và một số yếu tố liên quan của người bệnh điều trị ngoại trú tại ba trạm y tế xã của huyện Phú Xuyên Hà Nội năm 2019.Tăng huyết áp là một trong những bệnh mạn tính không lây nhiễm có tỷ lệ người mắc cao nhất trong cộng đồng, bệnh gây nhiều biến chứng ở nhiều cơ quan đích, người mắc bệnh tăng huyết áp nếu không được điều trị đúng rất dễ bị các biến chứng và thường để lại di chứng làm cho người bệnh trở nên tàn phế, bệnh có các biến chứng nguy hiểm có thể gây tử vong đột ngột vì vậy bệnh  tăng huyết áp là mối đe doạ rất lớn đối với sức khỏe của cộng đồng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tăng huyết áp là một trong sáu yếu tố nguy cơ  chính ảnh hưởng tới phân bố gánh nặng bệnh tật toàn cầu [5].
Tăng huyết áp là yếu tố nguy cơ cao đối với bệnh tim mạch, thường dẫn đến các biến chứng nặng nề như: suy tim, nhồi máu cơ tim, nhồi máu não, xuất huyết não, suy thận, giảm thị lực, mù lòa…dẫn đến ảnh hưởng lớn đến thể chất, tinh thần cũng như vật chất của người bệnh, gia đình và xã hội. Tăng huyết áp cũng là nguyên nhân gây tàn phế và tử vong hàng đầu ở các nước đã và đang phát triển. Theo thống kê năm 2008, trên thế giới  có  khoảng 17,5 triệu  người tử vong do bệnh lý tim mạch trong đó có tăng huyết áp [8].
Theo Tổ chức Y tế Thế giới, tỉ lệ mắc tăng huyết áp là 8-18% dân số,  đao động từ các nước Châu Á như Indonesia 6-15%, Malaysia 10-11%, Đài Loan 28%, tới các nước Âu – Mỹ như Hà Lan 37%, Pháp 10-24%, Hoa Kỳ 24% [39]. Thống kê tại Hoa Kỳ năm 2006, có khoảng trên 74,5 triệu người Mỹ bị tăng huyết áp; cứ 3 người lớn có một người bị t ă n g h u y ế t á p [8]. Trung Quốc năm 2002 ước tính có khoảng 153  triệu người  mắc tăng huyết áp. Vì vậy, tăng huyết áp là vấn đề lớn đối với  y  tế  cộng  đồng đòi  hỏi phải có sự can thiệp tích cực và thường xuyên [3]. Nhiều nước trên thế giới đã có chương trình quốc gia phòng chống tăng huyết áp.

Tại Việt Nam, tần suất mắc bệnh tăng huyết áp ngày càng gia tăng và đáng báo động. Một điều tra năm (2008) của Viện Tim mạch Việt Nam tiến hành ở người lớn (từ 25 tuổi trở lên) tại 8 tỉnh và thành phố của nước ta thì thấy tỷ lệ tăng huyết áp là 25,1%, nghĩa là cứ khoảng 4 người lớn ở nước ta thì có 1 người bị tăng huyết áp. Với dân số Việt Nan là khoảng 90 triệu dân thì ước tính sẽ có khoảng 11 triệu người bị tăng huyết áp [47].
Tăng huyết áp còn là nguy cơ hàng đầu của các biến chứng tim mạch, nguy cơ  bị đột quỵ tăng gấp  4  lần, nguy cơ bị  nhồi máu  cơ tim tăng gấp 2  lần so với người không bị tăng huyết áp. Nguy cơ tử vong cũng tăng gấp đôi khi số huyết áp tăng mỗi 20 mmHg huyết áp tâm thu và 10 mmHg huyết áp tâm trương [8],[5].
Theo điều tra của Viện Tim mạch Việt Nam tại 4 tỉnh phía Bắc năm  2003 cho thấy, tăng huyết áp là nguyên nhân hàng đầu (10%) gây suy tim tại cộng đồng ở người lớn Việt Nam. 46% bệnh nhân nhồi máu cơ tim cấp được điều trị tại Viện Tim mạch (2005) có liên quan với tăng huyết áp và hơn 1/3 bệnh nhân tai biến mạch máu não điều trị tại Khoa Thần kinh, Bệnh viện Bạch Mai (2003) có nguyên nhân là tăng huyết áp. Tăng huyết áp còn gây ra  nhiều tai biến nguy hiểm đến  tính  mạng con người như  cơn tăng huyết áp ác tính.  Vì vậy, người ta coi “Tăng huyết áp là kẻ giết người thầm lặng”[Error! Reference source not found.9].
Với các lý do trên, việc tuân thủ trong điều trị nhằm khống chế được tăng huyết áp là rất quan trọng và cần được quan tâm. Vì vậy, chúng tôi tiến hành nghiên cứu về: “Thực trạng tuân thủ điều trị tăng huyết áp và một số yếu tố liên quan của người bệnh điều trị ngoại trú tại ba trạm y tế xã của huyện Phú Xuyên Hà Nội năm 2019” để tìm hiểu việc tuân thủ quá trình điều trị của người bệnh tăng huyết áp tại cộng đồng, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị, giúp người bệnh kiểm soát tốt tăng huyết áp, tránh các tai biến nguy hiểm, làm giảm gánh nặng bệnh tật cho gia đình và xã hội. Nghiên cứu có 2 mục tiêu:
1.    Mô tả thực trạng tuân thủ điều trị tăng huyết áp tại ba Trạm Y tế xã của huyện Phú Xuyên, Hà Nội năm 2019
2.    Phân tích một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị tăng huyết áp của đối tượng nghiên cứu.
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU    3
1.1.    Một số khái niệm về huyết áp và tăng huyết áp    3
1.1.1    Định nghĩa huyết áp    3
1.1.2    Định nghĩa tăng  huyết áp    3
1.1.3    Chẩn đoán tăng huyết áp    3
1.1.4    Chẩn đoán mức độ tăng huyết áp    4
1.1.5    Cơ chế bệnh sinh tăng huyết áp    4
1.1.6    Biến đổi sinh lý của huyết áp    5
1.2.    Đánh giá người bệnh tăng huyết áp    7
1.2.1. Khám lâm sàng và xét nghiệm    7
1.2.2    Tiền sử gia đình    8
1.2.3    Khám thực thể    8
1.2.4    Đánh giá cận lâm sàng    8
1.3.    Các triệu chứng của bệnh tăng  huyết áp    9
1.4.    Nguyên nhân gây ra tăng huyết áp    9
1.5.    Các yếu tố nguy cơ    10
1.6.    Các biến chứng của tăng huyết áp    11
1.7.    Thái độ xử trí bệnh nhân tăng huyết áp    12
1.8.    Mục tiêu điều trị tăng huyết áp    13
1.9.    Điều trị tăng huyết áp    13
1.9.1.    Điều trị không dùng thuốc    13
1.9.2.    Điều trị bằng thuốc hạ huyết áp    14
1.9.3.    Theo dõi bệnh nhân tăng huyết áp    14
1.10.    Phòng ngừa bệnh tăng huyết áp    15
1.11.    Tình hình tăng huyết áp trên thế giới và Việt Nam    15
1.11.1.    Tình hình tăng huyết áp trên thế giới    15
1.11.2.    Tình hình tăng huyết áp tại Việt Nam    16
1.12.    Tuân thủ điều trị tăng huyết áp    17
1.12.1. Yêu cầu tuân thủ trong điều trị tăng huyết áp    20
1.12.2 . Cách đo lường tuân thủ điều trị    21
                         1.12.3.  Hậu quả của việc không tuân thủ điều trị tăng huyết áp    23
1.13.    Một số nghiên cứu về tuân thủ điều trị tăng huyết áp trên thế giới và tại Việt Nam    24
1.13.1.    Các nghiên cứu trên thế giới về tuân thủ điều trị tăng huyết áp    24
1.13.2.    Một số nghiên cứu về tuân thủ điều trị tăng huyết áp và các yếu tố nguy cơ ở Việt Nam    25
1.14.    Khung lý thuyết nghiên cứu    29
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    30
2.1.    Đối tượng nghiên cứu    30
2.1.1.    Đối tượng    30
2.1.2.    Địa điểm và thời gian nghiên cứu    30
2.2.    Phương pháp nghiên cứu    30
2.2.1.    Thiết kế nghiên cứu    30
2.2.2 . Cỡ mẫu và cách chọn mẫu    30
2.3.    Phương pháp thu thập số liệu    31
2.4.    Xử lý và phân tích số liệu    31
2.5.    Các biến số và chỉ số nghiên cứu    31
2.6.    Tiêu chuẩn đánh giá kiến thức và thực hành tuân thủ điều trị bệnh tăng  huyết áp trong nghiên cứu    34
2.7.    Hạn chế của nghiên cứu, sai số và  biện pháp khắc phục    36
2.7.1.    Hạn chế    36
2.7.2.    Sai số có thể gặp và biện pháp hạn chế    36
Biện pháp khắc phục:    36
2.8.    Đạo đức trong nghiên cứu    36
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU    38
3.1.    Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu    38
Biểu đồ 1.1  Kiến thức của người bệnh về bệnh tăng huyết áp    44
3.2.    Thực trạng tuân thủ điều trị tăng huyết áp của người bệnh tăng huyết áp tại ba Trạm Y tế của huyện Phú Xuyên, Hà Nội năm 2019    44
3.2.1.    Thực trạng tuân thủ chế độ dinh dưỡng của người bệnh tăng huyết áp 44
3.2.2.    Thực trạng tuân thủ chế độ sinh hoạt, luyện tập của người bệnh    46
3.2.3.    Thực trạng tuân thủ chế độ uống thuốc    47
3.2.4.    Thực trạng tuân thủ khám, tư vấn của người bệnh trong nghiên cứu…48
3.3.    Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị tang huyết áp của người bệnh trong nghiên cứu    50
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN    55
4.1.    Đặc điểm nhóm nghiên cứu    Error! Bookmark not defined.
4.2.    Mức độ tuân thủ điều trị tăng huyết áp    57
4.3.    Các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị tăng huyết áp    64
KẾT LUẬN    69
1.    Thực trạng tuân thủ điều trị tăng huyết áp của người bệnh tăng huyết áp tại 3 xã, huyện Phú Xuyên, Hà Nội năm 2019    69
2.    Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tuân thủ điều trị    69
KHUYẾN NGHỊ    70
TÀI LIỆU THAM KHẢO    71
PHỤ LỤC    78
 
      DANH MỤC BẢNG
Bảng 1. 1. Các phương pháp đo lường tuân thủ điều trị của bệnh nhân    21
Bảng 2. 1. Các biến số và chỉ số nghiên cứu    31
Bảng 2. 2. Tiêu chuẩn đánh giá kiến thức tuân thủ điều trị tăng  huyết áp    34
Bảng 2. 3. Tiêu chuẩn đánh giá thực hành tuân thủ điều trị của người bệnh    35

Bảng 3.1 Một số đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu (n=270)    38
Bảng 3.2 Đặc điểm bệnh tật của đối tượng nghiên cứu (n =270 )    39
Bảng 3.3 Kiến thức của người bệnh về hậu quả nếu không tuân thủ điều trị tăng huyết áp    39
Bảng 3.4 Kiến thức của người bệnh về biện pháp điều trị tốt nhất bệnh tăng huyết áp    40
Bảng 3.5 Kiến thức của người bệnh về việc uống thuốc huyết áp    40
Bảng 3.6  Kiến thức của người bệnh về việc theo dõi huyết áp và đi khám định kỳ    41
Bảng 3.7 Kiến thức của người bệnh về chế độ ăn uống trong điều trị tăng huyết áp    41
Bảng 3.8 Kiến thức của người bệnh về chế độ sinh hoạt, luyện tập trong điều trị tăng huyết áp    42
Bảng 3.9 Nguồn thông tin người bệnh tiếp cận được kiến thức về bệnh tăng huyết áp    42
Bảng 3.10  Kiến thức của người bệnh về bệnh tăng huyết áp    43
Bảng 3.11  Thực trạng thực hiện chế độ ăn uống của người bệnh    44
Bảng 3.12 Chế độ sử dụng muối của người bệnh    45
Bảng 3.13 Mức độ sử dụng rượu bia của người bệnh    45
Bảng 3.14  Mức độ sử dụng thuốc lá/lào của người bệnh    45
Bảng 3.15 Thực trạng thực hiện chế độ sinh hoạt luyện tập của người bệnh    46
Bảng 3.16 Thực trạng uống thuốc điều trị của người bệnh    47
Bảng 3.17 Thực trạng người bệnh sử dụng các biện pháp điều trị khác    48
Bảng 3.18  Thực trạng khám và tư vấn của người bệnh tăng huyết áp    48
Bảng 3.19  Đánh giá thực hành tuân thủ điều trị tăng huyết áp    49
Bảng 3.20 Mối liên quan giữa giới tính và tuân thủ điều trị của người bệnh    50
 
Bảng 3.21 Mối liên quan giữa nhóm tuổi và tuân thủ điều trị của người bệnh . 51 Bảng 3.22 Mối liên quan giữa nghề nghiệp với tuân thủ điều trị của người bệnh tăng huyết áp    51
Bảng 3.23 Mối liên quan giữa trình độ học vấn và tuân thủ điều trị của người bệnh    52
Bảng 3.24 Mối liên quan giữa tình trạng hôn nhân và tuân thủ điều trị của người bệnh    52
Bảng 3.25 Mối liên quan giữa bảo hiểm y tế và tuân thủ điều trị của người bệnh tăng huyết áp    53
Bảng 3.26 Mối liên quan giữa tiền sử gia đình có người mắc bệnh tăng huyết áp và tuân thủ điều trị của người bệnh    53
Bảng 3.27 Mối liên quan giữa thời gian mắc bệnh và tuân thủ điều trị    53
Bảng 3.28. Mối liên quan giữa kiến thức về bệnh tăng huyết áp và tuân thủ điều trị của người bệnh    54

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tài liệu tiếng Việt:
1.Đào Duy An (2007). Ăn uống ảnh hưởng đến huyết áp thế nào. Tạp chí Tim mạch học Việt Nam. 47, tr. 453-460.
2.    Nguyễn Thanh Bình (2017). Thực trạng bệnh Tăng huyết áp ở người Khơ me tỉnh Trà Vinh, hiệu quả và một số biện pháp can thiệp. Luận án tiến sỹ Y tế Công Cộng, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương.
3.    Ninh Văn Đông (2010). Đánh giá sự tuân thủ điều trị của bệnh nhân tăng huyết áp trên 60 tuổi tại phường Hàng Bông- Quận Hoàn Kiếm Hà Nội, năm 2010. Luận văn Thạc sỹ Y tế công cộng, Trường Đại học Y tế công cộng, Hà Nội.
4.Bộ Y tế (2014). Dự án phòng chống tăng huyết áp: Báo cáo tình hình thực hiện dự án giai đoạn 2011 – 2014 và định hướng thực hiện giai đoạn 2016 – 2020, Hà Nội.
5.    Bộ Y tế (2010). Chương trình quốc gia phòng chống tăng tăng huyết áp. Bộ Y tế, Hà Nội.
6.    Bộ Y tế (2010). Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị tăng huyết áp (Ban hành kèm theo Quyết định số 3192 /QĐ-BYT ngày 31 tháng 08 năm 2010 của Bộ trưởng Bộ Y tế).
7.    Bộ Y tế (2011). Tổng kết dự án phòng chống tăng tăng huyết áp năm 2011, Hà Nội.
8.Bộ Y tế (2013). Báo cáo chung tổng quan ngành Y tế 2012. Hà Nội.
9.Bộ Y tế (2014). Báo cáo tổng quan chung ngành y tế 2014. Việt Nam.
10.Dự án phòng chống Tăng huyết áp (2010). Tài liệu tập huấn, Nhà xuất bản Hà Nội.
11.Dự án phòng chống Tăng huyết áp (2011). Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị Tăng huyết áp, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

12.Dự án phòng chống Tăng huyết áp (2011). Những điểm cần biết về tăng huyết áp. Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.
13.Kim Bảo Giang, Hồ Thị Kim Thanh, Nguyễn Hải Minh (2018). Kiến thức về bệnh và tuân thủ các khuyến cáo về hành vi ở người bệnh tăng huyết áp tại bệnh viện Cẩm Khê, Phú Thọ, năm 2015-2016. TC Nghiên cứu khoa học, 113(4), tr 173-181.
14.Nguyễn Thị Minh Hằng (2008). Khảo sát sự tuân thủ điều trị trên bệnh nhân tăng huyết áp tại phòng khám bệnh viện Đà Nẵng. Luận văn thạc sỹ y học, trường đại học Y dược thành phố Hồ Chí Minh.
15.Nguyễn Thị Mỹ Hạnh (2010). Kiến thức, thái độ và sự tuân thủ dùng thuốc của bệnh nhân tăng huyết áp đang điều trị ngoại trú tại bệnh viện cấp cứu Trưng Vương. Tạp chí y học thành phố Hồ Chí Minh, 14 (4), tr. 148 – 152.
16.Bùi Thị Hà (2010). Đánh giá nhận thức, sự theo dõi và tuân thủ điều trị của người bệnh Tăng huyết áp. Tạp chí Y học Việt Nam.
17.Bùi Thị Hà (2010). Nghiên cứu thực trạng tuân thủ điều trị và một số yếu tố liên quan của bệnh nhân THA tại Hải Phòng.
18.Trần Thị Mỹ Hạnh (2014). Xây dựng biểu đồ tự theo dõi huyết áp dành cho người bệnh và đánh giá hiệu quả ban đầu trong tăng cường theo dõi huyết áp và tuân thủ điều trị. Trường Đại học Y tế công cộng, Hà Nội.
19.Trịnh Thị Thu Hoài (2012). Đánh giá kết quả sau 1 năm triển khai hoạt động chương trình phòng chống tăng huyết áp tại tỉnh Yên Bái. Luận án chuyên khoa cấp II Y tế công cộng, Trường Đại học Y Dược, Đại học Thái Nguyên.
20.Nguyễn Thị Hoàn (2015). Thực trạng bệnh tăng huyết áp ở người cao tuổi dân tộc Tày ở xã Năng Khả huyện Na Hang tỉnh Tuyên Quang và các yếu tố liên quan. Chuyên đề tốt nghiệp chuyên khoa I Y tế công cộng, Trường Đại học Y Dược, Đại học Thái Nguyên.
21.Đỗ Thái Hòa, Nguyễn Thị Thùy Dương và cộng sự (2015). Tình trạng hiện mắc bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ở nhóm tuổi trung niên (40-59) tại huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa, năm 2013. Tạp chí Y học Dự phòng.
22.Trần Thị Xuân Hòa, Trần Thị Nguyệt (2012). Tìm hiểu sự tuân thủ điều trị ngoại trú của bệnh nhân đái tháo đường tại bệnh viện đa khoa tỉnh Gia  Lai, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Gia Lai, Gia Lai.
23.Nguyễn Kim Kế (2013). Nghiên cứu mô hình kiểm soát tăng huyết áp ở người cao tuổi thị xã Hưng Yên. Luận án Tiến sĩ Y khoa, Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên.
24.Nguyễn Tuấn Khanh (2013). Khảo sát sự tuân thủ điều trị và các yếu tố liên quan của bệnh tăng huyết áp tại khoa nội tim mạch Bệnh viện đa khoa Tiền Giang năm 2013, Sở Y tế Tiền Giang.
25.Phạm Gia Khải và cộng sự (1999). Đặc điểm dịch tễ học bệnh tăng huyết áp tại Hà Nội. Tạp chí tim mạch học Việt Nam, Đại hội tim mạch học quốc gia Việt Nam lần thứ VIII (21), tr.258-282.
26.Đào Thị Lan và Đặng Văn Chính (2014). Kiến thức, thái độ và việc tuân thủ điều trị của bệnh nhân tăng huyết áp tại trung tâm Y tế huyện Dương Minh Châu tỉnh Tây Ninh. Tạp chí Y học thành phố Hồ Chí Minh, tập 16, tr. 176- 184.
27.Hoàng Văn Linh (2012). Thực trạng quản lý, điều trị tăng huyết áp ở tuyến y tế cơ sở tại thị xã Bắc Kạn và đề xuất một số giải pháp. Luận án Bác sỹ chuyên khoa cấp II Y tế công cộng, Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên.
28.Phạm Trần Linh (2014). Khởi trị tăng huyết áp ở tuyến cơ sở.
29.Lương Văn Minh (2008). Tỷ lệ không tuân thủ điều trị và các yếu tố liên quan ở bệnh nhân tăng huyết áp tại các xã nghèo tỉnh Trà Vinh năm 2007- 2008. Luận án chuyên khoa cấp 2, chuyên ngành y tế công cộng, trường đại học thành phố Hồ Chí Minh.

30.Trần Cao Minh, Phùng Đức Nhật và cộng sự (2008). Hiện trạng thực hành điều trị ở người mắc bệnh tăng huyết áp tại xã An Thạch, huyện Bến Lực, tỉnh Long An năm 2008. Tạp chí Y học thành phố Hồ Chí Minh, tập 12, phụ bản số 4, tr. 89-97.
31.Nguyễn Văn Nành (2011). Các yếu tố liên quan đến tỷ lệ bệnh nhân tuân thủ điều trị tăng huyết áp tại bệnh viện đa khoa huyện Phong Điều, thành phố Cần Thơi. Luận văn chuyên khoa cấp 2, chuyên ngành quản lý Y tế, trường đại học Y dược thành phố Hồ Chí Minh.
32.Vũ Xuân Phú (2012). Nghiên cứu một số yếu tố liên quan với tuân thủ điều trị tăng huyết áp ở bệnh nhân 25-60 tuổi tại 4 phường thành phố Hà Nội, năm 2011. Y học thực hành, tr. 7.
33.Vũ Xuân Phú và các cộng sự. (2012). “Thực trạng kiến thức về bệnh tăng huyết áp và tuân thủ điều trị của bệnh nhân 25-60 tuổi ở 4 phường, thành phố Hà Nội 2011. Tạp Chí Y học thực hành.
34.Nguyễn Minh Phương (2011). Thực trạng tuân thủ điều trị tăng huyết áp tại cộng đồng và các yếu tố liên quan của bệnh nhân 25-60 tuổi ở 4 phường thành phố Hà Nội. Luận văn thạc sỹ Y tế công cộng, Đại học Y tế công cộng, Hà Nội.
35.Trần Ngọc Quang (2013). Tỷ lệ tuân thủ chế độ điều trị ngoài thuốc và các yếu tố liên quan ở bệnh nhân tăng huyết áp tại huyện Thống Nhất, tỉnh Đồng Nai. Luận văn thạc sỹ, chuyên ngành y tế công cộng, trường đại học Y dược thành phố Hồ Chí Minh.
36.Hoàng Cao Sạ, Đỗ Ngọc Ánh và Nguyễn Thị Lan Anh (2015). Khảo sát kiến thức, thái độ và thực hành của bệnh nhân tăng huyết áp khu vực nông thôn tại Hà Nội và Vĩnh Phúc 2014. Tạp chí Y Dược học quân sự, 2015(4),  tr. 34-41.
37.Phạm Thái Sơn (2018). Hiệu quả quản lý Tăng huyết áp tại một vùng nông thôn Việt Nam. Viện Tim mạch.
38.Phạm Thái Sơn (2014). Mô hình quản lý Tăng huyết áp tại Việt Nam.
39.Huỳnh Thị Tiền (2007). Khảo sát sự tuân thủ điều trị bệnh nhân tăng huyết áp, luận văn thạc sỹ y học, chuyên ngành nội tổng quát, trường đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh.
40.Đinh Văn Thành (2015). Thực trạng và hiệu quả mô hình quản lý tăng huyết áp tại tuyến y tế cơ sở, tỉnh Bắc Giang. Luận án Tiến sĩ Y học, Trường Đại học Y Dược Thái Nguyên.
41.Hoàng Viết Thắng và Hoàng Bùi Thảo (2000). Tìm hiểu kiến thức, theo dõi và điều trị bệnh tăng huyết áp tại xã Lộc Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế. Tạp chí tim mạch học Việt Nam, 21, tr. 320 – 323.
42.Nguyễn thị Thơm, Bùi Văn Cường, Nguyễn Hồng Hạnh, Phạm Thị Thu Hương, Đỗ Minh Sinh (2018). Thực trạng tuân thủ điều trị tăng huyết áp của người bệnh điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Đa khoa tỉnh Quảng Ninh năm 2017. Khoa học Điều dưỡng, tập 01, số 03.
43.Vũ Phong Túc và Lê Chính Chuyên (2012). Nhận thức, thái độ, thực hành và sự tuân thủ của bệnh nhân tăng huyết áp tại khoa khám bệnh, bệnh viện đa khoa tỉnh Ninh Bình. Tạp chí Y học thực hành, 816 (4), tr. 128 – 135.
44.Lê Anh Tuấn ( 2018). Thay đổi lối sống và hỗ trợ điều trị tăng huyết áp ở tuyến cơ sở. Viện Tim mạch trung ương.
45.Trần Đỗ Trinh và cộng sự (1992). Báo cáo tổng kết công trình điều tra dịch tễ học bệnh tăng huyết áp ở Việt Nam. Tạp chí y học Việt Nam, 16, tr. 129-136.
46.Nguyễn Văn Út và Nguyễn Phi Hùng (2007). Kiến thức, thái độ và thực hành của bệnh nhân tăng huyết áp tại bệnh viện Nguyễn Tri Phương năm 2007. Tạp chí Y học thành phố Hồ Chí Minh, tập 14, số 2, tr. 16 -19.
47.Nguyễn Lân Việt, Phạm Gia Khải, Phạm Thái Sơn và các cộng sự (2008). Điều tra dịch tễ tăng huyết áp tại 8 tỉnh, thành phố của Việt Nam, viện tim mạch Việt Nam.
48.Nguyễn Lân Việt (2009). Tình hình tăng huyết áp và quản lý huyết áp trên thế giới. Dự án quốc gia phòng chống tăng huyết áp-Viện tim mạch Việt  nam, nhà xuất bản y học.
49.Nguyễn Lân Việt và cộng sự (2010). Sổ tay xử trí tăng huyết áp, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.
50.Nguyễn Thị Hải Yến và Đỗ Mai Hoa (2012). Tuân thủ chế độ ăn và một số yếu tố liên quan trên người bệnh tăng huyết áp điều trị ngoại trú tại Bệnh  viện E, năm 2011 – 2012. Tạp chí Y tế công cộng, 25(25), tr. 11-17.
51.Nguyễn Thị Bạch Yến ( 2014). Tiếp cận và khởi trị tăng huyết áp, Viện tim mạch Việt Nam.