Thực trạng tuân thủ điều trị và một số yếu tố liên quan ở người bệnh đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú

Thực trạng tuân thủ điều trị và một số yếu tố liên quan ở người bệnh đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh năm 2015.Đái tháo đường là một trong những bệnh mạn tính mang tính toàn câu và là bệnh phát triển nhanh nhất hiện nay [4]. Bệnh đươc đặc trưng bởi tình trạng tăng đường huyết cùng với các rối loạn về chuyển hóa đường, đạm, mỡ và chất khoáng. Theo báo cáo của Liên đoàn Đái tháo đường Quốc tế (International Diabetes Federation), năm 2012 số người mắc bệnh là 371 triệu người, 4,8 triệu người đã chết do căn bệnh này, đã tiêu tốn tới 471 tỷ đô la cho việc chăm sóc và điều trị bệnh [30]. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), gân 80% các ca tử vong do bệnh đái tháo đường xảy ra ở các nước có thu nhập thấp và trung bình [42].

Việt Nam không phải là nước có tỷ lệ người bệnh ĐTĐ cao nhất thế giới nhưng lại là quốc gia có tốc độ phát triển nhanh nhất thế giới về căn bệnh này. Qua điều tra dịch tễ, tỷ lệ mắc ĐTĐ trên toàn quốc đã tăng từ mức 2,7% vào năm 2002 lên 5,7% năm 2008. Ở các thành phố lớn và các khu công nghiệp tỷ lệ bệnh dao động từ 10% – 12% [9]. Theo kết quả điều tra tại Việt Nam năm 2008, tỷ lệ mắc bệnh ĐTĐ trong cả nước là 5,7%, riêng tại các thành phố lớn và khu công nghiệp có tỷ lệ từ 7,0% đến 10%. Tỷ lệ mắc ĐTĐ chưa đươc chẩn đoán trên 64,5% và có tới 70% đến 80% số người tham gia phỏng vấn không hiểu biết về bệnh và cách phòng bệnh [18].
Sự gia tăng tỷ lệ bệnh ĐTĐ có ý nghĩa gia tăng hơn nữa tỷ lệ biến chứng của bệnh, nhất là biến chứng tim mạch. Vì vậy, người bệnh ĐTĐ cân đươc theo doi, điều trị đúng, đủ, điều trị lâu dài, kéo dài đến hết cuộc đời. Mục tiêu điều trị là kiểm soát chỉ số glucose máu ở mức độ cho phép để giảm tối đa các nguy cơ biến chứng
[7]. Dùng đúng, đủ liều, đều đặn, tích cực thay đổi lối sống như thực hiện chế độ ăn hơp lý, đảm bảo đủ dinh dưỡng và các yếu tố vi lương, giảm cân nếu quá cân, thay đổi thói quen như hút thuốc lá, hạn chế rươu bia, tăng cường hoạt động thể lực ở mức độ phù hơp, định kỳ kiểm tra chỉ số glucose máu [7] là có thể kiểm soát đươc glucose máu. Người bệnh ĐTĐ kiểm soát tốt glucose máu có thể phòng đươc các
biến chứng giúp NB vẫn làm việc bình thường, kéo dài tuổi thọ và nâng cao chất lương cuộc sống, giảm nhẹ gánh nặng bệnh tật với bản thân NB, gia đình và xã hội2 [7]. Tuy nhiên trên thực tế việc tuân thủ chế độ điều trị của người bệnh đã và đang là một vấn đề mà cả NB và những nhà quản lý y tế cân phải quan tâm, điều chỉnh.
Nếu người bệnh ĐTĐ không kiểm soát đươc glucose máu tốt trong giới hạn cho phép sẽ dẫn đến các biến chứng nặng nề như mắt, thận, tim, tổn thương mạch máu, bệnh lý bàn chân… và các ảnh hưởng kèm theo là: Gia tăng chi phí y tế, stress về tài chính, giảm chất lương cuộc sống, tàn tật và có thể tử vong [4]. Vì vậy, việc truyền thông, tư vấn, cung cấp những kiến thức về bệnh cho người bệnh sẽ có hiệu quả cao, thiết thực trong việc kiểm soát đường huyết ổn định.
Bệnh viện Bãi Cháy trực thuộc Sở Y tế tỉnh Quảng Ninh là Bệnh viện đa khoa hạng II tuyến tỉnh, quy mô 640 giường bệnh với đây đủ các chuyên khoa. Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bãi Cháy đươc triển khai từ năm 2010, hiện đang quản lý gân 1400 người bệnh ĐTĐ, trong đó người bệnh ĐTĐ type 2 là chủ yếu [1]. Đây là số lương NB đái tháo đường tương đối lớn và số người bệnh ngày càng tăng, trong khi đó Phòng khám ngoại trú chỉ có một bác sỹ và một điều dưỡng. Bên cạnh đó, Bệnh viện không có phòng tư vấn dinh dưỡng và truyền thông giáo dục sức khỏe. Chính vì vậy, việc giám sát về chế độ tuân thủ điều trị của người bệnh đái tháo đường tại cộng đồng cũng như công tác tư vấn về chế độ ăn uống, hoạt động thể lực hay cách phát hiện, dự phòng biến chứng là một vấn đề khó khăn đối với nhân viên y tế. Qua đánh giá nhanh người bệnh mắc ĐTĐ type 2 tại Phòng khám cho thấy đa phân người bệnh không thực hiện chế độ ăn, tập luyện, theo doi đường huyết… đươc đây đủ theo tư vấn của thây thuốc. Vậy thực trạng sự hiểu biết và TTĐT của người bệnh ĐTĐ type 2 đang đươc quản lý tại Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bãi Cháy như thế nào? Những yếu tố nào ảnh hưởng tới sự TTĐT của các NB này? Có những yếu kém nào thuộc về dịch vụ y tế của Bệnh viện, cụ thể là tại Phòng khám Nội tiết ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị của người bệnh?
Vì những lý do trên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu: “Thực trạng tuân thủ điều trị và một số yếu tố liên quan ở người bệnh đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh năm 2015”.3
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1. Xác định tỷ lệ tuân thủ điều trị ở người bệnh đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh năm 2015.
2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị của người bệnh đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh

MỤC LỤC Thực trạng tuân thủ điều trị và một số yếu tố liên quan ở người bệnh đái tháo đường type 2 điều trị ngoại trú tại Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bãi Cháy, tỉnh Quảng Ninh năm 2015
MỤC LỤC……………………………………………………………………………………………………. i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT …………………………………………………………….. iv
DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ ……………………………………………………………..v
TÓM TẮT LUẬN VĂN ………………………………………………………………………………. vi
ĐẶT VẤN ĐÊ……………………………………………………………………………………………….1
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU…………………………………………………………………………….3
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ……………………………………………………………….4
1.1. Bệnh đái tháo đường ………………………………………………………………………………..4
1.1.1. Định nghĩa……………………………………………………………………………………………4
1.1.2. Chẩn đoán bệnh đái tháo đường………………………………………………………………4
1.1.3. Phân loại đái tháo đường………………………………………………………………………..5
1.1.4. Dịch tễ đái tháo đường type 2 …………………………………………………………………5
1.2. Điều trị và tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2 ……………………………………….6
1.2.1. Những nét cơ bản trong điều trị đái tháo đường ………………………………………..6
1.2.2. Các biện pháp điều trị cho người bệnh đái tháo đường type 2 …………………….7
1.2.3. Tuân thủ điều trị và các yếu tố ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị…………………11
1.3. Một số nghiên cứu về tuân thủ điều trị đái tháo đường đã thực hiện …………….15
1.3.1. Một số nghiên cứu trên thế giới …………………………………………………………….15
1.3.2. Một số nghiên cứu tại Việt Nam ……………………………………………………………19
1.4. Một số đặc điểm tại Phòng khám Nội tiết Bệnh viện Bãi Cháy ……………………22
1.5. Khung lý thuyết …………………………………………………………………………………….23
Chương 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…………………………………………………..24
2.1. Đối tương nghiên cứu……………………………………………………………………………..24
2.1.1. Đối tương nghiên cứu định lương………………………………………………………….24
2.1.2. Đối tương nghiên cứu định tính …………………………………………………………….24
2.1.3. Tiêu chuẩn lựa chọn và loại trừ……………………………………………………………..24
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu…………………………………………………………….24
2.3. Thiết kế nghiên cứu………………………………………………………………………………..24
2.4. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu…………………………………………………………..24
2.4.1. Nghiên cứu định lương ………………………………………………………………………..24ii
2.4.2. Nghiên cứu định tính……………………………………………………………………………25
2.5. Phương pháp thu thập thông tin ……………………………………………………………….26
2.5.1. Công cụ thu thập số liệu……………………………………………………………………….26
2.5.2. Thu thập số liệu định lương ………………………………………………………………….26
2.5.3 Thu thập số liệu định tính………………………………………………………………………26
2.6. Các khái niệm, thước đo và tiêu chí đánh giá …………………………………………….27
2.6.1. Các khái niệm……………………………………………………………………………………..27
2.6.2. Thang điểm đánh giá tuân thủ chế độ điều trị của người bệnh Đái tháo đường
type 2 …………………………………………………………………………………………………………29
2.7. Các biến số nghiên cứu …………………………………………………………………………..31
2.8. Phương pháp phân tích số liệu …………………………………………………………………31
2.8.1. Phân tích số liệu định lương………………………………………………………………….31
2.8.2. Phân tích số liệu định tính…………………………………………………………………….31
2.9. Đạo đức nghiên cứu ……………………………………………………………………………….31
2.10. Sai số và biện pháp khắc phục ……………………………………………………………….32
2.10.1. Sai số ……………………………………………………………………………………………….32
2.10.2. Biện pháp khắc phục ………………………………………………………………………….32
2.11. Hạn chế nghiên cứu………………………………………………………………………………32
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ……………………………………………………………33
3.1. Đặc điểm người bệnh và đặc điểm về dịch vụ y tế ……………………………………..33
3.1.1. Đặc điểm chung của người bệnh……………………………………………………………33
3.1.2. Kiến thức về tuân thủ điều trị của người bệnh…………………………………………35
3.1.3. Đặc điểm dịch vụ y tế…………………………………………………………………………..41
3.2. Thực hành tuân thủ điều trị của người bệnh ………………………………………………44
3.2.1. Tuân thủ dinh dưỡng ……………………………………………………………………………44
3.2.2. Tuân thủ hoạt động thể lực……………………………………………………………………46
3.2.3 Tuân thủ dùng thuốc……………………………………………………………………………..47
3.2.4. Tuân thủ kiểm soát đường huyết tại nhà và khám định kỳ ………………………..48
3.2.5. Lý do không tuân thủ điều trị của đối tương nghiên cứu…………………………..50
3.2.6. Tuân thủ điều trị chung ………………………………………………………………………..52
3.3. Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị của đối tương nghiên cứu………..53iii
3.3.1. Một số yếu tố liên quan với tuân thủ dinh dưỡng …………………………………….53
3.3.2. Một số yếu tố liên quan với tuân thủ hoạt động thể lực…………………………….55
3.3.3. Một số yếu tố liên quan với tuân thủ dùng thuốc……………………………………..56
3.3.4. Một số yếu tố liên quan với tuân thủ kiểm soát đường huyết và khám định kỳ
…………………………………………………………………………………………………………………..57
Chương 4. BÀN LUẬN ………………………………………………………………………………..59
4.1. Thực trạng kiến thức về tuân thủ điều trị của đối tương nghiên cứu……………..59
4.2. Thực trạng thực hành tuân thủ điều trị của đối tương nghiên cứu…………………62
4.3. Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị của đối tương nghiên cứu………..68
4.3.1. Yếu tố liên quan với tuân thủ dinh dưỡng ………………………………………………68
4.3.2. Yếu tố liên quan với tuân thủ hoạt động thể lực ………………………………………69
4.3.3. Yếu tố liên quan với tuân thủ dùng thuốc ……………………………………………….71
4.3.4. Yếu tố liên quan với tuân thủ kiểm soát đường huyết và khám định kỳ ……..72
KẾT LUẬN…………………………………………………………………………………………………74
1. Thực hành về tuân thủ điều trị của đối tương nghiên cứu ………………………………74
2. Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị của đối tương nghiên cứu…………..74
KHUYẾN NGHỊ………………………………………………………………………………………….76
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………………..77
PHỤ LỤC……………………………………………………………………………………………………81
Phụ lục 1. Biến số nghiên cứu………………………………………………………………………..81
Phụ lục 2. Giấy đồng ý tham gia nghiên cứu ……………………………………………………86
Phụ lục 3. Phiếu phỏng vấn người bệnh ĐTĐ type 2 đang điều trị ngoại trú về sự
tuân thủ chế độ điều trị bệnh ĐTĐ………………………………………………………………….87
Phụ lục 4. Hướng dẫn thảo luận nhóm người bệnh về tuân thủ điều trị ……………….98
tại Phòng khám Nội tiết, bệnh viện Bãi Cháy…………………………………………………..98
Phụ lục 5. Hướng dẫn phỏng vấn sâu bác sỹ khám và điều trị ngoại trú cho người
bệnh đái tháo đường tại phòng khám Nội tiết, bệnh viện Bãi Cháy …………………..100
Phụ lục 6: Hướng dẫn phỏng vấn sâu điều dưỡng làm việc tại …………………………102
phòng khám Nội tiết, bệnh viện Bãi Cháy ……………………………………………………..102
Phụ lục 7. Thang điểm đánh giá kiến thức, thực hành tuân thủ điều trị của người
bệnh đái tháo đường type 2 ………………………………………………………………………….10

DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ
Bảng 1.1. Các chỉ số cần kiểm soát trong điều trị ĐTĐ type 2 …………………………….7
Bảng 1.2. Các phương pháp đo lường tuân thủ điều trị của người bệnh …………….14
Bảng 3.1. Đặc điểm chung của người bệnh ……………………………………………………..33
Bảng 3.2. Đặc điểm về tiền sử mắc bệnh của người bệnh ………………………………….34
Bảng 3.3. Hỗ trợ của người thân về tuân thủ điều trị………………………………………..34
Bảng 3.4. Kiến thức về tuân thủ điều trị của người bệnh …………………………………..35
Bảng 3.5. Kiến thức về lựa chọn thực phẩm phù hợp của người bệnh…………………39
Biểu đồ 3.1. Kiến thức chung về tuân thủ điều trị của người bệnh ……………………..40
Bảng 3.6. Mô tả các yếu tố về cung cấp dịch vụ từ cơ sở y tế …………………………….41
Bảng 3.7. Các yếu tố cung cấp dịch vụ từ CBYT………………………………………………42
Biểu đồ 3.2. Tuân thủ đối với các thực phẩm nên ăn của người bệnh………………….44
Biểu đồ 3.3. Tuân thủ đối với các thực phẩm không nên ăn của người bệnh………..45
Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ tuân thủ chế độ dinh dưỡng của người bệnh ………………………….46
Bảng 3.8. Tuân thủ hoạt động thể lực của người bệnh………………………………………46
Bảng 3.9. Tuân thủ dùng thuốc của người bệnh ……………………………………………….47
Biểu đồ 3.5. Tỷ lệ tuân thủ dùng thuốc của người bệnh …………………………………….48
Bảng 3.10. Tuân thủ kiểm soát đường huyết và khám định kỳ của người bệnh …….48
Biểu đồ 3.6. Tỷ lệ tuân thủ kiểm soát đường huyết và khám định kỳ của người bệnh
…………………………………………………………………………………………………………………..49
Bảng 3.11. Lý do không tuân thủ điều trị của người bệnh………………………………….50
Biểu đồ 3.7. Tỷ lệ mức độ tuân thủ điều trị của ĐTNC ……………………………………..52
Bảng 3.12. Liên quan giữa yếu tố cá nhân với tuân thủ dinh dưỡng…………………..53
Bảng 3.13. Liên quan giữa yếu tố dịch vụ y tế với tuân thủ dinh dưỡng ……………..54
Bảng 3.14. Yếu tố liên quan với tuân thủ hoạt động thể lực……………………………….55
Bảng 3.15. Yếu tố liên quan với tuân thủ dùng thuốc………………………………………..56
Bảng 3.16. Yếu tố liên quan với tuân thủ kiểm soát đường huyết và khám định kỳ .5