Thực trạng ứng dụng thống kê trong luận văn cao học, Bác sĩ nội trú và kết quả một số biện pháp can thiệp

Luận án Thực trạng ứng dụng thống kê trong luận văn cao học, Bác sĩ nội trú và kết quả một số biện pháp can thiệp.Trong những năm gần đây, quy mô đào tạo sau đại học của nước ta có tốc độ phát triển rất nhanh [1]. Sau hơn 30 năm từ chỗ phải gửi đi đào tạo sau đại học ở nước ngoài, đến nay cả nước có hơn 130 cơ sở đào tạo trình độ tiến sĩ và hơn 150 cơ sở đào tạo trình độ thạc sĩ. So với năm 1996 đội ngũ sau đại học tăng trung bình 11,6%/năm, trong đó tiến sĩ tăng 7%/năm, thạc sĩ tăng 14%/năm. Có thể nói đào tạo sau đại học trong nước đóng vai trò quan trọng trong việc cung ứng nguồn nhân lực trình độ cao cho đất nước. Nhiều luận văn, luận án thực sự là những công trình khoa học đóng góp tích cực vào việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.Tuy nhiên chất lượng đào tạo sau đại học lại có chiều hướng suy giảm[1]. Trên thực tế vẫn còn luận văn không đạt chuẩn khoa học quốc tế cả về nội dung và hình thức trình bày bài báo cáo khoa học đặc biệt là cách tham khảo tài liệu và ứng dụng thống kê[1].Trong khi đó ứng dụng thống kê chính là nền tảng cho khoa học nói chung và ngày càng được ứng dụng rộng rãi với sự phát triển mạnh mẽ và tiến bộ của khoa học kỹ thuật [2]. Theo Campbel và Machin, ứng dụng thống kê có mặt trong phần lớn các nghiên cứu y học [3]. Nếu những năm 1978-1979 của thế kỷ XX, tỷ lệ các bài báo đăng tải trên tạp chi New England Journal of Medicine không sử dụng thống kê hoặc chỉ sử dụng thống kê mô tả đơn thuần là 27% [4] thì đến nay, hầu như tất cả các kết quả nghiên cứu đăng tải trên các tạp chí đều sử dụng thống kê [5]. Tuy nhiên, các nghiên cứu về chất lượng các ứng dụng thống kê cho thấy các sai sót khi áp dụng các phương pháp thống kê vẫn còn phổ biến và đáng quan tâm bất chấp những sáng kiến và nỗ lực được thực hiện trong quá trình phản biện và xét duyệt bản thảo các bài báo [6],[7]. Tác giả John P. A. Ioannidis còn khẳng định rằng —phần lớn các phát hiện của các nghiên cứu được đăng tải là không đúng” trong đó có vai trò của ứng dụng thống kê [8]. Cùng với xu hướng phát triển ngày càng phức tạp của thống kê và sự chú trọng vào —y học dựa vào bằng chứng”, chất lượng thống kê ứng dụng trong các nghiên cứu y học ngày càng được quan tâm [9].

Theo báo cáo mới nhất của Bộ khoa học và công nghệ, giai đoạn 2011¬2015, số lượng các bài báo đăng tải quốc tế của Việt Nam tăng gấp 2,2 lần so với giai đoạn 2006-2010 trong đó lĩnh vực y học đứng đầu[10], tuy nhiên phần lớn trong số đó là đứng chung tên với tác giả nước ngoài. Chỉ số trích dẫn quốc tế và chỉ số tác động khoa học còn chưa đạt mức trung bình thế giới. Bên cạnh nguyên nhân hạn chế về tiếng Anh, việc ứng dụng các kiến thức và kỹ năng về thống kê trong các nghiên cứu còn hạn chế cũng là lý do khiến các báo cáo nghiên cứu muốn đăng tải bị từ chối[11]. Trong khi đó, các luận văn, luận án chính là những công trình nghiên cứu khoa học, cơ sở của các bài báo mà các nhà nghiên cứu đăng tải. Mặt khác, Trường Đại học Y đang hướng tới xây dựng trường thành đại học nghiên cứu, trong đó số lượng và chất lượng nghiên cứu đóng vai trò quan trọng. Do đó, việc tiến hành nghiên cứu tìm hiểu ứng dụng thống kê trong các nghiên cứu y học thông qua các luận văn tốt nghiệp cao học và bác sĩ nội trú là rất cần thiết nhằm đưa ra những khuyến cáo phù hợp cho các học viên sau đại học cũng như các nhà nghiên cứu nói chung nhằm nâng cao chất lượng ứng dụng thống kê trong các nghiên cứu, góp phần nâng cao chất lượng luận văn nói riêng và chất lượng đào tạo sau đại học nói chung của nhà trường. Với các lý do trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với các mục tiêu sau:

1. Mô tả thực trạng ứng dụng thống kê trong các luận văn cao học và bác sĩ nội trú của Trường Đại học Y Hà Nội giai đoạn 2009-2011

2. So sánh kết quả thực trạng ứng dụng thống kê trước và sau một số giải pháp can thiệp

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ

1. Hoàng Thị Hải Vân (2014). Kinh nghiệm ứng dụng thống kê y sinh học của các học viên cao học và nội trú Trường Đại học Y Hà Nội. Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh, Chuyên đề YTCC, tập 18, phụ bản số 6-2014, 226¬233.

2. Hoàng Thị Hải Vân, Lưu Ngọc Hoạt, Đoàn Quốc Hưng (2015). Nhu cầu đào tạo về thống kê, phương pháp nghiên cứu khoa học của học viên sau đại học Trường Đại học Y Hà Nội. Tạp chí Y học thực hành, số 8/2015 (974), 51¬55.

3. Hoàng Thị Hải Vân, Lưu Ngọc Hoạt, Đoàn Quốc Hưng (2016). Ứng dụng bảng và biểu đồ trình bày số liệu trong các luận văn cao học và bác sĩ nội trú Trường Đại học Y Hà Nội trước và sau một số biện pháp can thiêp. Tạp chí Y học thực hành, số 6/2016 (1013), 28-31.

4. Hội nghị khoa học nghiên cứu sinh lần thứ XX năm 2014 – Trường Đại học Y Hà Nội: Khả năng áp dụng và nhu cầu đào tạo về thống kê y sinh học của học viên sau đại học Trường Đại học Y Hà Nội.

5. Hội nghị khoa học nghiên cứu sinh lần thứ XXI năm 2015 – Trường Đại học Y Hà Nội: Phương pháp tính toán cỡ mẫu và chọn mẫu trong các luận văn cao học và bác sĩ nội trú Trường Đại học Y Hà Nội năm 2014.

TÀI LIỆU THAM KHẢO Thực trạng ứng dụng thống kê trong luận văn cao học, Bác sĩ nội trú và kết quả một số biện pháp can thiệp

1. Tạp chí Cộng Sản (2015). Thành tựu và một số hạn chế của đào tạo sau đại học ở nước ta.

11. Lưu Ngọc Hoạt (2011). Một số bất cập khi ứng dụng thống kê và tin học trong nghiên cứu y học. In Y học dự phòng và y tế công cộng – Thực trạng và định hướng ở Việt Nam (pp. 185-207). Hà Nội: Nhà xuất bản Y học.

85. Đặng Đức Hậu (2008). Xác suất thống kê. Hà Nội: Nhà xuất bản Giáo dục.

86. Nguyễn Văn An (2013). Kinh nghiệm và nhu cầu về đào tạo và ứng dụng thống kê trong nghiên cứu khoa học của học viên cao học và nội trú Trường Đại học Y Hà Nội (Khóa luận tốt nghiệp cử nhân YTCC). Trường Đại học Y Hà Nội, Hà Nội.

MỤC LỤC Thực trạng ứng dụng thống kê trong luận văn cao học, Bác sĩ nội trú và kết quả một số biện pháp can thiệp

MỤC LỤC i

DANH MỤC CÁC BẢNG iv

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ viii

DANH MỤC CÁC HÌNH ix

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1.TỔNG QUAN 3

1.1. Cơ sở khoa học của môn học Thống kê y học 3

1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của thống kê y học 3

1.1.2. Các khái niệm và kỹ thuật thống kê ứng dụng trong nghiên cứu y học

hiện nay 5

1.2. Các sai sót thống kê thường gặp trong nghiên cứu y học 10

1.2.1. Các sai sót thường gặp trong giai đoạn thiết kế nghiên cứu 11

1.2.2. Các sai sót thường gặp trong giai đoạn xử lý, phân tích số liệu 17

1.2.3. Các sai sót thường gặp trong trình bày và phiên giải kết quả 21

1.2.4. Các yếu tố liên quan đến các sai sót thường gặp trong các nghiên

cứu y học và các biện pháp khắc phục 29

1.3. Đào tạo thống kê y học cho bác sỹ y khoa 30

1.3.1. Nhu cầu được đào tạo về thống kê của bác sỹ 30

1.3.2. Giảng dạy thống kê y học cho sinh viên y khoa trên thế giới 33

1.3.3. Giảng dạy thống kê cho sinh viên, học viên cao học, nội trú tại

trường Đại học Y Hà Nội 36

1.4. Vấn đề đạo đức nghiên cứu đối với các nghiên cứu y sinh học đối tượng

nghiên cứu là con người 38

1.4.1. Các nguyên tắc cơ bản của đạo đức nghiên cứu y sinh học 38

1.4.2. Các quy định về đạo đức trong nghiên cứu y sinh học trên thế giới 39

1.4.3. Các quy định về đạo đức trong nghiên cứu y sinh học tại Việt Nam 40 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 43

2.1. Đối tượng và địa điểm nghiên cứu 43

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu 43

2.2.2. Địa điểm nghiên cứu 43

2.2. Phương pháp nghiên cứu 43

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 43

2.2.2. Cỡ mâu và chọn mâu 43

2.2.3. Các biện pháp can thiệp 45

2.2.4. Các biến số nghiên cứu 49

2.2.5. Công cụ và kỹ thuật thu thập thông tin 57

2.2.6. Xử lý và phân tích số liệu 59

2.2.7. Hạn chế sai số 60

2.2.8. Đạo đức nghiên cứu 60

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 62

3.1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu 62

3.2. Thực trạng ứng dụng thống kê của học viên cao học và bác sĩ nội trú

trước can thiệp 66

3.2.1. Thực trạng ứng dụng thống kê trong các luận văn cao học và bác sĩ

nội trú trước can thiệp 66

3.2.2. Thực trạng kinh nghiệm và nhu cầu đào tạo về thống kê của các học

viên cao học và bác sĩ nội trú 97

3.3. So sánh kết quả trước và sau can thiệp 100

3.3.1. Thực trạng ứng dụng thống kê trong các luận văn cao học và bác sĩ

nội trú sau can thiệp 100

3.3.2. Đánh giá của học viên sau khóa học Phương pháp nghiên cứu khoa

học và nhu cầu đào tạo của học viên 110

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN 112

4.1. Thực trạng ứng dụng thống kê trong các luận văn cao học và bác sĩ nội

trú Trường Đại học Y Hà Nội 112

4.1.1. Thực trạng trình bày các nội dung liên quan đến thống kê trong phần

phương pháp nghiên cứu 113

4.1.2. Thực trạng ứng dụng thống kê mô tả trong trình bày kết quả nghiên

cứu 119

4.1.3. Thực trạng ứng dụng thống kê suy luận trong trình bày kết quả

nghiên cứu 125

4.2. Kết quả một số giải pháp can thiệp 130

4.3. Đề xuất mô hình 132

KẾT LUẬN 138

KHUYẾN NGHỊ 140

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC

6

9

16

17

21

25

29

44

59

62

62

63

64

66

67

DANH MỤC CÁC BẢNG

Một số ký hiệu toán học và thống kê

Bảng lựa chọn test thống kê thường gặp

Các sai sót thường gặp trong giai đoạn thiết kế nghiên cứu

Một số sai sót thường gặp trong mô tả các phép thống kê trong phần thiết kế nghiên cứu

Một số sai sót thống kê thường gặp trong phân tích xử lý số liệu

Một số sai sót có thể gặp trong trình bày kết quả nghiên cứu

Một số sai sót thường gặp trong quá trình phiên giải kết quả nghiên cứu

Phân bổ cỡ mẫu luận văn cao học và nội trú cho nghiên cứu theo đối tượng và theo tầng

Tỷ lệ đồng thuận của các chuyên gia trong đánh giá luận văn

Phân bố luận văn theo đối tượng Phân bố luận văn theo chuyên ngành Phân bố luận văn theo năm tốt nghiệp

Đặc điểm các học viên cao học và bác sĩ nội trú tham gia nghiên cứu

Nội dung về biến số trình bày trong phương pháp nghiên cứu của luận văn

Nội dung về biến số trình bày trong phần phương pháp nghiên cứu của các luận văn theo đối tượng

Nội dung về biến số trình bày trong phần phương pháp nghiên cứu của các luận văn theo chuyên ngành Nội dung xử lý phân tích số liệu được trình bày trong chương Đối tượng và Phương pháp nghiên cứu của các luận văn

Nội dung xử lý phân tích số liệu được trình bày trong chương Đối tượng và Phương pháp nghiên cứu theo đối tượng nghiên cứu

Nội dung xử lý phân tích số liệu được trình bày trong chương Đối tượng và Phương pháp nghiên cứu theo chuyên ngành

Nội dung liên quan đến các thuật toán thống kê được được đề cập trong phương pháp nghiên cứu Tỷ lệ một số sai sót khi trình bày về phương pháp xử lý, phân tích số liệu trong luận văn

Tỷ lệ một số sai sót khi trình bày về phương pháp xử lý, phân tích số liệu trong luận văn theo chuyên ngành Các tham số thống kê mô tả được áp dụng trong các luận văn

Các nội dung liên quan đến báo cáo giá trị trung bình trong các luận văn có tính giá trị trung bình Số chữ số thập phân sau dấu phẩy khi các tác giả trình bày các tham số thống kê

Tỷ lệ biểu đồ trình bày chưa phù hợp trong các luận văn cao học và bác sĩ nội trú

Tỷ lệ luận văn biểu diễn số liệu bằng biểu đồ chưa phù hợp theo đối tượng 

83

86

86

87

91

92

Tỷ lệ luận văn biểu diễn số liệu bằng biểu đồ chưa phù hợp theo chuyên khoa

Tỷ lệ luận văn có bảng trình bày số liệu chưa phù hợp trong các luận văn cao học và bác sĩ nội trú Tỷ lệ luận văn trình bày bảng số liệu chưa phù hợp theo chuyên khoa

Tỷ lệ luận văn biểu diễn số liệu bằng biểu đồ chưa phù hợp theo chuyên khoa

Tỷ lệ các nội dung thống kê suy luận được áp dụng trong các luận văn

Một số đặc điểm trong báo cáo kết quả các thuật toán

thống kê suy luận trong các luận văn

Đặc điểm các luận văn có phân tích mối liên quan

Đặc điểm các luận văn có phân tích mối tương quan Đặc điểm các luận văn có phân tích hồi quy Đặc điểm các luận văn có phân tích sống còn

Kinh nghiệm của các học viên về phương pháp nghiên cứu

Kinh nghiệm của các học viên về ứng dụng thống kê

Nhu cầu đào tạo và kỳ vọng của học viên đối với khóa học phương pháp nghiên cứu khoa học Nội dung về biến số trình bày trong phương pháp nghiên cứu trước và sau can thiệp

Nội dung xử lý phân tích số liệu được trình bày trong

phương pháp nghiên cứu trước và sau can thiệp

Nội dung trình bày về phương pháp xử lý, phân tích số 

Bảng 3.35. liệu trước và sau can thiệp

Các nội dung liên quan đến báo cáo giá trị trung bình 103

Bảng 3.36. trong các luận văn trước và sau can thiệp

Tỷ lệ biểu đồ trình bày chưa phù hợp trước và sau can 105

Bảng 3.37. thiệp theo từng nội dung

Tỷ lệ bảng trình bày chưa phù hợp trước và sau can thiệp 106

Bảng 3.38. theo từng nội dung

Một số đặc điểm trong báo cáo kết quả các thuật toán 108

Bảng 3.39. thống kê suy luận trong các luận văn trước và sau can thiệp

So sánh kỳ vọng và đánh giá của học viên trước và sau 110

Bảng 3.40. khóa học phương pháp nghiên cứu khoa học

Các mong muốn khác của học viên liên quan đến giảng 111

dạy và tư vấn về thống kê

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Tỷ lệ học viên đã được đào tạo về phương pháp nghiên cứu và thống kê 65

Biểu đồ 3.2. Tỷ lệ phần trăm các phần mềm xử lý phân tích số liệu được sử dụng trong các luận văn 72

Biểu đồ 3.3. Tỷ lệ ứng dụng thống kê mô tả và thống kê suy luận trong các luận văn 79

Biểu đồ 3.4. Tỷ lệ luận văn có ứng dụng thống kê suy luận trong các luận văn theo đối tượng 79

Biểu đồ 3.5. Tỷ lệ ứng dụng thống kê mô tả và thống kê suy luận trong các luận văn theo chuyên ngành 80

Biểu đồ 3.6. Tỷ lệ luận văn sử dụng biểu đồ và bảng trình bày kết quả nghiên cứu của luận văn cao học và nội trú 81

Biểu đồ 3.7. Phân bố số lượng biểu đồ được sử dụng biểu diễn số liệu trong các luận văn 84

Biểu đồ 3.8. Tỷ lệ các loại biểu đồ được sử dụng trong các luận văn 85

Biểu đồ 3.9. Tỷ lệ các luận văn theo từng chuyên ngành sử dụng các loại biểu đồ 85

Biểu đồ 3.10. Đánh giá nhận xét biểu đồ trong các luận văn cao học và bác sĩ nội trú 88

Biểu đồ 3.11. Tỷ lệ ứng dụng thống kê mô tả và thống kê suy luận trong các luận văn 89

Biểu đồ 3.12. Tỷ lệ luận văn có ứng dụng thống kê suy luận trong các luận văn theo đối tượng 89

Biểu đồ 3.13. Tỷ lệ ứng dụng thống kê mô tả và thống kê suy luận trong các luận văn theo chuyên ngành 90

Biểu đồ 3.14. Tỷ lệ luận văn có biểu đồ biểu diễn số liệu và bảng trình bày số liệu chưa phù hợp trước và sau can thiệp 104

Biểu đồ 3.15. Tỷ lệ luận văn có có nhận xét đúng trước và sau can thiệp 107

Biểu đồ 3.16. Tỷ lệ luận văn có ít nhất một sai sót về thống kê trước can thiệp so với sau can thiệp 109

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Hai biểu đồ biểu diễn cùng một bộ số liệu với giá trị 26 gốc trục y khác nhau

Hình 1.2. Ba biểu đồ biểu diễn cùng một bộ số liệu với thang 27 chia trục x, y khác nhau

Hình 1.3. Sử dụng biểu đồ gian 3 chiều để biểu diễn số liệu 27

Sơ đồ 2.1. Sự tham gia của giảng viên giảng NCKH trong quá 46

trình làm luận văn của học viên cao học và bác sĩ nội trú Trường Đại học Y Hà Nội

Sơ đồ 2.2. Mô hình can thiệp dự kiến nhằm tăng cường ứng dụng 47 thống kê trong các luận văn của học viên sau đại học của Trường Đại học Y Hà Nội

Sơ đồ 2.3. Các bước tiến hành nghiên cứu 61