Tình hình đặc điểm lâm sàng và căn nguyên gây dị ứng thuốc tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108

by

Tình hình đặc điểm lâm sàng và căn nguyên gây dị ứng thuốc tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108

Luận văn Tình hình đặc điểm lâm sàng và căn nguyên gây dị ứng thuốc tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Trong nhiều thập kỷ qua, các tai biến do thuốc nói chung và dị ứng thuốc nói riêng vẫn là mối quan tâm của nền y học trong nước và thế giới. Ngày nay, với sự phát triển hiện đại hóa, công nghiệp hóa, trong đó có sự phát triển mạnh mẽ của ngành dược phẩm đã đưa ra thị trường nhiều loại thuốc mới có hiệu quả điều trị bệnh tốt, góp phần nâng cao chất lượng sống và sức khỏe cho nhân loại. Tuy nhiên, khi sử dụng thuốc đã có gây ra những phản ứng có hại cho con người trong đó có dị ứng thuốc.

Dị ứng thuốc (Drug allergy) là thuật ngữ chuyên môn nói về phản ứng của cơ thể đối với một loại thuốc nào đó. Tất cả các loại thuốc đều có thể có những phản ứng phụ không mong muốn, trong đó có dị ứng thuốc. Các loại thuốc kháng sinh, thuốc uống, thuốc tiêm, thuốc dùng ngoài, kem mỹ phẩm…đều có thể gây dị ứng. Tỷ lệ dị ứng thuốc trước đây từ 2,5 đến 3% dân số, đến nay tỷ lệ tăng lên 7-8% và có xu hướng tăng dần [2], [66].

Có rất nhiều kiểu dị ứng khác nhau. Có loại xảy ra trong vòng một vài ngày đến vài tuần sau khi dùng thuốc. Khi dị ứng thường có các dấu hiệu như ngứa, da đỏ, nổi mụn phỏng nước… Một trong những loại hình dị ứng nguy hiểm là sốc phản vệ (anaphylaxis). Loại hình này xảy ra ngay sau dùng thuốc có thể tính bằng giây đến vài giờ với biểu hiện khó thở, thở khò khè, chân tay run rẩy, toát mồ hôi, tim đập nhanh, hạ huyết áp, buồn nôn, đau bụng và tiêu chảy và có thể trụy tim mạch. 

Phản ứng có hại nói chung và dị ứng thuốc nói riêng đã được nhiều tác giả trong và ngoài nước nghiên cứu như Nguyễn Năng An [2], Nguyễn Văn Đoàn [6], Phạm Văn Hiển [12], Nguyễn Khắc Viện [24]… và Arvidson [27], Park [54],…nghiên cứu. Các nghiên cứu đã đề cập nhiều khía cạnh khác nhau và đều cho thấy tính đa dạng, phức tạp của dị ứng thuốc. Theo Demoly và cộng sự đã chỉ ra rằng những phản ứng có hại do thuốc nói chung và dị ứng thuốc nói riêng thực sự đang còn là một gánh nặng là một thách thức với chuyên ngành dị ứng [37].

Hiện nay, trên thị trường Việt Nam xuất hiện quá nhiều loại thuốc khác nhau, của nhiều Công ty khác nhau, thuốc giả, thuốc thật, lạm dụng thuốc, dùng thuốc không theo hướng dẫn của thầy thuốc đã và đang là những vấn đề bức xúc của ngành y tế. Nhiều tác giả đã nghiên cứu các khía cạnh khác nhau về dị ứng thuốc như các nhóm thuốc, loại thuốc hay gây dị ứng, loại hình dị ứng thuốc, biểu hiện lâm sàng dị ứng loại hình chậm…Nhưng các nghiên cứu ở nước ta đa số chưa xác định chính xác thuốc gây dị ứng mà chỉ được xác định qua hỏi người bệnh sử dụng thuốc gì. Tại Khoa Da liễu-Dị ứng, BVTWQĐ 108 là tuyến cuối toàn quân, Bệnh viện “hạng đặc biệt” có thu dung một lượng bệnh nhân dị ứng trong đó có dị ứng thuốc khoảng 450-480 bệnh nhân hàng năm. Tại đây, có xác định nguyên nhân dị ứng thuốc bằng phản ứng tiêu bạch cầu đặc hiệu, một phản ứng có độ nhạy, độ đặc hiệu 70-75% đã xác định được các thuốc gây dị ứng với số lượng bệnh nhân khá lớn. Do vậy, chúng tôi tiến hành đề tài: “Tình hình đặc điểm lâm sàng và căn nguyên gây dị ứng thuốc tại Bệnh viện Trung ương Quân đội 108” ở trên tất cả bệnh nhân đã xác định được thuốc gây dị ứng bằng phản ứng tiêu bạch cầu đặc hiệu với mục tiêu nghiên cứu:

1 Khảo sát tình hình, yếu tố liên quan và đặc điểm lâm sàng của  bệnh nhân dị ứng thuốc điều trị nội trú tại khoa Da liễu-Dị ứng, BVTWQĐ 108 từ 7/2012-7/2013.

2 Tìm hiểu các thuốc gây dị ứng được xác định bằng phản ứng tiêu bạch cầu đặc hiệu và mối liên quan với hình thái lâm sàng.

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cảm ơn

Lời cam đoan

Mục lục

Danh mục chữ viết tắt trong luận văn

Danh mục bảng

Danh mục hình (biểu đồ, sơ đồ, ảnh…)

Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3

1.1. Phân loại bệnh do thuốc và danh pháp dị ứng thuốc 3

1.1.1. Các tác dụng không mong muốn do thuốc 3

1.1.2. Danh pháp dị ứng thuốc 3

1.2. Tình hình dị ứng thuốc 4

1.3. Phân loại dị ứng thuốc  4

1.3.1. Týp I 4

1.3.2. Týp II 4

1.3.3. Týp III 5

1.3.4. Týp IV 5

1.4. Các thuốc hay gây dị ứng  6

1.5. Chẩn đoán, điều trị và dự phòng dị ứng thuốc  7

1.5.1. Dạng sốc phản vệ 7

1.5.2. Mày đay cấp 8

1.5.3. Ban đỏ nhiễm sắc cố định tái phát  9

1.5.4. Hồng ban đa dạng  11

1.5.5. Nhiễm độc da dị ứng thuốc 11

1.6. Một số xét nghiệm chẩn đoán dị ứng thuốc  16

1.6.1. Các xét nghiệm trên bệnh nhân 16

1.6.2. Thử ứng sinh vật in vitro 17

1.7. Nghiên cứu về dị ứng thuốc 21

1.7.1. Nghiên cứu dị ứng thuốc trên thế giới 21

1.7.2. Nghiên cứu dị ứng thuốc tại Việt Nam 22

Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP 24

2.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu 24

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu 24

2.1.2. Vật liệu nghiên cứu 24

2.1.3. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 25

2.2. Phương pháp nghiên cứu 25

2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 25

2.2.2. Cỡ mẫu 25

2.2.3. Các bước tiến hành 25

2.2.4. Kỹ thuật phản ứng tiêu bạch cầu đặc hiệu  26

2.2.5. Xử lý số liệu 27

2.3. Đạo đức nghiên cứu 27

2.4. Hạn chế đề tài 27

Chương 3: KẾT QUẢ 28

3.1.Tình hình, yếu tố liên quan và đặc điểm lâm sàng dị ứng thuốc 28

3.1.1. Một số tình hình dị ứng thuốc 28

3.1.2. Một số yếu tố liên quan đến dị ứng thuốc 30

3.1.3. Đặc điểm lâm sàng 33

3.2. Thuốc gây dị ứng và hình thái lâm sàng 39

3.2.1. Thuốc bệnh nhân sử dụng gây dị ứng 39

3.2.2. Liên quan thuốc gây dị ứng và hình thái lâm sàng 46

Chương 4: BÀN LUẬN 50

4.1.Tình hình, yếu tố liên quan và đặc điểm lâm sàng dị ứng thuốc 50

4.1.1. Một số tình hình dị ứng thuốc 50

4.1.2. Một số yếu tố liên quan dị ứng thuốc 52

4.1.3. Đặc điểm lâm sàng dị ứng thuốc 54

4.2. Thuốc gây dị ứng và hình thái lâm sàng 59

4.2.1. Thuốc bệnh nhân sử dụng gây dị ứng 59

4.2.2. Liên quan thuốc gây dị ứng và hình thái lâm sàng 63

KẾT LUẬN 67

KIẾN NGHỊ 69

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tiếng Việt

  1. Ado AD. (1986), Dị ứng đại cương (tài liệu dịch), Nhà xuất bản Mir, Mat-cơ-va, tr.8-135.
  2. Nguyễn Năng An., Lê Văn Khang, Phan Quang ĐOàn. (1998), Tình hình dị ứng do thuốc và hóa chất ở Hà Nội; đề xuất những biện pháp có hiệu quả để phát hiện sớm và hạn chế hậu quả, Đề tài Cấp Bộ y tế.
  3. Bộ môn Dị ứng-Trường Đại học Y Hà Nội. (1998), Chuyên đề dị ứng học, tập 1, Nhà xuất bản y học Hà Nội, tr.68-90.
  4. Bộ môn Da liễu-Học viện Quân y. (2008), Giáo trình bệnh da và hoa liễu (tài liệu sau đại học), Nhà xuất bản Quân đội, tr.210-229.
  5. Phạm Công Chính. (2010), Nghiên cứu tổn thương da, test phát hiện thuốc gây dị ứng và một số xét nghiệm trước-sau điều trị bệnh nhân dị ứng thuốc, Luận án Tiến sỹ y học, Đại học Y Hà Nội.
  6. Nguyễn Văn Đoàn. (1996), Góp phần nghiên cứu dị ứng thuốc tại khoa Dị ứng-Miễn dịch lâm sàng, Bệnh viện Bạch mai, Luận án PTS khoa học y học, Trường Đại học Y Hà Nội.
  7. Nguyễn Văn Đoàn. (2006), Một số thể dị ứng thuốc có bọng nước : Đặc điểm lâm sàng, xét nghiệm và mô bệnh học, Tạp chí y học thực hành, Hà Nội, 5, 542, tr. 21-23.
  8. Nguyễn Văn Đoàn. (2004), Tìm hiểu một số phương pháp chẩn đoán và điều trị dị ứng thuốc tại khoa dị ứng-MDLS, Bệnh viện Bạch Mai, Tạp chí y học thực hành, Hà Nội, 6, 481, tr. 10-13.
  9. Phan Quang Đoàn. (1997), Ứng dụng phản ứng phân hủy tế bào mats và tiêu bạch cầu đặc hiệu trong chẩn đoán dị ứng thuốc, Tạp chí y học thực hành, 4, tr.17-19.
  10. Phan Quang Đoàn. (1997), Các phương pháp chẩn đoán dị ứng thuốc đặc hiệu, Chuyên đề dị ứng học, tập 1, Nhà xuất bản y học Hà Nội, tr.112-128.
  11. Phạm Thị Hoàng Bích Dịu. (2005), Đặc điểm lâm sàng, mô bệnh học của một số thể dị ứng thuốc có bọng nước tại khoa Dị ứng-Miễn dịch lâm sàng, Bệnh viện Bạch Mai, Luận văn Thạc sỹ y học, Trường Đại học Y Hà Nội.
  12. Phạm Văn Hiển (2009), Báo cáo khoa học: Hội chứng Lyell, tại viện da liễu trung ương – Da liễu học, Nhà xuất bản Y học Hà nội
  13. Lê Văn Khang. (1994), Góp phần nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và chẩn đoán đặc hiệu dị ứng do kháng sinh tại khoa DƯ_MDLS, Bệnh viện Bạch Mai từ những năm 1981-1990, Luận án PTS y học, Trường Đại học Hà Nội.
  14. Vũ Văn Minh. (2000), Đặc điểm lâm sàng và nguyên nhân gây dị ứng thuốc ở bệnh nhân điều trị tại Viện Da liễu Trung ương 4/1999-4/2000, Luận văn tốt nghiệp chuyên khoa cấp II, Trường Đại học Y Hà Nội.
  15. Lê Huyền My, Nguyễn Văn Đoàn, Hoàng Thị Thúy. (2001), Bước đầu nghiên cứu dị ứng thuốc nhóm sulfamide, Tạp chí y học thực hành, 12, tr. 27-30.
  16. Nguyễn Văn Thông. (1995), Một số nhận xét qua 162 trường hợp nhiễm độc da dị ứng điều trị tại khoa Da liễu, Viện 103 và 110 từ 1989-1994, Luận văn Thạc sỹ y học, Học viện Quân y.
  17. Nguyễn Thị Minh Thu (2003), Đặc điểm lâm sàng và chẩn đoán thuốc gây dị ứng loại hình chậm bằng kỹ thuật kích thích Lympho bào, Luận văm thạc sĩ chuyên ngành Da liễu trường HVQY, Hà nội 
  18. Phạm Văn Thọ (2011), Đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và điều trị dị ứng thuốc ở khoa Da liễu viện 103 từ năm 2007 đến 2010, Luận văm thạc sĩ chuyên ngành Da liễu trường HVQY, Hà nội 
  19. Trần Văn Tiến., Đỗ Thị Hòa. (1994), Một số nhận xét về nhiễm độc da dị ứng thuốc tại Viện Da liễu từ 5/1991 đến 5/1995, Tạp chí y học Việt Nam, 4, tr. 12-17.
  20. Lê Ngọc Trọng, Nguyễn Văn Đoàn, Trần Hậu Khang và CS. (2007), Một số hình ảnh tổn thương da do tai biến của thuốc, Tài liệu ding cho cán bộ y tế, Nhà xuất bản y học, Hà Nội.
  21. Phạm Văn Tuấn, Nguyễn Văn Đoàn, Phạm Mạnh Hùng. (1999), Nghiên cứu IgE toàn phần trong huyết thanh nhân viên y tes có tiền sử dị ứng thuốc kháng sinh họ β-lactam, Thông tin y-dược, 3, tr.26-29.
  22. Hoàng Thị Tuyết. (2002), Nhận xét về đặc điểm lâm sàng, xét nghiệm và điều trị hội chứng Stevens-Johnson tại khoa Dị ứng-Miễn dịch lâm sàng, Bệnh viện Bạch Mai (2000-2002), Luận văn Thạc sỹ y học, Trường Đại học Y Hà Nội.
  23. Nguyễn Thị Vân. (2004), Đánh giá tình trạng tổn thương tế bào gan trên bệnh nhân dị ứng thuốc điều trị tại khoa dị ứng-miễn dịch lâm sàng, Bệnh viện Bạch Mai (2000-2003), Luận văn Thạc sỹ y học, Trường Đại học Y Hà Nội.

Leave a Comment