Tổng quan: đặc điểm bệnh học của bệnh opisthorchiasis

Bệnh sán lá gan nhỏ do nhiễm Opisthorchis viverrini có liên quan mật thiết với một số bệnh về gan mật như bệnh ung thư đường mật, vàng da tắc mật, sưng gan, viêm túi mật và bệnh    sỏi    mật.    Hầu    quả    của    bệnh    do nhiễm    O. viverrini    chủ yếu xảy ra ở gan, các ống dẫn mật ngoài gan, túi mật và thận. Bệnh học về các bệnh này được nghiên cứu ở cả trên người và động vật thử nghiệm. Thêm vào đó, các bằng chứng về thực nghiệm và dịch tễ học đã chứng minh một cách mạnh mẽ rằng bệnh sán lá gan là nguyên nhân gây nên bệnh ung thư đường mật. Trong bài báo này, chúng tôi tổng kết các đặc điểm về bệnh học của bệnh opisthorchiasis từ các tài liệu đã được công bố từ trước đến nay và cập nhật những thông tin mới nhất từ các nghiên cứu về bệnh này ở Thái Lan, nơi được coi là trung tâm về dịch tễ của bệnh sán lá gan nhỏ do O. viverrini gây nên.
1.    MỞ ĐẦU
Bệnh sán lá gan nhỏ opisthorchiasis do Opisthorchis viverrini gây nên là bệnh quan trọng đối với sức khỏe cộng đồng, cho đến nay tồn tại ở các nước Đông Nam Á bao gồm Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam. Bệnh này đã được nghiên cứu rộng rãi ở Thái Lan, nơi được coi là trung tâm về dịch tễ của O. viverrini, có khoảng 6 triệu người bị nhiễm sán lá gan. Sự nhiễm bệnh có liên quan đến một số bệnh về gan mật như bệnh đường mật, vàng da tắc mật, to gan, viêm túi mật, bệnh sỏi mật. Hậu quả bệnh lý của bệnh do O. viverrini chủ yếu là ở gan, các ống dẫn mật ngoài gan và túi mật và đã được mô tả ở cả người và động vật thử nghiệm. Hơn nữa các bằng chứng về thực nghiệm và dịch tễ học đã chứng minh một cách mạnh mẽ rằng bệnh sán lá gan là nguyên nhân gây nên bệnh ung thư đường mật.
sớm hoặc bị nhiễm nhẹ, Tansurat (1971) nhận thấy không có sự thay đổi có thể nhận thấy được ở biểu mô mật và ở vùng quanh ống dẫn mật của gan trong một loạt 70 người được mổ xác ở Thái Lan. Tuy nhiên, ở những trường hợp bị nhiễm mạn tính, có sự tăng nhanh của các tế bào biểu mô và tạo thành các hạt và làm thay đổi mức độ xơ hóa quanh ống dẫn mật. Riganti và cs. (1989) đã mô tả có sự thay đổi đáng kể ở gan những người bị nhiễm như bong vảy biểu mô mật, tăng sinh biểu mô, tăng sinh ống dẫn mật và xơ hóa quanh ống dẫn mật. Ngoài ra còn có sự thâm nhập của tế bào lymphô, tế bào đơn nhân, tế bào ái toan (eosinophil) và các tế bào plasma.
2.1.2     Túi mật, các ống dẫn mật ngoài gan và tụy tạng (pancreas)
Sự khác thường trong túi mật và các ống dẫn mật ngoài gan ít được quan tâm nghiên cứu, chỉ có một vài báo cáo đề cập đên sự thay đổi về bệnh học của túi mật có liên quan đến bệnh do Opisthorchis gây ra. Ở những trường hợp bị nhiễm O. viverrini nặng, có thể quan sát thấy sán trưởng thành trong túi mật, ống dẫn mật chung và ống tụy. Sự tăng kích thước của túi mật được tìm thấy chủ yếu ở bệnh opisthorchiasis bằng mổ tử thi và chẩn đoán siêu âm. Dhiensiri và cs. (1984) lần đầu tiên mô tả sự bất bình thường của túi mật khi quan sát bằng siêu âm ở những bệnh nhân bị nhiễm O. viverrini. Các nghiên cứu trên cộng đồng ở vùng Đông Bắc Thái Lan sử dụng chẩn đoán siêu âm và chụp túi mật (cholesystography) cho thấy có sự gia tăng một cách đáng kể về tần số xuất hiện và tính nghiêm trọng của bệnh túi mật, sự không đồng đều điển hình của thành, sự nở rộng của túi mật, có cặn mật (bile sludge) và hoạt động kém ở những người nhìn bên ngoài trông khỏe mạnh nhưng bị nhiễm O. viverrini mức độ trung bình và nặng. Sau khi điều trị bằng thuốc chống sán những sự bất thường của túi mật không còn, được biểu hiện bằng các dấu hiệu như giảm chiều dài và sự co trở lại của túi mật (Mairiang và cs., 1993). Bệnh sỏi mật đặc biệt không hay xảy ra đối với bệnh Opisthorchiasis. Tuy nhiên, cặn mật thường thấy trong túi mật của những người bị nhiễm O. viverrini. Trứng và các khúc sán được tìm thấy ở nhân của sỏi mật và trong cặn mật điều này ủng hộ cho vai trò của ký sinh trùng trong sự khởi đầu của bệnh sỏi mật.
Các nghiên cứu trên đã cho thấy rõ ràng O. viverrini có quan hệ mật thiết với những sự bất thường của túi mật, một số nghiên cứu về mô bênh học có liên quan cũng đã được mô tả. Các xét nghiêm hiển vi cho thấy có những sự thay đổi được quan sát thấy trong túi mật và ống dẫn mật ngoài gan trong bệnh opisthorchiasis đó là sự tạo thành u tuyến, tăng sinh, bong vảy, sự gia tăng nhanh của các tế bào lót biểu mô (lining epithelium) và các thương tổn mạn tính. Như đã được đề cập ở trên, các phản ứng tạo thành u hạt quanh trứng sán đi lạc chỗ hiếm khi nhìn thấy trong thành ống dẫn mật, dù rằng điều này phổ biến ở các loại ký sinh trùng khác ví dụ như ở Schistosoma mansoni, Fasciola hepatica và Clonorchis sinensis.