U màng não: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị

U màng não là khối u nội sọ lành tính thường gặp nhất. Khối u bắt nguồn từ các tế bào mũ trong màng nhện – lớp màng mỏng như mạng nhện phủ lên nhu mô não và tủy sống. Các lớp màng não bao gồm: màng nhện, màng mềm và màng cứng. Trong đó màng nhện là một trong ba lớp màng não bao bọc não và tủy sống.

U màng não có nguy hiểm không? Đa số u não là lành tính nhưng chúng có thể phát triển đến kích thước rất lớn khi được phát hiện, và ở các vị trí đặc biệt có thể gây thiếu sót chức năng thần kinh lớn, đe dọa tính mạng.

U màng não chiếm tỷ lệ khoảng 34% các khối u nguyên phát ở não, thường xảy ra ở lứa tuổi từ 30-70. Trẻ em ít bị mắc u màng não hơn người lớn. Tỷ lệ nam/nữ khoảng 1/2. Đặc biệt, u màng não cột sống xảy ra gấp 10 lần ở nữ so với nam. Tuy nhiên tỉ lệ u màng não ác tính lại xảy ra nhiều hơn gấp 3 lần ở nam giới.

Nguyên nhân u màng não hiện nay chưa được xác định rõ ràng. Một số yếu tố nguy cơ của bệnh bao gồm:

• Phơi nhiễm phóng xạ: Tiếp xúc với phóng xạ ion hóa liều cao đã được chứng minh có nguy cơ mắc u màng não.
• Bệnh Neurofibromatosis type 2: còn gọi là bệnh đa u sợi thần kinh có liên quan đến tỷ lệ xuất hiện u màng não cao hơn
• Chủng tộc: người da đen có nguy cơ u màng não cao hơn người da trắng.

U màng não phát triển khá chậm nên thường không có dấu hiệu gì cho đến khi kích thước khá lớn. Triệu chứng của u màng não liên quan đến kích thước khối u và vị trí của khối u.

Một số dấu hiệu thường gặp:

• Đau đầu: đau đầu tăng dần, thường bắt đầu ở 1 vị trí sau đó lan ra khắp đầu. Bệnh nhân sau đó không còn đáp ứng với thuốc giảm đau
• Động kinh: co giật cục bộ 1 bộ phận (1 tay, 1 chân) hay toàn thể. Trường hợp nặng bệnh nhân có thể rơi vào trạng thái động kinh kéo dài hơn 30 phút.
• Rối loạn ý thức: lú lẫn, ngủ gà, thay đổi tính cách, hành vi
• Nôn, buồn nôn: thường là nôn vọt, không liên quan đến bữa ăn, sau nôn không giảm đau đầu
• Rối loạn thị giác: nhìn đôi…
• Yếu chi
• Ù tai, không nghe được

Một số triệu chứng liên quan đến vị trí khối u như:

• Liềm não: suy giảm chức năng lập luận, ghi nhớ. Khi u nằm gần đường giữa, bệnh nhân có xu hướng yếu chi dưới, dị cảm tê bì hoặc co giật
• Bán cầu: co giật, đau đầu, yếu chi
• Xương bướm: ảnh hưởng thị lực, mất cảm giác hay di cẳm ở mặt.
• U rãnh khứu: mất khả năng ngửi mùi do u chèn ép dây thần kinh khứu giác. Khi u phát triển lớn có thể ảnh hưởng đến thị lực do dây thần kinh thị bị chèn ép
• Hố yên yên: thị giác, do chèn ép giao thoa thị giác hoặc dây thần kinh thị.
• Hố sau: đi đứng loạng choạng và mất phối hợp vận động do u chèn ép tiểu não.
• Trong não thất: bít tắc dẫn lưu dịch não tủy, dẫn đến tăng áp lực nội sọ: đau đầu, nôn, rối loạn chức năng tâm thần kinh và thị giác
• Trong ổ mắt: tăng áp lực ổ mắt, lồi mắt, nguy cơ mất thị lực
• Cột sống: đau lưng, đau chi do u chèn ép thần kinh

• U màng não xảy ra nhiều hơn ở nữ giới
• Có mối liên quan giữa u màng não và ung thư vú
• Có mối liên quan giữa thai kỳ, chu kỳ kinh nguyệt và sự phát triển của u màng não

Không có biện pháp phòng ngừa u màng não đặc hiệu

• Nên đi khám chuyên khoa thần kinh khi có các dấu hiệu thần kinh nghi ngờ
• Bệnh nhân mắc đa u sợi thần kinh nên đi khám định kỳ 6-12 tháng/lần
• Điều quan trọng là ăn uống lành mạnh, tập luyện thể dục thể thao hàng ngày.

• Chẩn đoán u màng não gặp khá nhiều khó khăn do đa số các u màng não phát triển chậm và hầu hết chỉ gặp ở người trưởng thành nên triệu chứng không rõ ràng khiến cho bệnh nhân/bác sĩ lầm tưởng là những dấu hiệu bình thường của tuổi tác. Một số triệu chứng đi kèm với u màng não cũng có thể do các bệnh lý khác.
• Cần phải thăm khám hệ thần kinh một cách toàn diện kỹ lưỡng đi kèm với các chẩn đoán hình ảnh.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT) hay chụp cộng hưởng từ (MRI)  giúp đánh giá tương đối chính xác về đặc điểm của khối u như vị trí, kích thước, số lượng, biến chứng của khối u gây ra như giãn não thất, phù não.
• Sinh thiết u: Bác sĩ phẫu thuật thần kinh sẽ thực hiện sinh thiết u để có kết quả giải phẫu bệnh chắc chắn

Các phương pháp điều trị u màng não chính bao gồm: phẫu thuật và xạ trị, hóa chất ít khi được áp dụng.

Phẫu thuật

• Là phương pháp loại bỏ khối u và bảo tồn mô khỏe mạnh xung quanh. Đây là phương pháp chính trong điều trị u màng não.
• U màng não lành tính có thể được loại bỏ hoàn toàn bằng phẫu thuật.
• U màng não ác tính thì sau phẫu thuật cần điều trị bổ trợ bằng tia xạ và hóa chất
• Có thể  gây tắc mạch chọn lọc trước khi mổ để giảm nguy cơ chảy máu trong và sau mổ
• Phẫu thuật trong u màng não được thực hiện bằng cách mở hộp sọ và lấy u dưới kính vi phẫu.
• Chi phí phẫu thuật u màng não phụ thuộc và vị trí, tính chất, giai đoạn của khối u cũng như trang thiết bị hiện đại được sử dụng (kính vi phẫu) và cơ sở vật chất tiến hành.

Xạ trị

Dùng tia X năng lượng cao để tiêu diệt các tế bào ung thư và các tế bào não bất thường.

Chỉ định trong trường hợp u không thể điều trị hiệu quả bằng phẫu thuật.

• Xạ trị ngoài tiêu chuẩn: dùng nhiều loại tia để giảm liều tia đến các cấu trúc bình thường lân cận

• Tia proton: chùm tia proton hướng thẳng vào u nên các tế bào bình thường bên cạnh u ít chịu tổn thương

• Xạ trị lập thể (Như Gamma Knife, Novalis, Cyberknife): là kỹ thuật hội tụ nhiều chùm tia vào một mục tiêu cố định, ít gây ảnh hưởng đến mô lân cận

Hóa chất:

• Sử dụng các thuốc hóa chất để tiêu diệt tế bào u.

• Thuốc thường có tác dụng ngăn chặn khả năng nhân lên và phân chia của tế bào u

Điều trị triệu chứng:

• Corticoid: giảm tình trạng phù não nên  giảm các triệu chứng đau đầu, buồn nôn

• Thuốc chống động kinh: chỉ định cho bệnh nhân có triệu chứng động kinh

• Dẫn lưu não thất ổ bụng: chỉ định trong trường hợp tăng áp lực nội sọ cấp cứu.

Xem thêm:

• Cấu tạo của màng não
• U não ở trẻ em: Nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị
• Triệu chứng cảnh báo u não & cách điều trị