Ứng dụng sinh học phân tử xác định các giai đoạn phát triển của sán lá truyền lây qua cá từ các ký chủ trong vòng đời

Sán lá truyền lây qua cá Haplorchis spp. giai đoạn trưởng thành thường ký sinh trong ruột non của người và động vật ăn thịt (chó, mèo…), giai đoạn ấu trùng ký sinh trong ốc, cá. Mẫu sán trưởng thành và ấu trùng được thu từ người, chó, mèo, ốc, cá ở Nghệ An và Nam Định, từ người và cá ở Băng Cốc, Thái lán. Mẫu sán được phân tích và giám định bằng phương pháp sinh học phân tử tại Viện Công nghệ sinh học dựa trên phản ứng PCR gen ITS-2 với mồi xuôi là 3SF: 5’- GGTACCGGTGGATCaCtCGGCTCGTG-3’ và mồi ngược BD2R:    5′-
TATGCTTAAATTCAGCGGGT-3′), ở nhiệt độ bám mồi là 50oc, và giải trình trình tự phân tích gen. chuỗi gen ITS-2 thu được có độ dài 290 bp là của H. pumilio và 445-446 bp là của H. taichui. cây phả hệ được xây dựng trên dữ liệu 6 mẫu H. tai chui và 12 mẫu H. pumilio từ Việt nam và Thái lan. Nghiên cứu này lần đầu tiên được thực hiện trên sán lá truyền lây qua cá ở Việt nam để kiểm chứng các ký chủ trong vòng đời của sán truyền lây qua cá.
1.    Đặt vấn đề ^
Nuôi trồng thủy sản hiện nay đang phát triển nhanh và đã trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt hàng thứ 3 sau xuất khẩu dầu khí và dệt may. chỉ tính riêng trong năm 2006 xuất khẩu thủy sản đạt 3,3 tỷ đô la (Báo cáo tổng kết của Bộ Thủy ^ sản 1/2007). Tuy nhiên, trong vấn đề xuất khẩu sản phẩm thủy    sản    còn nhiều    vấn đề    đặt ra    như    sự tồn    dư    kháng sinh, hóa    chất trong sản phẩm thủy sản.
Trong tương lai các vấn đề về an toàn thực phẩm còn được quan tâm hơn nữa đặc biệt là mỗi nguy của các bệnh truyền lây giữa cá và người. Sán lá ruột nhỏ Haplorchis spp. là một loài sán lá, sán trưởng thành thường ký sinh trong ruột non của người, động vật ăn thịt (chó, mèo, thủy cầm, chim ăn cá…), sán có kích thước rất nhỏ 0,1-0,3 mm nên thường không gây nguy hiểm cấp tính khi cơ thể nhiễm sán này với số lượng ít, còn khi nhiễm với số lượng lớn có thể viêm ruột, ỉa chảy, buồn nôn, đau đầu. Sán ký sinh trên cơ thể người và động vật tạo các vết loét là cửa ngõ cho các tác nhân gây bệnh khác (vi khuẩn, vi rút.) xâm nhập vào cơ thể (World Health Organization, 1995). Trứng sán rất nhỏ và rất giống với trứng của sán lá gan nhỏ (Clonorchis sinensis, Opisthorchis spp.) chính vậy bằng phương pháp chẩn đoán thông thường dễ chẩn đoán nhầm. Trong các thí nghiệm nghiên cứu các ký chủ trong vòng đời của các loài sán truyền lây gặp rất nhiều khó khăn về động vật cảm nhiễm, thời gian theo dõi dài và nhiều khi không chính xác.
Để khắc phục những tồn tại trên chúng tôi đã ứng dụng phương pháp sinh học phân tử trong nghiên cứu sán lá truyền lây qua cá. Bằng phương pháp này có
thể xác định nhanh được các loại sán truyền lây và có thể liên kết chính xác được các giai đoạn phát triển của sán trong vòng đời và xác định được chính xác các loại ký chủ.
Cho đến nay vùng gen ITS-2 (Internal Transcribed Spacer 2) đã được sử dụng để phân tích gen của nhiều loại ký sinh trùng. Tuy nhiên, việc ứng dụng sinh học phân tử trong nghiên cứu các bệnh truyền lây qua cá còn rất hạn chế (Le at al., 2006).
Trong bài báo này giới thiệu việc nhận dạng ấu trùng cercaria từ ốc, ấu trùng metacercaria từ cá và sán trưởng thành từ người, chó, mèo ở Nam Định và Nghệ An và mỗi liên kết các ký chủ trong vòng đời của sán lá ruột Haplorchis spp. thông qua việc xây dựng cây phả hệ dựa trên sự phân tích gen ITS-2.