Vai trò của Matrix Metalloproteinase (mmp – 9) trong di căn ung thư vòm mũi họng

Ung thư vòm mũi họng (UTVMH) là một bệnh phổ  biến  được  xếp  vào  một  trong tám  bệnh  ung thư thường gặp, nó có đặc điểm xâm lấn và di căn cao hơn các ung thư vùng đầu mặt cổ khác [1; 2]. Khoảng 90% các trường hợp UTVMH đã có di căn hạch cổ khi phát hiện được ung thư trên lâm sàng [1; 2]. Di căn  xa cũng  là  một  nguyên  nhân  gây thất  bại  trong điều  trị  UTVMH, làm  cho  bệnh nhân tử vong nhanh chóng. Theo hồi cứu của Nghiêm Đức Thuận và cộng sự 2007, tỷ lệ di căn xa trong 2 năm đầu là 10,41%, và sau 2 năm là 4,16% [2]. Cho đến nay cơ chế di căn của tế bào ung thư còn chưa được rõ.

Để xâm lấn và di căn được các tế bào ung thư phải trải qua nhiều bước liên tiếp. Trong đó, sự phá vỡ  chất  nền  ngoại  bào  và  màng  cơ bản  là  bước quyết định cho các tế bào ung thư rời khỏi tổn thương nguyên phát, xâm lấn các mô lân cận và đi tới mô xa hơn. Gần đây, nhiều tài liệu đã đề cập đến vai trò các Matrix Metalloprotein (MMPs) – một họ các enzyme tiêu protein, đóng vai trò quan trọng trong việc phân hủy chất nền ngoại bào và màng cơ bản. Trong đó MMP – 9 được xem như enzyme chủ

chốt  cho quá  trình này,  bởi  chúng  có  khả  năng phân hủy mạnh collagen type IV, một trong những thành phần quan trọng của chất nền ngoại bào và màng đáy. Nhiều công trình nghiên cứu đã khẳng định vai trò của MMP – 9 trong xâm lấn và di căn ung thư phổi, ung thư vú, ung thư đầu mặt cổ, ung thư vòm mũi họng… Horikawa và cộng sự (2002), Guttman Dan và cộng sự (2004), Carlos de vincente và cộng sự (2005) [4; 6; 9].

Xâm  lấn  và  di căn  được  xem như ảnh  hưởng đến tiên lượng của bệnh nhân ung thư. Do đó, vấn đề quan trọng là phải xác định được các yếu tố dự đoán sớm khả năng xâm lấn và di căn ung thư để có những chiến lược điều trị thích hợp. Chính vì vậy,  mục  đích của  chúng  tôi  trong đề  tài  này  là đánh giá sự biểu lộ MMP – 9 tại mô sinh thiết UTVMH bằng phương pháp hóa mô miễn dịch, đồng thời tìm mối liên quan của chúng với khả năng  xâm  lấn  và  di căn  UTVMH. Tại  Việt  Nam hiện nay chưa thấy tài liệu nào đề cập đến sự biểu lộ  MMP – 9 trong di căn  UTVMH, đây  là  công trình đầu  tiên  trong nước  nghiên  cứu  về  vấn  đề này, do đó chúng tôi thực hiện nghiên cứu này nhằm mục tiêu:

Phân tích mối liên quan giữa mức biểu lộ MMP – 9 trong các giai đoạn bệnh, tình trạng di căn và khả năng xâm lấn trong UTVMH.

I. NGUYÊN  LIỆU  VÀ  PHƯƠNG  PHÁP NGHIÊN CỨU

1. Nguyên liệu nghiên cứu

33 mẫu block paraffin của bệnh nhân UTVMH đã có xác chẩn mô bệnh học là thể ung thư biểu mô không biệt hóa. Các mẫu được sinh thiết ở những  bệnh  nhân  bắt  đầu  vào  điều  trị tại  bệnh viện K Hà Nội từ năm 2001 – 2003. Trong đó có 13 mẫu giai đoạn I và II, 10 mẫu giai đoạn III và

10 mẫu  giai đoạn  IV (theo phân  loại  giai đoạn TNM của AJCC Cancer Staging manual 1997– American Joint Commitee on Cancer – 1997).

2. Phương pháp nghiên cứu

– Thiết kế nghiên cứu mô tả cắt ngang, kết hợp hồi cứu lâm sàng.

– Nhuộm hóa mô miễn dịch: Phát hiện sự biểu lộ  của  MMP – 9 tại  mô  sinh thiết  UTVMH  bằng phương  pháp  hóa  mô  miễn  dịch  trên  33  mẫu block paraffin của 33 bệnh nhân UTVMH. Kháng thể sử dụng là Monoclonal Anti – human MMP – 9

Antibody clone 36020 (R&D systems)

Phản  ứng  dương tính sẽ xuất  hiện màu nâu ở bào tương của tế bào ung thư, phản ứng âm tính khi chỉ xuất hiện màu tím của nhân tế bào.

– Nhận định kết quả (Theo Rukolainen – 2004):

tính tỷ  lệ  phần  trăm  số  tế  bào  ung thư nhuộm dương tính trên tổng số tế bào ung thư [13].

+ Âm tính (-): Tiêu bản không bắt màu nâu.

+ Dương tính 1+ (+): 1% < số  tế  bào  dương tính ≤ 25%).

+ Dương tính 2+(++): 25% < số tế bào dương tính ≤ 50%).

+ Dương tính 3 + (+++): số tế bào dương tính

> 50%.

– Hồi cứu hồ sơ bệnh án các số liệu:

+ Giai đoạn lâm sàng: theo phân loại TNM và giai đoạn lâm sàng của Liên ban phân loại ung thư Hoa Kỳ (AJCC Cancer staging manual – 1997).

+ Tình trạng  xâm  lấn:  dựa  vào  phân  loại  T (Khối u còn nằm trong giới hạn vòm hay đã xâm lần các tổ chức lân cận như mô mềm, mô xương hay thần kinh, sọ não.

+Tình trạng di căn:

Di căn hạch cổ: lâm sàng đánh giá hạch vùng cổ  theo phân  loại  N0, N1, N2, N3 (Dựa  vào  số lượng và kích thước hạch).

Di căn xa: không có di căn xa (M0), có di căn xa (M1).

– Phân  tích mối  liên  quan giữa  mức  biểu  lộ MMP – 9 trong các giai đoạn bệnh, tình trạng di căn và khả năng xâm lấn trong UTVMH.