XÂY DỰNG VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CÁC CÔNG CỤ HỖ TRỢ TƯ VẤN SỬ DỤNG THUỐC TẠI NHÀ THUỐC

BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP ĐẠI HỌC HUẾ XÂY DỰNG VÀ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CÁC CÔNG CỤ HỖ TRỢ TƯ VẤN SỬ DỤNG THUỐC TẠI NHÀ THUỐC.Đa phần người dân Việt Nam chưa có thói quen và điều kiện khám sức khỏe định kì mà thường tự điều trị tại nhà hoặc đến các nhà thuốc để được tư vấn dùng thuốc, bằng chứng là hơn 80% số người dân [39] sẽ trực tiếp tới các nhà thuốc khi có vấn đề sức khỏe. Do đó, nhà thuốc đóng vai trò quan trọng trong hệ thống chăm sóc sức khỏe cho người dân trong cộng đồng. Dược sĩ nhà thuốc có vai trò cung cấp cho người sử dụng các thuốc có chất lượng, đồng thời cung cấp thông tin, tư vấn sử dụng thuốc an toàn – hợp lý – hiệu quả, góp phần nâng cao sức khỏe của người dân tại cộng đồng và giảm tải cho hệ thống điều trị tại bệnh viện.
Tại các nước phát triển trên thế giới như Mỹ, các nước Tây Âu hoạt động dược tại cộng đồng rất phát triển và chú trọng đến việc tư vấn sử dụng thuốc cho bệnh nhân. Tuy nhiên hoạt động tư vấn sử dụng thuốc của dược sĩ nhà thuốc tại Việt Nam vẫn còn nhiều hạn chế, kể cả thuốc không kê đơn.

Bên cạnh đó, tư vấn không được cung cấp thường quy cho cho tất cả bệnh nhân. Tần suất tư vấn tại nhà thuốc thấp. Một nghiên cứu đóng vai bệnh nhân mua thuốc prednisolon tại nhà thuốc ở Hà Nội cho thấy, dược sĩ đặt câu hỏi trong 41% trường hợp với 1,15 câu hỏi/bệnh nhân và khoảng 57% bệnh nhân nhận thông tin thuốc bằng miệng với trung bình 1,47 lời khuyên/bệnh nhân [48].
Chất lượng của tư vấn thực tế tại nhà thuốc khác nhau rất nhiều. Một số nghiên cứu cho thấy tư vấn tại nhà thuốc có nhiều thiếu sót. Một số nghiên cứu tại Úc và nước khác cho thấy khi dược sĩ giành thời gian trao đổi, thảo luận với người mua thì chất lượng lời khuyên cũng như chất lượng quyết định đưa ra của dược sĩ nhà thuốc tốt hơn nhiều [39]. Tại Việt Nam, dược sĩ thường bán thuốc kê đơn mà không cần đơn thuốc. Chất lượng thông tin/kiến thức tư vấn kém. Một nghiên cứu về quản lý nhiễm khuẩn ở trẻ em tại nhà thuốc tư nhân cho thấy chỉ 36% được quản lý theo hướng dẫn điều trị và nửa số kháng sinh được bán với liều không đủ [53]. Năm 2011, Cục quản lý Dược Việt Nam đã ban hành nguyên tắc, tiêu chuẩn
Thực hành nhà thuốc tốt (GPP) nhằm xây dựng một chuẩn mực thiết yếu cho hoạt động bán lẻ thuốc, trong đó có quy định rõ nhà thuốc phải tư vấn sử dụng thuốc cho bệnh nhân [1]. Tuy đã có một số nghiên cứu về hoạt động tư vấn tại các nhà thuốc, nhưng các nghiên cứu nâng cao chất lượng tư vấn còn rất ít. Nghiên cứu được thực hiện với mong muốn cung cấp minh chứng về tình hình hoạt động tư vấn sử dụng thuốc không kê đơn tại nhà thuốc, đồng thời xác định hiệu quả của biện pháp can thiệp cải thiện chất lượng có hiệu quả.2
Mục tiêu nghiên cứu
Vì vậy, nghiên cứu này được tiến hành với ba mục tiêu chính là:
1. Khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại một số nhà thuốc tại địa bàn Thành phố Huế
2. Xây dựng các công cụ tư vấn liên quan đến điều trị một số bệnh thông thường hay gặp tại nhà thuốc
3. Đánh giá hiệu quả của can thiệp nhằm nâng cao chất lượng tư vấn sử dụng thuốc không kê đơn tại một số nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: các dược sĩ thuộc các nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế
Phạm vi nghiên cứu: các hoạt động tư vấn sử dụng thuốc không kê đơn tại nhà thuốc và các biện pháp đào tạo nhằm nâng cao chất lượng tư vấn

MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC BẢNG………………………………………………………………………..IV
DANH MỤC CÁC HÌNH…………………………………………………………………………. V
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT…………………………………………………………VI
MỞ ĐẦU………………………………………………………………………………………………….1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ………………………………………………………3
1.1. Tình hình chung về sử dụng thuốc trên thế giới và Việt Nam……………………3
1.1.1. Tình hình sử dụng thuốc trên thế giới……………………………………………..3
1.1.2. Tình hình sử dụng thuốc tại Việt Nam…………………………………………….3
1.2. Tư vấn sử dụng thuốc bởi dược sĩ tại nhà thuốc ……………………………………..4
1.2.1. Khái niệm nhà thuốc ……………………………………………………………………4
1.2.2. Vai trò của người dược sĩ tại nhà thuốc …………………………………………..5
1.2.3. Khái niệm và nguyên tắc “Thực hành tốt nhà thuốc” (GPP) ……………….5
1.2.4. Một số tiêu chuẩn và yêu cầu chính của GPP Việt Nam liên quan đến
hoạt động tư vấn sử dụng thuốc ……………………………………………………………..6
1.2.5. Các loại tư vấn sử dụng thuốc ……………………………………………………….6
1.2.6. Các bước tư vấn sử dụng thuốc ……………………………………………………..8
1.3. Thực trạng tư vấn sử dụng thuốc………………………………………………………….9
1.3.1. Trên thế giới ………………………………………………………………………………9
1.3.2. Tại Việt Nam ……………………………………………………………………………..9
1.4. Phương pháp nghiên cứu đánh giá chất lượng tư vấn tại nhà thuốc …………. 10
1.4.1. Phương pháp phỏng vấn…………………………………………………………….. 10
1.4.2. Phương pháp điều tra bằng phiếu ………………………………………………… 10
1.4.3. Phương pháp quan sát ……………………………………………………………….. 10
1.4.4. Phương pháp đóng vai……………………………………………………………….. 11
1.5. Phương pháp nâng cao chất lượng tư vấn tại nhà thuốc…………………………. 13
1.5.1. Phản hồi ngay lập tức………………………………………………………………… 13
1.5.2. Sử dụng công cụ hỗ trợ tư vấn…………………………………………………….. 13
1.5.2.1. Trên thế giới………………………………………………………………………….. 13
1.5.2.2. Tại Việt Nam ………………………………………………………………………… 14
1.5.3. Can thiệp giáo dục ……………………………………………………………………. 14
CHƯƠNG 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ………………… 15
Mục tiêu 1: Khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại một số nhà thuốc trên địa
bàn thành phố Huế………………………………………………………………………………… 15
Mục tiêu 1.1: Khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại một số nhà thuốc
trên địa bàn thành phố Huế bằng phương pháp phỏng vấn ……………………….. 15
Mục tiêu 1.2: Đánh giá tình hình tư vấn sử dụng thuốc OTC tại các nhà thuốc
trên địa bàn thành phố Huế bằng phương pháp quan sát trực tiếp………………. 16
Mục tiêu 2: Xây dựng và thẩm định công cụ hỗ trợ cho việc tư vấn sử dụng thuốc
tại nhà thuốc ………………………………………………………………………………………… 19iii
Mục tiêu 3: Đánh giá hiệu quả của can thiệp nhằm nâng cao chất lượng tư vấn sử
dụng thuốc OTC tại một số nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế………………… 22
Vấn đề đạo đức nghiên cứu…………………………………………………………………….. 26
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN……………………….. 27
3.1. Khảo sát tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại một số nhà thuốc trên thành phố
Huế…………………………………………………………………………………………………….. 27
3.1.1. Đánh giá tình hình tư vấn sử dụng thuốc tại các nhà thuốc trên địa bàn
thành phố Huế bằng phương pháp phỏng vấn ……………………………………………. 27
3.1.1.1. Thông tin người tham gia phỏng vấn…………………………………………. 27
3.1.1.2. Đặc điểm nhà thuốc………………………………………………………………… 27
3.1.1.3. Các triệu chứng bệnh/bệnh phổ biến tại nhà thuốc……………………….. 28
3.1.1.4. Đặc điểm quá trình tư vấn sử dụng thuốc tại nhà thuốc ………………… 29
3.1.1.5. Đặc điểm mong đợi về các công cụ hỗ trợ dược sĩ tư vấn……………… 32
3.1.2. Đánh giá tình hình tư vấn sử dụng thuốc OTC tại các nhà thuốc trên địa
bàn thành phố Huế bằng quan sát trực tiếp………………………………………………… 34
3.1.2.1. Đặc điểm của các trường hợp tư vấn …………………………………………. 35
3.1.2.2. Các bước tư vấn …………………………………………………………………….. 36
3.2. Kết quả quá trình xây dựng và thẩm định công cụ hỗ trợ tư vấn sử dụng
thuốc OTC…………………………………………………………………………………………… 38
3.2.1. Xây dựng công cụ …………………………………………………………………….. 38
3.2.2. Thẩm định công cụ……………………………………………………………………. 42
3.3. Đánh giá hiệu quả của can thiệp nhằm nâng cao chất lượng tư vấn sử dụng
thuốc OTC tại một số nhà thuốc trên địa bàn thành phố Huế ……………………….. 43
3.3.1. Đặc điểm chung của các dược sĩ tham gia đào tạo………………………….. 43
3.3.2. Đặc điểm nhà thuốc tham gia đào tạo…………………………………………… 44
3.3.3. Đánh giá hiệu quả về kiến thức tư vấn quản lý cảm lạnh …………………. 44
3.3.4. Đánh giá kỹ năng tư vấn sử dụng thuốc OTC và thực hành bán thuốc
điều trị cảm lạnh sau can thiệp bằng phương pháp đóng vai……………………… 47
4.4. Ưu, nhược điểm của nghiên cứu ……………………………………………………….. 56
4.4.1. Ưu điểm………………………………………………………………………………….. 56
4.4.2. Nhược điểm …………………………………………………………………………….. 56
PHẦN KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ……………………………………………………….. 58
TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………………………….. 61
THUYẾT MINH ĐỀ TÀI
PHỤ LỤC………………………………………………………………………………………………. 67
GIẤY XÁC NHẬN SẢN PHẨM ĐÀO TẠO……………………………………………… 95iv
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Bảng tóm tắt các nghiên cứu đánh giá chất lượng tư vấn tại nhà thuốc tại
Việt Nam…………………………………………………………………………………………………12
Bảng 2. 1. Phân công xây dựng công cụ ……………………………………………………….20
Bảng 2. 2. Danh sách các chuyên gia thẩm định công cụ tư vấn………………………..21
Bảng 3.1. Thông tin người tham gia phỏng vấn ……………………………………………..27
Bảng 3. 2. Đặc điểm chung của nhà thuốc …………………………………………………….27
Bảng 3. 3. Các chủ đề tư vấn phổ biến………………………………………………………….29
Bảng 3. 4. Mức độ thường xuyên…………………………………………………………………30
Bảng 3. 5. Người thực hiện tư vấn ……………………………………………………………….31
Bảng 3. 6. Thời gian trung bình của một lần tư vấn ………………………………………..32
Bảng 3. 7. Nhu cầu sử dụng công cụ của dược sĩ tại nhà thuốc …………………………34
Bảng 3. 8. Giá của công cụ …………………………………………………………………………34
Bảng 3. 9. Đặc điểm của các trường hợp tư vấn……………………………………………..35
Bảng 3. 10. Tỷ lệ thông tin thu thập……………………………………………………………..36
Bảng 3. 11. Tỷ lệ thông tin cung cấp trong tư vấn…………………………………………..37
Bảng 3. 12. Tỷ lệ nội dung kết thúc tư vấn ……………………………………………………38
Bảng 3. 13. Đặc điểm chung của các dược sĩ tham gia đào tạo …………………………43
Bảng 3. 14. Đặc điểm nhà thuốc tham gia đào tạo ………………………………………….44
Bảng 3. 15 Tỷ lệ các câu trả lời đúng trước và sau đào tạo……………………………….45
Bảng 3. 16 Số các lời khuyên về TH cần đi khám bác sĩ các dược sĩ đưa ra trước và
sau đào tạo……………………………………………………………………………………………….45
Bảng 3. 17. Tỷ lệ các lời khuyên về paracetamol các dược sĩ đưa ra trước và sau đào
tạo ………………………………………………………………………………………………………….46
Bảng 3.18. Đặc điểm chung các trường hợp tư vấn…………………………………………47
Bảng 3. 19. Tỷ lệ thông tin thu thập……………………………………………………………..48
Bảng 3. 20. Tỷ lệ thông tin cung cấp trong tư vấn…………………………………………..49
Bảng 3. 21. Tỷ lệ nội dung kết thúc tư vấn ……………………………………………………50
Bảng 3. 22. Tình huống mua thuốc trị cảm lạnh OTC cho người lớn – các thuốc được bán .51
Bảng 3. 23. Tình huống mua thuốc trị cảm lạnh OTC cho trẻ <5 tuổi – các thuốc được bán.52v
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 2. 1. Sơ đồ tóm tắt nghiên cứu …………………………………………………………….25
Hình 3. 1. Tỉ lệ các triệu chứng thông thường tại các nhà thuốc………………………..28
Hình 3. 2. Tỉ lệ các bệnh phổ biến tại các nhà thuốc ……………………………………….29
Hình 3. 3. Tỉ lệ các vấn đề khó khăn…………………………………………………………….31
Hình 3. 4. Mức độ cần thiết của công cụ……………………………………………………….32
Hình 3. 5. Tỉ lệ các yêu cầu cần thiết của công cụ…………………………………………..33
Hình 3. 6. Tỉ lệ các hình thức công cụ ………………………………………………………….33
Hình 3. 7. Hình ảnh “Sổ tay tư vấn dành cho dược sĩ nhà thuốc”………………………39
Hình 3. 8. Cấu trúc nội dung tư vấn của mỗi triệu chứng/bệnh …………………………4