XÉT NGHIỆM ĐẾM TẾ BÀO T-CD4 TRONG ĐIỀU TRỊ HIV/AIDS

XÉT NGHIỆM ĐẾM TẾ BÀO T-CD4 TRONG ĐIỀU TRỊ HIV/AIDS

Chủ biên-  PGS. TS. Nguyễn Thanh Long, Thứ trưởng Bộ Y tế

Cuốn tài liệu Xét nghiệm đếm tế bào T-CD4 trong điều trị HIV/AIDS  nhằm mục đích cung cấp cho  giảng viên, học viên,  cán bộ y tế và những người quan tâm tới hoạt động xét nghiệm đếm tế bào T-CD4  nâng cao  các kiến thức  và kỹ năng về xét nghiệm đếm  tế bào  T-CD4 trong theo dõi điều trị HIV/AIDS,  đảm bảo chất lượng  và an toàn sinh học phòng xét nghiệm. Ngoài ra, cuốn tài liệu này sẽ được sử dụng làm căn cứ cho việc  đào tạo cấp chứng chỉ hành nghề đối với cán bộ xét nghiệm

MỤC LỤC

LỜI GIỚI THIỆU  ……………………………………………………………………………………….  5

HƯỚNG DẪN SỬ DỤNG TÀI LIỆU  …………………………………………………………..  6

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT  ……………………………………………………………………….  9

– /AIDS  …………………..  10

1. Thông tin cơ bản về HIV/AIDS  ……………………………………………………..  10

2. Vai trò tế bào T-CD4 trong đáp ứng miễn dịch  ………………………………..  12

2.1. Nguồn gốc và quá trình phát triển của tế bào T-CD4  ………………..  12

2.2. Chức năng tế bào T-CD4 trong đáp ứng miễn dịch  …………………..  13

2.3. Đáp ứng miễn dịch trong nhiễm HIV/AIDS  …………………………….  16

2.4. Ý nghĩa của xét nghiệm đếm tế bào T-CD4 trong theo dõi điều trị 

HIV/AIDS  …………………………………………………………………………………  17

(Flow Cytometer)  ……………………………………………………………………………………..  22

1. Tổng quản về các kỹ thuật dùng trong xét nghiệm đếm tế bào T-CD4  ..  22

2. Lịch sử về máy đếm tế bào theo nguyên lý dòng chảy  ………………………  23

3. Các bộ phận chính và nguyên lý cơ bản của máy đếm tế bào theo nguyên 

lý dòng chảy  ……………………………………………………………………………………  24

3.1. Hệ thống tạo dòng chất lỏng (fluidics system)  …………………………  24

3.2. Hệ thống quang học  ……………………………………………………………..  25

3.3. Hệ thống điện tử (electronics system)  …………………………………….  26

4. Cơ chế nhuôm kháng nguyên bề mặt tế bào và quá trình thu nhận tín 

hiệu  ………………………………………………………………………………………………..  27

4.1. Cơ chế nhuộm kháng nguyên bề mặt  ………………………………………  27

4.2. Quá trình thu nhận tín hiệu  ……………………………………………………  27

5. Ứng dụng của máy đếm tế bào theo nguyên lý dòng chảy  …………………  30

5.1. Ứng dụng  ……………………………………………………………………………  30

5.2. Đếm tế bào lympho T-CD4 kỹ thuật đếm tế bào dòng chảy  ………  30

5.3. Quy trình kỹ thuật căn bản cho xét nghiệm đếm tế bào lympho TCD4 bằng kỹ thuật đếm tế bào dòng chảy  ……………………………………..  32

6. Giới thiệu một số loại máy đếm tế bào T-CD4 tại Việt Nam  ……………..  33

Bài 3. QUẢN LÝ MẪU BỆNH PHẨM CHO XÉT NGHIỆM TẾ BÀO T-CD4  36

1. Lấy mẫu bệnh phẩm  ……………………………………………………………………..  36

1.1. Xác định đúng bệnh nhân  ……………………………………………………..  36

1.2. Lấy mẫu  ………………………………………………………………………………  37

2. Đóng gói, bảo quản và vận chuyển mẫu  ………………………………………….  37

2.1. Đóng gói và bảo quản mẫu  ……………………………………………………  37

2.2. Vận chuyển mẫu máu  ……………………………………………………………  38

2.3. Tiếp nhận mẫu máu tại phòng xét nghiệm  ……………………………….  39

2.4. Lưu giữ mẫu  ………………………………………………………………………..  40

2.5. Hủy bỏ mẫu  …………………………………………………………………………  40

………………………………………………………..  40

3. Nguyên nhân và giải pháp khắc phục một số lỗi thường gặp  ……………..  40

3.1. Hiện tượng tan huyết  …………………………………………………………….  40 

4

3.2 Hiện tượng cục máu đông hoặc đông một phần  ………………………..  41

Bài 4. TỔNG QUAN VỀ QUẢN LÝ CHẤT LƯỢNG TRONG ĐẾM TẾ BÀO TCD4 ………………………………………………………………………………………………………..  44

1. Các khái niệm  ………………………………………………………………………………  44

2. Yêu cầu về quản lý chất lượng  ……………………………………………………….  44

2.1. Tổ chức và quản lý  ……………………………………………………………….  45

2.2. Các tiêu chuẩn chất lượng  ……………………………………………………..  45

2.3. Tài liệu  ……………………………………………………………………………….  45

2.4. Giám sát và đánh giá  …………………………………………………………….  46

2.5. Tập huấn  ……………………………………………………………………………..  46

3. Yêu cầu về kỹ thuật:  ……………………………………………………………………..  46

Bài 5. KIỂM SOÁT CHẤT LƯỢNG TRONG XÉT NGHIỆM ĐẾM TẾ BÀO TCD4 ………………………………………………………………………………………………………..  51

1. Các khái niệm  ………………………………………………………………………………  51

1.1. Kiểm soát chất lượng:  …………………………………………………………..  51

1.2. Kiểm soát chất lượng nội bộ hay nội kiểm tra (Internal Quality 

Control-IQC):  …………………………………………………………………………….  51

2. Những yếu tố ảnh hưởng tới xét nghiệm đếm tế bào T-CD4  ……………..  51

3. Quy trình kiểm soát chất lượng nội bộ ……………………………………………  52

3.1. Vẽ biểu đồ Levey-Jennings  ……………………………………………………  52

3.2. Phân tích mẫu chuẩn máy và mẫu kiểm chứng  ……………………….  53

3.3. Phân tích kết quả  ………………………………………………………………….  54

3.4. Các nguyên nhân gây ra lỗi  ……………………………………………………  59

4. Đánh giá chất lượng bên ngoài (EQA) hay ngoại kiểm tra  ………………..  59

4.1. Giới thiệu ……………………………………………………………………………  59

4.2 Quy trình thực hiện mẫu ngoại kiểm tra (EQA)  ………………………..  60

Bài 6. QUẢN LÝ THÔNG TIN VÀ HỆ THỐNG BIỂU MẪU BÁO CÁO 

TRONG XÉT NGHIỆM ĐẾM TẾ BÀO T-CD4………………………………………….  63

1. Khái niệm thông tin và tầm quan trọng của thông tin trong xét nghiệm 

đếm tế bào T-CD4  ……………………………………………………………………………  63

1.1. Khái niệm  ……………………………………………………………………………  63

1.2. Tầm quan trọng thông tin trong xét nghiệm đếm tế bào T-CD4  …  63

2. Các loại thông tin và yêu cầu đối với thông tin trong xét nghiệm đếm tế 

bào T-CD4  ………………………………………………………………………………………  64

2.1. Các loại thông tin  …………………………………………………………………  64

2.2. Những yêu cầu đối với thông tin về xét nghiệm T-CD4  ……………  64

2.3 Các giai đoạn thu thập thông tin trong xét nghiệm đếm tế bào TCD4  ………………………………………………………………………………………….  64

3. Hệ thống biểu mẫu báo cáo  ……………………………………………………………  65

3.1. Sổ xét nghiệm T-CD4  …………………………………………………………..  65

3.2. Sổ ghi chép vận chuyển mẫu  …………………………………………………  66

3.3. Sổ theo dõi lý lịch máy  …………………………………………………………  66

3.4. Báo cáo tình hình xét nghiệm  ………………………………………………..  68

3.5. Phiếu theo dõi nhiệt độ  …………………………………………………………  69

(EQA)  ……………..  69 

5

4. Chế độ lưu giữ thông tin  ……………………………………………………………….  69

Bài 7. AN TOÀN SINH HỌC TRONG XÉT NGHIỆM ĐẾM TẾ BÀO T-CD4  72

1. Hướng dẫn an toàn trong quá trình lấy mẫu và vận chuyển  ……………….  72

1.1. Mục đích …………………………………………………………………………….  72

1.2. Nguyên tắc an toàn đối với nhân viên lấy máu  …………………………  72

1.3. Dụng cụ an toàn cho người vận chuyển mẫu  ……………………………  73

2. Bảo đảm an toàn sinh học tại phòng xét nghiệm  ………………………………  74

2.1. Nguyên tắc chung về an toàn sinh học  ……………………………………  74

-CD4  75

3. Sự cố an toàn sinh học  ………………………………………………………………….  76

3.1. Xử lý sự cố bị vật sắc nhọn đâm vào tay trong khi làm việc với tác 

nhân gây bệnh:  …………………………………………………………………………..  76

3.2. Xử lý sự cố làm đổ dung dịch chứa tác nhân gây bệnh trong tủ an 

toàn sinh học  ……………………………………………………………………………..  77

3.3. Xử lý sự cố đổ dung dịch chứa tác nhân gây bệnh lên sàn nhà, bàn 

xét nghiệm hoặc trong quá trình vận chuyển  ………………………………….  77

4. An toàn hóa học, lửa, điện, bức xạ và trang thiết bị  ………………………….  78

5. Quản lý mẫu bệnh phẩm  ……………………………………………………………….  79

6. Xử lý rác thải  ……………………………………………………………………………….  79

7. Quy chuẩn kỹ thuật về an toàn sinh học phòng xét nghiệm  ……………….  79

8. Tổ chức quản lý  ……………………………………………………………………………  79

9. Thực hành tốt trong phòng xét nghiệm.  …………………………………………..  80

9.1 Yêu cầu về an toàn sinh học  …………………………………………………..  80

9.2 Yêu cầu về kỹ năng thực hành của phòng xét nghiệm  ………………  80

10. Xử trí sau phơi nhiễm với HIV  …………………………………………………….  81

10.1 Các dạng phơi nhiễm  …………………………………………………………..  81

10.2 Quy trình xử trí sau phơi nhiễm:  ……………………………………………  81

PHỤ LỤC: QUY TRÌNH KỸ THUẬT ĐỐI VỚI CÁC HỆ THỐNG MÁY  …….  86

I. Quy trình đếm tế bào T-CD4 trên máy FACSCALIBUR  …………………..  86

II. Quy trình đếm tế bào T-CD4 trên máy CYFLOW SL3  …………………….  93

III. Quy trình đếm tế bào T-CD4 trên máy FACSCOUNT  ………………….  105

IV. Quy trình đếm tế bào T-CD4 trên máy PCA-GUAVA  ………………….  123

V. Quy trình đếm tế bàoT-CD4 trên máy PIMA  ………………………………..  129

VI. Quy trình hướng dẫn lấy máu thực hiện xét nghiệm đếm tế bào T-CD4 

trên máy PIMA  ………………………………………………………………………………  139

ĐÁP ÁN  ………………………………………………………………………………………………..  145

TÀI LIỆU THAM KHẢO  ………………………………………………………………………..  148