Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em

Luận án tiến sĩ y học Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em điều trị tại Bệnh viện Nhi Trung ương (2015 – 2016).Viêm màng não do vi khuẩn (VMNVK) là bệnh nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương gây nên bởi các vi khuẩn có khả năng sinh mủ xâm nhập vào màng não, thường gặp ở trẻ em, nhiều nhất là ở lứa tuổi dưới 3 tuổi, tỷ lệ tử vong và di chứng cao tại một số vùng lưu hành bệnh [1],[2]. Theo nghiên cứu của Ivanka. Lukšić về viêm màng não do vi khuẩn, phân tích 71 báo cáo trên toàn cầu thấy rằng tỷ lệ mắc là 34,0/100.000 trẻ. Tỷ lệ mắc khác nhau giữa các vùng, khu vực châu Phi có tỷ lệ mắc cao nhất 143,6/100.000 trẻ, khu vực Tây Thái Bình Dương có tỷ lệ mắc 42,9/100.000 trẻ; khu vực Trung Đông có tỷ lệ mắc 34,3/100.000 trẻ. Tỷ lệ tử vong ước tính trên toàn cầu là 14,4%, cao nhất là khu vực châu Phi 31,3% [3].

Tại Việt Nam, viêm màng não do vi khuẩn vẫn còn là bệnh nhiễm trùng cơ quan thần kinh trung ương thường gặp ở trẻ em [4],[5]. Theo các nghiên cứu bước đầu về viêm màng não do vi khuẩn tại Bệnh viện Nhi Trung ương, các triệu chứng lâm sàng đa dạng, không đặc hiệu, tỷ lệ xuất hiện các loại vi khuẩn gây bệnh khác nhau qua từng thời kỳ [4],[6],[7], tỉ lệ tử vong trong các báo cáo này là khoảng 7% [4],[7].
Trong thời gian gần đây, vắc xin phòng bênh do Hemophilus influenza (HI) được sử dụng phổ biến trong dự phòng nên mô hình căn nguyên gây bệnh thay đổi, tỷ lệ các loại vi khuẩn gây bệnh cũng thay đổi [8],[9].
Việc kháng sinh được sử dụng rộng rãi trong bệnh viện cũng như cộng đồng làm cho tỷ lệ xác định được căn nguyên vi khuẩn gây bệnh còn thấp [7],[10], và tính kháng thuốc của vi khuẩn cũng gia tăng không chỉ ở Việt
nam mà cả một số nước trên thế giới [7],[11]. Theo ước tính của CDC (Cơ quan Kiểm soát và Phòng ngừa bệnh tật Hoa Kỳ) hàng năm tại Hoa Kỳ có2 hơn 2 triệu người bị ảnh hưởng bởi tình trạng kháng thuốc của vi khuẩn,khoảng 23.000 người tử vong [12].
Việc điều trị bệnh còn gặp những khó khăn do chẩn đoán muộn, lựa chọn kháng sinh không phù hợp do mô hình tác nhân gây bệnh thay đổi làm cho tỷ lệ các biến chứng, di chứng, tỷ lệ tử vong của bệnh còn cao [4],[7]. Do đó, một nghiên cứu về bệnh viêm màng não do vi khuẩn sẽ giúp cho việc chẩn đoán, điều trị sớm ngay từ tuyến cơ sở dựa trên các biểu hiệnlâm sàng, cận lâm sàng cơ bản. Kết quả nghiên cứu còn làm cơ sở khoa họccho lựa chọn vắc xin phòng bệnh, kháng sinh điều trị đúng và từ đó giúp cho công tác phòng bệnh đạt hiệu quả cao, giảm tỷ lệ mắc bệnh, tỷ lệ tử vong, di chứng, giảm chi phí điều trị, giảm gánh nặng bệnh tật cho gia đình và xã hội.
Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài “Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em điều trị tại Bệnh viện Nhi Trung ương (2015 – 2016)” nhằm mục tiêu:
1. Mô tả một số đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em tại Bệnh viện Nhi Trung ương (2015 – 2016).
2. Xác định một số đặc điểm và mức độ nhạy cảm với kháng sinh của tác nhân gây bệnh.
3. Đámh giá kết quả điều trị và một số yếu tố liên quan đến kết quả diều trị của bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em

MỤC LỤC Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng và kết quả điều trị bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em điều trị tại Bệnh viện Nhi Trung ương (2015 – 2016)
ĐẶT VẤN ĐỀ………………………………………………………………………………. 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN …………………………………………………………….. 3
1.1. Lịch sử nghiên cứu viêm màng não do vi khuẩn ……………………. 3
1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc ……………………………. 3
1.3. Đặc điểm sinh lý trẻ em ………………………………………………………… 6
1.3.1. Đặc điểm các thời kỳ phát triển của trẻ em ……………………………. 6
1.3.2. Cấu trúc màng não và lưu thông dịch não tủy………………………… 7
1.4. Đặc điểm dịch tễ bệnh viêm màng não do vi khuẩn ……………….. 8
1.4.1. Tỷ lệ mắc…………………………………………………………………………… 8
1.4.2. Phân bố bệnh……………………………………………………………………. 10
1.4.3. Tác nhân gây bệnh ……………………………………………………………. 11
1.4.4. Khả năng nhạy cảm với kháng sinh…………………………………….. 19
1.4.5. Nguồn truyền nhiễm …………………………………………………………. 20
1.4.6. Tính cảm nhiễm và miễn dịch ……………………………………………. 21
1.4.7. Phương thức lây truyền……………………………………………………… 22
1.4.8. Quá trình hình thành dịch ………………………………………………….. 22
1.5. Đặc điểm bệnh……………………………………………………………………. 23
1.5.1. Biểu hiện lâm sàng……………………………………………………………. 23
1.5.2. Cận lâm sàng……………………………………………………………………. 26
1.5.3. Tiêu chuẩn chẩn đoán ……………………………………………………….. 28
1.5.4. Một số yếu tố nguy cơ mắc bệnh………………………………………… 29
1.5.5. Yếu tố liên quan đến kết quả điều trị…………………………………… 29
1.5.6. Điều trị ……………………………………………………………………………. 30
1.5.7. Diễn biến trong quá trình điều trị ……………………………………….. 32
1.6. Phòng bệnh ………………………………………………………………………… 33
Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ….. 352.1. Mục tiêu 1: Mô tả một số đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm
sàng bệnh viêm màng não do vi khuẩn ở trẻ em điều trị tại Bệnh viện
Nhi Trung ƣơng (2015 – 2016)…………………………………………………….. 35
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu ……………………………………………………….. 35
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu…………………………………………………………. 36
2.1.3. Thời gian thực hiện…………………………………………………………… 36
2.1.4. Thiết kế nghiên cứu: …………………………………………………………. 36
2.1.5. Nội dung nghiên cứu…………………………………………………………. 37
2.1.6. Các biến số và cách đo lường …………………………………………….. 37
2.1.7. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu ……………………………….. 40
2.1.8. Các chỉ số áp dụng trong nghiên cứu…………………………………… 40
2.1.9. Công cụ sử dụng trong nghiên cứu……………………………………… 43
2.1.10. Sai số, nhiễu, cách khống chế 43
2.1.11. Phương pháp xử lý số liệu ………………………………………………… 44
2.1.12. Đạo đức trong nghiên cứu …………………………………………………. 44
2.2. Mục tiêu 2: Xác định đặc điểm tác nhân gây bệnh và mức độ nhạy
cảm với kháng sinh………………………………………………………………………… 44
2.2.1. Đối tượng nghiên cứu ……………………………………………………….. 44
2.2.2. Địa điểm………………………………………………………………………….. 45
2.2.3. Thời gian thực hiện…………………………………………………………… 45
2.2.4. Thiết kế nghiên cứu ………………………………………………………….. 45
2.2.5. Nội dung nghiên cứu…………………………………………………………. 46
2.2.6. Các biến số và cách đo lường …………………………………………….. 46
2.2.7. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu ……………………………….. 47
2.2.8. Các chỉ số áp dụng trong nghiên cứu…………………………………… 50
2.2.9. Công cụ sử dụng trong nghiên cứu……………………………………… 51
2.2.10. Sai số, nhiễu và cách khống chế …………………………………………. 512.2.11. Phương pháp xử lý số liệu …………………………………………………. 51
2.3. Mục tiêu 3: Ðánh giá kết quả điều trị và một số yếu tố liên quan
đến kết quả điều trị bệnh……………………………………………………………….. 52
2.3.1. Đối tượng nghiên cứu ……………………………………………………….. 52
2.3.2. Địa điểm………………………………………………………………………….. 52
2.3.3. Thời gian thực hiện…………………………………………………………… 52
2.3.4. Thiết kế nghiên cứu ………………………………………………………….. 53
2.3.5. Nội dung nghiên cứu…………………………………………………………. 53
2.3.6. Các biến số và cách đo lường …………………………………………….. 53
2.3.7. Các kỹ thuật sử dụng trong nghiên cứu ……………………………….. 55
2.3.8. Các chỉ số áp dụng trong nghiên cứu…………………………………… 55
2.3.9. Công cụ sử dụng trong nghiên cứu……………………………………… 55
2.3.10. Sai số, nhiễu và cách khống chế …………………………………………. 55
2.3.11. Phương pháp xử lý số liệu …………………………………………………. 56
2.3.12. Đạo đức trong nghiên cứu …………………………………………………. 56
Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU……………………………………………….. 58
3.1. Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng bệnh viêm màng não do
vi khuẩn ở trẻ em tại bệnh viện nhi trung ƣơng (2015 – 2016)…………. 58
3.1.1. Đặc điểm dịch tễ ………………………………………………………………. 58
3.1.2. Đặc điểm lâm sàng……………………………………………………………. 65
3.1.3. Đặc điểm cận lâm sàng ……………………………………………………… 67
3.2. Đặc điểm vi khuẩn gây bệnh, mức độ nhạy cảm với kháng sinh . 74
3.2.1. Phân loại vi khuẩn gây bệnh………………………………………………. 74
3.2.2. Định typ vi khuẩn gây bệnh……………………………………………….. 78
3.2.3. Khả năng nhạy cảm của vi khuẩn với kháng sinh …………………. 80
3.3. Kết quả điều trị và một số yếu tố liên quan……………………………… 83
3.3.1. Kết quả can thiệp điều trị…………………………………………………… 833.3.2. Các yếu tố liên quan đến kết quả điều trị …………………………….. 87
Chƣơng 4: BÀN LUẬN……………………………………………………………………… 94
4.1. Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng ……………………………….. 94
4.1.1. Đặc điểm dịch tễ ………………………………………………………………. 94
4.1.2. Đặc điểm lâm sàng………………………………………………………….. 101
4.1.3. Đặc điểm cận lâm sàng, …………………………………………………… 105
4.2. Đặc điểm tác nhân gây bệnh. ………………………………………………… 112
4.2.1. Kết quả xác định vi khuẩn gây bệnh………………………………….. 112
4.2.2. Định typ vi khuẩn gây bệnh:…………………………………………….. 119
4.2.3. Khả năng nhạy cảm của vi khuẩn với kháng sinh ……………….. 121
4.3. Kết quả can thiệp điều trị, một số yếu tố liên quan………………… 123
4.3.1. Kết quả can thiệp điều trị…………………………………………………. 123
4.3.2. Yếu tố liên quan đến kết quả điều trị bệnh …………………………. 129
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………….. 137
1. Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng ……………………………… 137
2. Đặc điểm tác nhân gây bệnh, khả năng nhạy với kháng sinh …. 137
3. Kết quả biện pháp can thiệp điều trị …………………………………….. 138
KIẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………. 13