Đánh giá tác dụng điều trị liệt VII ngoại biên do lạnh bằng phương pháp điện châm kết hợp bài thuốc TK7-HV

Luận văn thạc sĩ y học Đánh giá tác dụng điều trị liệt VII ngoại biên do lạnh bằng phương pháp điện châm kết hợp bài thuốc TK7-HV. Liệt VII ngoại biên hay còn gọi là liệt mặt ngoại biên là hiện tượng mất vận động hoàn toàn hay một phần các cơ bám da mặt do dây thần kinh số VII chi phối [50],[51]. Theo Hồ Hữu Lương và cộng sự, bệnh lý này chiếm tỷ lệ khoảng 2,95% bệnh thần kinh với tần suất mắc khoảng 23/100.000 người/năm [29]. Bệnh do nhiều nguyên nhân gây nên như lạnh, nhiễm trùng (viêm tai, viêm tủy, viêm do virus), chấn thương, u hoặc các rối loạn trong xương đá, trong đó, nguyên nhân do lạnh chiếm tới 80% các trường hợp [50],[51],[53].
Cơ chế bệnh học của bệnh được bổ sung và hoàn thiện dần qua các thời kỳ lịch sử khác nhau, từ đó là cơ sở cho điều trị lâm sàng: Năm 1852, Charles Bell hiệu đính lại các điểm cơ bản của bệnh; Năm 1853 Berna nhấn mạnh nhiễm lạnh, có sự rối loạn của tuần hoàn mạch nuôi dây VII trong ống Fallope là nguyên nhân gây bệnh; Lei Bowitz nhận thấy lạnh là yếu tố thuận lợi cho virus vùng tai mũi họng phát triển. Thời La mã 600, Paulus Acginata là người đầu tiên khâu sụn mi điều trị liệt VII [36]. Bệnh tuy không nguy hiểm đến tính mạng nhưng ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt, tâm lý, thẩm mỹ, làm hạn chế khả năng lao động và quan hệ xã hội của người bệnh [9].

Liệt VII ngoại biên thuộc phạm vi chứng “Khẩu nhãn oa tà” của y học cổ truyền (YHCT). Bệnh nguyên thường do phong hàn, phong nhiệt xâm phạm các kinh dương ở mặt gây khí trệ huyết ứ ở kinh lạc, xuất hiện đột ngột làm nửa mặt bên bệnh liệt và mắt bên bệnh không nhắm kín được, thường gặp ở mọi lứa tuổi và thường dễ mắc phải khi gặp thời tiết gió lạnh [50].
Có nhiều phương pháp để điều trị liệt VII ngoại biên do lạnh bao gồm các phương pháp điều trị dùng thuốc, không dùng thuốc hoặc phối hợp cả hai. Với phương pháp không dùng thuốc, Y học hiện đại (YHHĐ) có chiếu tia hồng ngoại hoặc sóng ngắn, phẫu thuật; Y học cổ truyền (YHCT) có xoa bóp, bấm huyệt, điện châm. Với phương pháp dùng thuốc, YHHĐ sử dụng các thuốc corticosteroid và các thuốc thuốc tăng dẫn truyền thần kinh như vitamin dưới dạng viên nén, viên nang, thuốc bột; YHCT có thuốc sắc, viên hoàn.
Trong thời đại ngày nay, xu hướng đa trị liệu nhằm đạt được hiệu quả tối ưu trong điều trị đang dần phổ biến. Bên cạnh các phương phương pháp dùng thuốc, y học hiện đại và y học cổ truyền còn kết hợp với nhau trong các can thiệp phối hợp không dùng thuốc nhằm nâng cao hiệu quả điều trị. Cùng với cổ phương, các bài thuốc nghiệm phương cũng ra đời nhằm thích ứng với cơ cấu bệnh tật đã thay đổi theo thời gian và mục tiêu cá thể hóa.
Điện châm vốn từ lâu được biết đến là một phương pháp trị liệu không dùng thuốc có tác dụng tốt trong điều trị liệt VII, tuy nhiên, để đạt được hiệu lực tối ưu, lâm sàng thường sử dụng thêm một số bài thuốc có tác dụng tán hàn, hoạt huyết, khứ ứ. “TK7 HV” – bài thuốc kinh nghiệm của Phó giáo sư, tiến sỹ Đoàn Quang Huy – là một trong số những bài thuốc như vậy. Xuất phát từ mong muốn có thêm cơ sở lý luận và khoa học vững chắc khẳng định tác dụng của đa trị liệu, kết hợp các ưu điểm của phương pháp dùng thuốc và không dùng thuốc, nhằm có thêm sự lựa chọn cho các bác sỹ lâm sàng và đóng góp một phương pháp can thiệp mới trong điều trị liệt VII, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Đánh giá tác dụng điều trị liệt VII ngoại biên do lạnh bằng phương pháp điện châm kết hợp bài thuốc TK7-HV” với hai mục tiêu:
1. Đánh giá hiệu quả điều trị liệt VII ngoại biên do lạnh bằng phương pháp điện châm kết hợp với bài thuốc “TK7 HV”.
2. Theo dõi tác dụng không mong muốn của phương pháp trên một số chỉ tiêu lâm sàng và cận lâm sàng

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ………………………………………………………………1
Chương 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU ……………………………………………………. 3
1.1. Liệt VII ngoại biên theo y học hiện đại………………………………………….. 3
1.1.1. Giải phẫu chức năng dây thần kinh số VII……………………………….. 3
1.1.2. Đường đi của dây thần kinh VII……………………………………………… 5
1.1.3. Khái niệm…………………………………………………………………………….. 8
1.1.4. Nguyên nhân………………………………………………………………………… 8
1.1.5. Cơ chế bệnh sinh…………………………………………………………………… 9
1.1.6. Đặc điểm lâm sàng và phân độ lâm sàng liệt VII ngoại biên…….. 10
1.1.7. Chẩn đoán liệt VII ngoại biên do lạnh……………………………………. 13
1.1.8. Điều trị và phục hồi chức năng……………………………………………… 13
1.2. Tổng quan liệt VII ngoại biên theo y học cổ truyền ………………………. 15
1.2.1. Bệnh danh ………………………………………………………………………….. 15
1.2.2. Bệnh nguyên bệnh cơ ………………………………………………………….. 15
1.2.3. Phân thể lâm sàng và điều trị………………………………………………… 16
1.3. Tổng quan về điện châm ……………………………………………………………. 17
1.3.1. Khái niệm về huyệt……………………………………………………………… 17
1.3.2. Phương pháp điện châm ………………………………………………………. 18
1.3.3. Tác dụng không mong muốn của điện châm…………………………… 19
1.4. Tổng quan về bài thuốc “TK7 HV” nghiên cứu…………………………….. 21
1.4.1. Xuất xứ bài thuốc “TK7 HV”……………………………………………….. 21
1.4.2. Thành phần ………………………………………………………………………… 211.4.3. Phân tích bài thuốc………………………………………………………………. 21
1.4.4. Công dụng………………………………………………………………………….. 23
1.5. Các nghiên cứu có liên quan ………………………………………………………. 23
1.5.1. Các nghiên cứu trên thế giới…………………………………………………. 23
1.5.2. Các nghiên cứu tại Việt Nam ……………………………………………….. 24
Chương 2 CHẤT LIỆU, ĐỐI TƢỢNG, PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU…………………………………………………………………………………………….. 27
2.1. Chất liệu nghiên cứu………………………………………………………………….. 27
2.1.1. Thành phần bài thuốc “TK7 HV” sử dụng trong nghiên cứu ……. 27
2.1.2. Thuốc đối chứng “Đại tần giao thang”…………………………………… 28
2.1.3. Phác đồ huyệt sử dụng trong nghiên cứu ……………………………….. 28
2.2. Đối tượng nghiên cứu………………………………………………………………… 29
2.2.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân nghiên cứu …………………………………. 29
2.2.2. Tiêu chuẩn loại trừ bệnh nhân nghiên cứu ……………………………… 30
2.3. Thời gian và địa điểm tiến hành nghiên cứu…………………………………. 31
2.4. Phương pháp nghiên cứu……………………………………………………………. 31
2.4.1. Thiết kế nghiên cứu …………………………………………………………….. 31
2.4.2. Cỡ mẫu và chọn mẫu …………………………………………………………… 31
2.4.3. Biến số và chỉ số trong nghiên cứu………………………………………… 33
2.4.4. Các bước tiến hành ……………………………………………………………… 33
2.4.5. Phương tiện sử dụng trong nghiên cứu…………………………………… 34
2.4.6. Tiêu chuẩn đánh giá kết quả…………………………………………………. 34
2.4.7. Phương pháp xử lý số liệu ……………………………………………………. 362.5. Đạo đức nghiên cứu…………………………………………………………………… 36
2.6. Quy trình nghiên cứu…………………………………………………………………. 38
Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ………………………………………………… 39
3.1. Đặc điểm bệnh nhân nghiên cứu …………………………………………………. 39
3.1.1. Đặc điểm tuổi bệnh nhân nghiên cứu …………………………………….. 39
3.1.2. Đặc điểm giới tính bệnh nhân nghiên cứu………………………………. 39
3.1.3. Đặc điểm thời gian xuất hiện triệu chứng đến khi nhập viện…….. 40
3.1.4. Đặc điểm bên liệt VII ngoại biên…………………………………………… 40
3.2. Tác dụng của điện châm kết hợp bài thuốc “TK7 HV” trong điều trị liệt
VII ngoại biên do lạnh……………………………………………………………………… 41
3.2.1. Sự thay đổi triệu chứng lâm sàng sau 7 ngày điều trị ………………. 41
3.2.2. Sự thay đổi triệu chứng lâm sàng sau 14 ngày điều trị …………….. 43
3.2.3. Sự thay đổi triệu chứng lâm sàng sau 21 ngày điều trị …………….. 45
3.2.4. Hiệu quả điều trị chung sau 14 ngày và 21 ngày……………………… 47
3.2.5. Sự thay đổi mức độ liệt trước và sau điều trị ………………………….. 49
3.2.6. Sự thay đổi chứng trạng lâm sàng y học cổ truyền trước và sau
điều trị………………………………………………………………………………………… 49
3.2.7. Mối liên quan giữa kết quả điều trị và thời gian mắc bệnh trước khi
vào viện………………………………………………………………………………………. 50
3.3. Tác dụng không mong muốn………………………………………………………. 50
3.3.1. Tác dụng không mong muốn trên lâm sàng ……………………………. 50
3.3.2. Sự thay đổi dấu hiệu sinh tồn trước và sau điều trị ………………….. 51
3.3.3. Tác dụng không mong muốn trên cận lâm sàng………………………. 52Chương 4 BÀN LUẬN ………………………………………………………………………. 53
4.1. Đặc điểm chung của bệnh nhân nghiên cứu………………………………….. 53
4.1.1. Đặc điểm tuổi bệnh nhân nghiên cứu …………………………………….. 53
4.1.2. Đặc điểm giới tính bệnh nhân nghiên cứu………………………………. 54
4.1.3. Đặc điểm liên quan đến liệt VII ngoại biên do lạnh…………………. 54
4.2. Tác dụng của phương pháp điện châm kết hợp bài thuốc “TK7 HV”
trong điều trị liệt VII ngoại biên do lạnh…………………………………………….. 55
4.2.1. Sự thay đổi các triệu chứng lâm sàng sau 7 ngày điều trị …………. 55
4.2.2. Sự thay đổi triệu chứng lâm sàng sau 14 ngày điều trị …………….. 57
4.2.3. Sự thay đổi triệu chứng lâm sàng sau 21 ngày điều trị …………….. 57
4.2.4. Hiệu quả điều trị chung ……………………………………………………….. 58
4.2.5. Sự thay đổi mức độ liệt trước và sau điều trị ………………………….. 60
4.2.6. Sự thay đổi chứng trạng lâm sàng y học cổ truyền trước và sau
điều trị………………………………………………………………………………………… 61
4.2.7. Mối liên quan giữa hiệu quả điều trị và thời gian can thiệp………. 62
4.3. Tác dụng không mong muốn của phương pháp điện châm kết hợp bài
thuốc “TK7 HV” trong quá trình điều trị ……………………………………………. 63
4.3.1. Tác dụng không mong muốn trên lâm sàng ……………………………. 63
4.3.2. Tác dụng không mong muốn trên cận lâm sàng………………………. 64
KẾT LUẬN……………………………..…………………………………..64
KIẾN NGHỊ……………………….………………………………………..65
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Phụ lụcDANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Bảng phân độ House – Brackmann tóm tắt (1985) ………………….. 11
Bảng 2.1. Thành phần bài thuốc “TK7 HV” sử dụng trong nghiên cứu ……. 27
Bảng 2.2. Thành phần bài thuốc “Đại tần giao thang” …………………………….. 28
Bảng 2.3. Tiêu chuẩn chẩn đoán liệt VII ngoại biên do lạnh theo y học hiện
đại và y học cổ truyền …………………………………………………………………………. 30
Bảng 2.4. Tiêu chuẩn đánh giá sự cải thiện các triệu chứng lâm sàng ……….. 35
Bảng 2.5. Đánh giá kết quả điều trị của bệnh nhân theo FNGs 2.0……………. 36
Bảng 3.1. Đặc điểm tuổi của bệnh nhân nghiên cứu ……………………………….. 39
Bảng 3.2. Đặc điểm giới tính của bệnh nhân nghiên cứu …………………………. 39
Bảng 3.3. Đặc điểm thời gian xuất hiện triệu chứng đến khi nhập viện……… 40
Bảng 3.4. Đặc điểm bên liệt VII ngoại biên……………………………………………. 40
Bảng 3.5. Sự thay đổi triệu chứng cơ năng sau 7 ngày điều trị …………………. 41
Bảng 3.6. Sự thay đổi triệu chứng thực thể sau 7 ngày điều trị…………………. 42
Bảng 3.7. Sự thay đổi triệu chứng cơ năng sau 14 ngày điều trị ……………….. 43
Bảng 3.8. Sự thay đổi triệu chứng thực thể sau 14 ngày điều trị……………….. 44
Bảng 3.9. Sự thay đổi triệu chứng cơ năng sau 21 ngày điều trị ……………….. 45
Bảng 3.10. Sự thay đổi triệu chứng thực thể sau 21 ngày điều trị……………… 46
Bảng 3.11. Hiệu quả điều trị chung sau 14 ngày …………………………………….. 47
Bảng 3.12. Hiệu quả điều trị chung sau 21 ngày …………………………………….. 48
Bảng 3.13. Mối liên quan giữa hiệu quả điều trị và thời gian mắc bệnh trước
khi vào viện ……………………………………………………………………………………….. 50
Bảng 3.14. Tác dụng không mong muốn của phương pháp điện châm………. 50
Bảng 3.15. Tác dụng không mong muốn của bài thuốc “TK7 HV”…………… 51
Bảng 3.16. Sự thay đổi dấu hiệu sinh tồn trước và sau điều trị …………………. 51
Bảng 3.17. Sự thay đổi chỉ số công thức máu…………………………………………. 52
Bảng 3.18. Sự thay đổi chỉ số sinh hóa máu…………………………………………… 52DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 2.1. Quy trình nghiên cứu …………………………………………………………… 38
DANH MỤC HÌNH VẼ
Hình 1.1. Các nhân thần kinh mặt và các tiếp nối trung ương …………………… 3
Hình 1.2. Các cơ biểu hiện nét mặt ………………………………………………………… 4
Hình 1.3. Đường đi của dây thần kinh số VII ………………………………………….. 5
Hình 1.4. Các nhánh thần kinh VII bên trong phần đá của xương thái dương
(đường màu đen là sợi vị giác) ………………………………………………………………. 6
Hình 1.5. Dây thần kinh VII đoạn ngoài xương đá và đoạn trong tuyến nước
bọt mang tai …………………………………………………………………………………………