Định lượng Actinobacillus actinomycetemcomitans,Porphyromonas gingivalis trong viêm quanh răng

Luận án Định lượng Actinobacillus actinomycetemcomitans,Porphyromonas gingivalis trong viêm quanh răng bằng realtime PCR và đánh giá hiệu quả của phương pháp điều trị viêm quanh răng không phẫu thuật.Viêm quanh răng (VQR) là một bệnh nhiễm khuẩn phá hủy các mô nâng đỡ răng [1]. Bệnh diễn tiến dai dẳng, kéo dài, có khi để lại những hậu quả nặng nề như răng lung lay hàng loạt phải nhổ bỏ, làm mất chức năng ăn nhai, ảnh hưởng đến sức khỏe và thẩm mỹ. VQR khá phổ biến, tuy nhiên tỉ lệ và mức độ bệnh thay đổi tùy theo mỗi nơi. Tại Mỹ, tỉ lệ này là 47% trong 64,7 triệu dân ở độ tuổi trên 30 [2]. Tại Ân Độ, tỷ lệ VQR tăng theo tuổi: 67,7% ở độ tuổi 12 ^ 15, 89,6% ở độ tuổi 35 ^ 44 [3]. Ở Việt Nam, theo kết quả điều tra của Trần Văn Trường và c.s. năm 2000 cho thấy 36,5% nam, 27,5% nữ có túi quanh răng và nhu cầu điều trị bệnh VQR cũng rất cao [4].

VQR khởi đầu từ một mảng bám sinh học vi khuẩn được gọi là mảng bám răng [5]. Mảng bám răng được tạo thành từ các vi khuẩn và chất nền (gồm protein, polysaccarid và lipid) bám dính trên bề mặt răng. Trong mảng bám răng ở mô quanh răng bình thường, hiện diện chủ yếu các cầu khuẩn Gram (+) kỵ khí như Streptococcus và Actinomyces. Ở những bệnh nhân VQR, trong mảng bám răng có sự hiện diện các loại vi khuẩn Porphyromonas gingivalis, Actinobacillus actinomycetemcomitans, Actinomyces viscosus, Tannerella forsythensis, Prevotella intermedia, Actinomyces naeslundii Streptococcus intermedia, Eikenella corrodens, Treponema denticola…, trong đó vi khuẩn Actinobacillus actinomycetemcomitans (Aactinomycetemcomitans) và Porphyromonas gingivalis (P. gingivalis) được xem là nguyên nhân gây bệnh VQR [5], [6], [7].
Bình thường có sự cân bằng hệ tạp khuẩn ở miệng. Bất kỳ một sự thay đổi nào phá vỡ trạng thái cân bằng này, do vi khuẩn phát triển quá mức hay do sức khỏe răng miệng hay sức khỏe toàn thân bị suy giảm, sẽ g ây ra bệnh VQR. Do đó, bệnh VQR liên quan đến sự tương tác giữa các yếu tố vi khuẩn và cơ thể, vi khuẩn giữ vai trò quan trọng trong bệnh căn của VQR, nhưng đáp ứng miễn dịch của cơ thể cũng là một trong các yếu tố quyết định gây VQR hay không [8].
Thành phần và số lượng các vi khuẩn trong VQR khác nhau giữa các dạng VQR mãn tínhvà VQR tiến triển [8],[9], phương pháp điều trị cũng khác nhau [8]. Một số khác biệt vi khuẩn này có ý nghĩa lâm sàng, sự gia tăng số lượng vi khuẩn có thể là yếu tố chỉ ra tình trạng VQR đang tiến triển. Việc định lượng chính xác các vi khuẩn gây VQR là yêu cầu cần thiết và cấp bách của các bác sĩ chuyên về bệnh quanh răng nhằm giúp lựa chọn phác đồ điều trị kháng sinh, đánh giá đáp ứng điều trị và theo dõi diễn tiến bệnh, tránh tình trạng kháng kháng sinh hiện nay [10].
Trên thế giới có rất nhiều nghiên cứu về việc chẩn đoán xác định, phương pháp điều trị và theo dõi diễn tiến của bệnh VQR trước và sau điều trị dựa vào các triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng, nhất là xác định vi khuẩn gây bệnh bằng các kỹ thuật nuôi cấy, kỹ thuật sinh học phân tử (phản ứng chuỗi polymerase/PCR, real-time PCR/qPCR), … như: nghiên cứu của Salari M.H. (2004) [5], nghiên cứu của Mitsuo Sakamoto (2004) [6] và nghiên cứu của Nguyễn Thị Hồng Minh (2010) [11]. Ở Việt Nam, việc xét nghiệm vi khuẩn trước và sau điều trị VQR chưa phổ biến vì kỹ thuật nuôi cấy vi khuẩn kỵ khí mất nhiều công sức và thời gian, thậm chí một số loại vi khuẩn không mọc hay khó mọc; kỹ thuật sinh học phân tử rất nhạy và đặc hiệu, cho phép xác định nhanh và chính xác DNA của vi khuẩn chỉ trong vài giờ thì giá thành lại rất cao do phải nhập bộ sinh phẩm từ nước ngoài [6], [11].
Đến nay ở nước ta, chưa có nghiên cứu nào ứng dụng kỹ thuật realtime PCR định lượng vi khuẩn Actinobacillus actinomycetemcomitans, Porphyromonas gingivalis gây bệnh VQR, đồng thời kết hợp với lâm sàng theo dõi sự thay đổi số lượng và tỉ lệ của hai vi khuẩn này trước và sau khi điều trị VQR mãn tính dạng toàn thể bằng phương pháp không phẫu thuật.
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4
1.1. KHÁI NIỆM VÀ PHÂN LOẠI VIÊM QUANH RĂNG 4
1.1.1. Khái niệm về viêm quanh răng 4
1.1.2. Phân loại viêm quanh răng 4
1.2. VI KHUẨN VÀ BỆNH SINH CỦA VIÊM QUANH RĂNG 6
1.2.1. Hệ tạp khuẩn bình thường ở miệng 6
1.2.2. Vi khuẩn trong bệnh viêm quanh răng 7
1.2.3. Bệnh sinh của viêm quanh răng 13
1.3. CÁC PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ BỆNH VIÊM QUANH RĂNG … 19
1.3.1. Phương pháp điều trị không phẫu thuật 20
1.3.2. Phương pháp điều trị phẫu thuật 21
1.3.3. Các phương pháp cơ học hỗ trợ điều trị bệnh viêm quanh răng … 21
1.3.4. Điều trị bằng kháng sinh 22
1.4. MỘT SÔ PHƯƠNG PHÁP PHÁT HIỆN VI KHUẨN TRONG VIÊM
QUANH RĂNG 25
1.4.1. Kỹ thuật nuôi cấy 25
1.4.2. Kỹ thuật miễn dịch 25
1.4.3. Các kỹ thuật sinh học phân tử 25
Chương 2: PHƯƠNG PHÁP VÀ ĐÔI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 28
2.1. Đối tượng nghiên cứu 28
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn mẫu 28
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ 28
2.2. Phương pháp nghiên cứu 29
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 29
2.2.2. Cỡ mẫu nghiên cứu 29
2.2.3. Các bước tiến hành nghiên cứu 29
2.2.4. Phương pháp thu thập dữ liệu lâm sàng 30
2.2.5. Kỹ thuật lấy bệnh phẩm 36
2.2.6. Xác định và định lượng vi khuẩn A. actinomycetemcomitan và P.
gingivalis bằng kỹ thuật realtime PCR 37
2.2.7. Phác đồ điều trị không phẫu thuật áp dụng đối với đối tượng
nghiên cứu 44
2.3. VẤN ĐỀ ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU 45
2.4. XỬ LÝ VÀ PHÂN TÍCH SÔ LIỆU: 46
Chương 3: KẾT QUẢ 48
3.1. ĐẶC ĐIỂM TUỔI VÀ GIỚI TÍNH CỦA NHÓM NGHIÊN CỨU…. 48
3.2. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ VI KHUẨN CỦA BỆNH NHÂN VIÊM
QUANH RĂNG TẠI NGÀY KHÁM ĐẦU TIÊN (T0) 49
3.2.1. Đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân VQR tại ngày khám đầu tiên (T0) .. 49
3.2.2. Đặc điểm vi khuẩn của bệnh nhân VQR tại ngày khám đầu tiên (T0) 58
3.3. SỰ THAY ĐỔI VỀ LÂM SÀNG VÀ VI KHUẨN CỦA BỆNH
NHÂN VIÊM QUANH RĂNG SAU ĐIỀU TRỊ 2 TUẦN (Ti) 62
3.3.1. Sự thay đổi về đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân VQR tại thời
điểm T1 so với thời điểm T0 62
3.3.2. Sự thay đổi về vi khuẩn trên bệnh nhân VQR tại thời điểm T1 so
với thời điểm T0 64
3.4. SỰ THAY ĐỔI VỀ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA BỆNH NHÂN
VQR TẠI THỜI ĐIỂM T1 SO VỚI THỜI ĐIỂM T2 68
3.4.1. Sự thay đổi về đặc điểm lâm sàng 68
3.4.1. Sự thay đổi về vi khuẩn tại T1 và T2 69
3.5. SỰ THAY ĐỔI VỀ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ VI KHUẨN CỦA
BỆNH NHÂN VQR TẠI THỜI ĐIỂM T2 SO VỚI THỜI ĐIỂM T0 70
3.5.1. Sự thay đổi về đặc điểm lâm sàng tại thời điểm T2 so với T0 70
3.5.2. Sự thay đổi về vi khuẩn tại T2 và T0 75
3.6. SO SÁNH ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ VI KHUẨN TẠI CÁC THỜI ĐIỂM T0, Ti VÀ T2 77
3.6.1. So sánh đặc điểm lâm sàng tại các thời điểm T0, T1 và T2 77
3.6.2. So sánh số lượng vi khuẩn tại các thời điểm T0, T1 và T2 78
Chương 4: BÀN LUẬN 83
4.1. Đặc điểm về tuổi và giới tính của đối tượng nghiên cứu 83
4.2. Biến số nghiên cứu và kỹ thuật xác định các biến số nghiên cứu 84
4.3. Phương pháp điều trị 90
4.4. Đặc điểm lâm sàng và vi khuẩn a. Actinomycetemcomitants, p.
Gingivalis tại ngày khám đầu tiên (t0) 91
4.5. Đặc điểm lâm sàng và vi khuẩn a. Actinomycetemcomitants, p.
Gingivalis tại ngày khám đầu tiên so với sau điều trị 2 tuần 97
4.6. Đặc điểm lâm sàng và vi khuẩn a. Actinomycetemcomitants,
p.gingivalis sau điều trị 12 tuần so với ngày khám đầu tiên 98
KẾT LUẬN 105
KIẾN NGHỊ 106
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BÔ TÀI LIỆU THAM K PHỤ LỤC