Khảo sát và đánh giá việc tuân thủ điều trị trên bệnh nhân đái tháo đường týp 2 tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Cần Thơ

Luận văn thạc sĩ dược học Khảo sát và đánh giá việc tuân thủ điều trị trên bệnh nhân đái tháo đường týp 2 tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Cần Thơ.Trong những năm gần đây đái tháo đường đang ngày càng trở nên là vấn đề lớn đối với giới y khoa cũng như đối với cộng đồng [34]. Đái tháo đường là bệnh chuyển hóa do nhiều nguyên nhân khác nhau, đặc trưng của bệnh là tăng đường huyết mạn tính cùng rối loạn chuyển hóa glucid, lipid, protein do thiếu insulin có kèm hoặc không kèm kháng insulin với các mức độ khác nhau [60]. Hệ quả của tăng đường huyết mạn tính là tổn thương nhiều cơ quan như: Thận, đáy mắt, thần kinh, tim mạch… [17], [47], [57].
Tỉ lệ mắc đái tháo đường là khác nhau ở các châu lục và các vùng lãnh thổ. Tại Pháp, 1,4% dân số mắc đái tháo đường; ở Mỹ, tỉ lệ đái tháo đường là 6,6%; Singapore là 8,6%; tại Malaysia, tỉ lệ đái tháo đường là 8,6% [37]. Theo Phan Huy Anh Vũ, năm 2012, ở Việt Nam, tỉ lệ mắc đái tháo đường týp 2 ở người 30 tuổi trở lên là 8,1% [29]. Năm 2003, toàn thế giới có 171,4 triệu người mắc bệnh đái tháo đường, dự đoán sẽ tăng gấp đôi vào năm 2030 [39].

Sự tuân thủ điều trị của các bệnh đái tháo đường trong quá trình điều trị vẫn đang rất kém và hiện là vấn đề toàn cầu [34], [54]. Sự kém tuân thủ này có thể dẫn đến thất bại trong trị liệu. Trong một nghiên cứu ở Mỹ, nhân viên y tế cộng đồng cung cấp cho bệnh nhân phương pháp tự quản lý chỉ số đường huyết kèm theo việc thăm và tư vấn tại nhà trong vòng 6 tháng giúp làm giảm HbA1c từ 8,6% xuống còn 7,8% [56]. Chính vì thế, việc thúc đẩy sự tuân thủ là cần thiết để đạt HbA1c mục tiêu và làm giảm tỉ lệ biến chứng trên bệnh nhân đái tháo đường [41].
Hiện nay, khoa Nội tiết của Bệnh viện Đa khoa thành phố Cần Thơ đang quản lý và theo dõi điều trị cho một lượng bệnh nhân mắc ĐTĐ, chủ yếu là ĐTĐ týp 2. Tuy nhiên việc khảo sát về tình hình sử dụng thuốc điều trị ĐTĐ týp 2 trên những bệnh nhân này từ nhiều năm nay vẫn chưa được thực hiện. Với mong muốn cải thiện sự tuân thủ điều trị ở bệnh nhân đái tháo đường, giúp việc điều trị căn bệnh này trở nên hiệu quả hơn, nên tác giả tiến hành nghiên cứu đề tài: “Khảo sát và đánh giá việc tuân thủ điều trị trên bệnh nhân đái tháo đường týp 2 tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Cần Thơ” được tiến hành với các mục tiêu:
1. Thực trạng sử dụng thuốc điều trị đái tháo đường týp 2 trên bệnh nhân đang điều trị nội trú tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Cần Thơ.
2. Đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc và khảo sát kiến thức về thuốc sử dụng điều trị đái tháo đường trên bệnh nhân đái tháo đường týp 2 đang điều trị nội trú tại Bệnh viện Đa khoa thành phố Cần Thơ

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ………………………………………………………………………………………………………i
TÓM TẮT …………………………………………………………………………………………………………..ii
ABSTRACT ……………………………………………………………………………………………………… iii
LỜI CAM ĐOAN ……………………………………………………………………………………………….iv
MỤC LỤC …………………………………………………………………………………………………………..v
DANH MỤC BẢNG ……………………………………………………………………………………………ix
DANH MỤC HÌNH …………………………………………………………………………………………….xi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT…………………………………………………………………..xii
ĐẶT VẤN ĐỀ………………………………………………………………………………………………………1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU………………………………………………………………..2
1.1. ĐẠI CƯƠNG VỀ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 ……………………………………………2
1.1.1. Định nghĩa……………………………………………………………………………………………..2
1.1.2. Đặc điểm dịch tễ của bệnh đái tháo đường…………………………………………………2
1.1.3. Phân loại đái tháo đường …………………………………………………………………………6
1.1.4. Nguyên nhân, cơ chế bệnh sinh và biến chứng …………………………………………..7
1.1.5. Chẩn đoán xác định ………………………………………………………………………………..9
1.1.6. Đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng. ……………………………………………………….11
1.2. MỤC TIÊU ĐIỀU TRỊ ……………………………………………………………………………..11
1.2.1. Mục tiêu điều trị đái tháo đường …………………………………………………………….11
1.2.2. Phương pháp điều trị……………………………………………………………………………..14
1.2.3. Thuốc tiêm đái tháo đường (insulin) ……………………………………………………….24
1.2.4. Phác đồ điều trị đái tháo đường týp 2 theo ADA ………………………………………28
1.3. TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ……………………………………………………………………………..32
1.3.1. Định nghĩa……………………………………………………………………………………………32
1.3.2. Các nhóm yếu tố ảnh hưởng tới sự tuân thủ dùng thuốc của bệnh nhân……….32
1.3.3. Phương pháp đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc ………………………………….32
1.4. KHẢO SÁT KIẾN THỨC CỦA BỆNH NHÂN………………………………………….34
1.5. MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VỀ ĐÁNH GIÁ TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ, KHẢO
SÁT KIẾN THỨC CỦA BỆNH NHÂN Ở VIỆT NAM VÀ TRÊN THẾ GIỚI…..34
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ………………………36
2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU……………………………………………………………………36
2.1.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu …………………………………………………………..36
2.1.2. Tiêu chuẩn lựa chọn………………………………………………………………………………36
2.1.3. Tiêu chuẩn loại trừ………………………………………………………………………………..36
vi
2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU………………………………………………………………36
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ………………………………………………………………………………36
2.2.2. Mẫu nghiên cứu ……………………………………………………………………………………37
2.3. CÁC NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ……………………………………………………………..38
2.3.1. Đặc điểm bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu ……………………………………………..38
2.3.2. Đánh giá mức độ tuân thủ điều trị của bệnh nhân ……………………………………..38
2.3.3. Khảo sát kiến thức của bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu…………………………..38
2.3.4. Phân tích thực trạng sử dụng thuốc điều trị đái tháo đường týp 2 trên bệnh
nhân khám và điều trị …………………………………………………………………………………….38
2.4. CÁC TIÊU CHUẨN ĐÁNH GIÁ TRONG NGHIÊN CỨU ………………………..39
2.4.1. Chỉ tiêu đánh giá glucose máu lúc đói, HbA1c, lipid máu, huyết áp: …………..39
2.4.2. Chỉ tiêu đánh giá chỉ số khối cơ thể (BMI) ………………………………………………41
2.4.3. Chỉ tiêu đánh giá chức năng gan thận:……………………………………………………..41
2.4.4. Tiêu chuẩn đánh giá mức độ tuân thủ………………………………………………………41
2.4.5. Khảo sát kiến thức về thuốc sử dụng của bệnh nhân………………………………….42
2.5. PHƯƠNG PHÁP THU THẬP, ĐÁNH GIÁ VÀ XỬ LÝ SỐ LIỆU ……………..42
2.5.1. Công cụ thu thập…………………………………………………………………………………..42
2.5.2. Kỹ thuật thu thập ………………………………………………………………………………….42
2.5.3. Người thu thập ……………………………………………………………………………………..42
2.5.4. Phương pháp kiểm soát sai số…………………………………………………………………42
2.5.5. Xử lý số liệu…………………………………………………………………………………………43
2.6. ĐẠO ĐỨC NGHIÊN CỨU………………………………………………………………………..43
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU…………………………………………………………….44
3.1. ĐẶC ĐIỂM CỦA BỆNH NHÂN TRONG MẪU NGHIÊN CỨU………………..44
3.1.1. Đặc điểm về tuổi và giới của bệnh nhân…………………………………………………..44
3.1.2. Đặc điểm về BMI………………………………………………………………………………….45
3.1.3. Đặc điểm về dân tộc ……………………………………………………………………………..46
3.1.4. Thời gian mắc bệnh ………………………………………………………………………………46
3.1.5. Các chỉ số liên quan đến bệnh lúc vào viện………………………………………………47
3.1.6. Đặc điểm về thời gian sử dụng thuốc của bệnh nhân …………………………………48
3.1.7. Mức độ kiểm soát đường huyết của bệnh nhân…………………………………………49
3.1.8. Các bệnh mắc kèm với ĐTĐ trong mẫu nghiên cứu ………………………………….49
3.2. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG THUỐC ĐIỀU TRỊ ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP
2 TRÊN BỆNH NHÂN ĐANG ĐIỀU TRỊ………………………………………………………..50
3.2.1. Danh mục các thuốc điều trị ĐTĐ týp 2 gặp trong nghiên cứu……………………50
3.2.2. Tỷ lệ sử dụng các phác đồ điều trị trong mẫu nghiên cứu…………………………..51
vii
3.2.3. Lý do đổi phác đồ điều trị………………………………………………………………………52
3.2.4. Lựa chọn thuốc và chức năng gan thận của bệnh nhân ………………………………52
3.2.5. Tính phù hợp của việc lựa chọn phác đồ điều trị tại thời điểm ban đầu………..53
3.2.6. Các biến cố bất lợi (AE) gặp trong quá trình nghiên cứu……………………………54
3.2.7. Tương tác thuốc gặp trong mẫu nghiên cứu……………………………………………..55
3.3. ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ TUÂN THỦ DÙNG THUỐC CỦA BỆNH NHÂN
TRONG MẪU NGHIÊN CỨU ………………………………………………………………………..55
3.3.1. Kết quả phỏng vấn tuân thủ của bệnh nhân………………………………………………55
3.3.2. Mức độ tuân thủ dùng thuốc của bệnh nhân trong mẫu nghiên cứu …………….56
3.3.3. Mối liên quan giữa mức độ tuân thủ và mức độ kiểm soát đường huyết ………57
3.4. KHẢO SÁT KIẾN THỨC VỀ THUỐC CỦA BỆNH NHÂN ĐANG ĐIỀU
TRỊ ĐTĐ TÝP 2 ……………………………………………………………………………………………..57
3.4.1. Khảo sát kiến thức về thuốc sử dụng điều trị ĐTĐ týp 2……………………………57
3.4.2. Mối liên quan giữa điểm kiến thức đạt được và mức độ kiểm soát đường
huyết…………………………………………………………………………………………………………….59
3.4.3. Mối liên quan giữa kiến thức và mức độ tuân thủ dùng thuốc…………………….59
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN…………………………………………………………………………………..61
4.1. BÀN LUẬN VỀ ĐẶC ĐIỂM BỆNH NHÂN TRONG MẪU NGHIÊN CỨU .61
4.1.1. Đặc điểm về tuổi và giới của mẫu nghiên cứu ………………………………………….61
4.1.2. Chỉ số khối cơ thể (BMI)……………………………………………………………………….61
4.1.3. Đặc điểm về dân tộc ……………………………………………………………………………..62
4.1.4. Đặc điểm về thời gian sử dụng thuốc của bệnh nhân …………………………………62
4.1.5. Thời gian mắc bệnh ………………………………………………………………………………62
4.1.6. Các chỉ số liên quan đến bệnh lúc nhập viện…………………………………………….63
4.2. PHÂN TÍCH THỰC TRẠNG SỬ DỤNG THUỐC TRÊN BỆNH NHÂN
ĐÁI THÁO ĐƯỜNG ĐIỀU TRỊ NỘI TRÚ ……………………………………………………..64
4.2.1. Tỉ lệ các thuốc ĐTĐ týp 2 được điều trị trong nghiên cứu: ………………………..64
4.2.2. Phác đồ điều trị sử dụng cho bệnh nhân ĐTĐ týp 2 trong mẫu nghiên cứu ….64
4.2.3. Tính phù hợp của việc lựa chọn phác đồ điều trị tại thời điểm ban đầu theo
Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị ĐTĐ týp 2 …………………………………………………….65
4.2.4. Các biến cố bất lợi (AE) gặp trong nghiên cứu …………………………………………66
4.2.5. Các tương tác gặp trong nghiên cứu………………………………………………………..67
4.3. PHÂN TÍCH SỰ TUÂN THỦ DÙNG THUỐC CỦA BỆNH NHÂN …………..67
4.4. KHẢO SÁT KIẾN THỨC VỀ THUỐC SỬ DỤNG CỦA BỆNH NHÂN …….69
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ………………………………………………………..71
5.1. KẾT LUẬN ………………………………………………………………………………………………71
viii
5.1.1. Thực trạng sử dụng thuốc trong điều trị ĐTĐ týp 2 trên bệnh nhân điều trị
nội trú tại bệnh viện đa khoa thành phố Cần Thơ……………………………………………….71
5.1.2. Đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc của bệnh nhân đái tháo đường và
khảo sát kiến thức về thuốc sử dụng điều trị đái tháo đường trên bệnh nhân đái
tháo đường týp 2 đang điều trị nội trú tại Bệnh viện đa khoa thành phố Cần Thơ ….72
5.2. KIẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………………..72
TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………………………………………………………..69
PHỤ LỤC 1 ……………………………………………………………………………………………………….xv
PHỤ LỤC 2 ………………………………………………………………………………………………………xvi
PHỤ LỤC 3 ……………………………………………………………………………………………………..xvii
PHỤ LỤC 4 ……………………………………………………………………………………………………..xxv
PHỤ LỤC 5 …………………………………………………………………………………………………….xxv
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Mục tiêu điều trị cho bệnh nhân đái tháo đường ở người trưởng thành,
không có thai. ……………………………………………………………………………………………………..12
Bảng 1.2. Mục tiêu HbA1c cho bệnh nhân ĐTĐ lớn tuổi theo ADA, 2020. ………………..13
Bảng 1.3. Tóm tắt ưu, nhược điểm của các thuốc viên hạ glucose huyết đường uống và
thuốc tiêm không thuộc nhóm insulin. ……………………………………………………………………22
Bảng 1.4. Tóm tắt liều dùng các thuốc viên hạ glucose huyết uống……………………………23
Bảng 1.5. Các loại insulin……………………………………………………………………………………..25
Bảng 1.6. Tổng hợp các so sánh toàn diện về tác động cần lưu ý của mỗi nhóm thuốc
ĐTĐ khác nhau theo ADA, 2018. ………………………………………………………………………….27
Bảng 2.1. Mục tiêu điều trị ĐTĐ týp 2 ở người trưởng thành, không có thai ………………39
Bảng 2.2. Mục tiêu điều trị đái tháo đường ở người già ……………………………………………40
Bảng 2.3. Phân loại thể trạng theo tiêu chuẩn của Bộ Y tế 2020 [10]. ………………………..41
Bảng 2.4. Chỉ tiêu đánh giá chức năng gan thận………………………………………………………41
Bảng 2.5. Thang điểm đánh giá mức độ tuân thủ của bệnh nhân ……………………………….42
Bảng 2.6. Tiêu chuẩn đánh giá mức độ tuân thủ của bệnh nhân…………………………………42
Bảng 3.1. Phân bố bệnh nhân theo tuổi và giới………………………………………………………..44
Bảng 3.2. Phân bố theo BMI ở đối tượng nghiên cứu……………………………………………….45
Bảng 3.3. Đặc điểm về dân tộc của đối tượng nghiên cứu…………………………………………46
Bảng 3.4. Phân bố bệnh nhân theo thời gian mắc bệnh …………………………………………….46
Bảng 3.5. Các chỉ số cơ bản của bệnh nhân lúc vào viện…………………………………………..47
Bảng 3.6. Mức độ kiểm soát các chỉ số cơ bản của bệnh nhân …………………………………..47
Bảng 3.7. Đặc điểm thời gian sử dụng thuốc điều trị của bệnh nhân………………………….. 48
Bảng 3.8. Mức độ kiểm soát đường huyết của bệnh nhân …………………………………………49
Bảng 3.9. Các bệnh mắc kèm với ĐTĐ ở người cao tuổi gặp trong nghiên cứu …………..49
Bảng 3.10. Đặc điểm các loại thuốc bệnh nhân sử dụng……………………………………………50
Bảng 3.11. Các phác đồ điều trị ĐTĐ týp 2 áp dụng trong mẫu nghiên cứu………………..51
Bảng 3.12. Lý do đổi phác đồ điều trị …………………………………………………………………….52
Bảng 3.13. Lựa chọn thuốc và chức năng gan thận của bệnh nhân …………………………….52
Bảng 3.14. Lựa chọn phác đồ điều trị tại thời điểm ban đầu ……………………………………..53
Bảng 3.15. Lựa chọn phác đồ có chứa Insulin tại thời điểm ban đầu ………………………….53
Bảng 3.16. Các AE gặp trong quá trình nghiên cứu………………………………………………….54
Bảng 3.17. Tương tác thuốc gặp trong nghiên cứu …………………………………………………..55
Bảng 3.18. Kết quả phỏng vấn tuân thủ thuốc của bệnh nhân ……………………………………55
Bảng 3.19. Mức độ tuân thủ điều trị của bệnh nhân …………………………………………………56x
Bảng 3.20. Liên quan giữa mức độ tuân thủ và mức độ kiểm soát đường huyết…………..57
Bảng 3.21. Kết quả khảo sát kiến thức về thuốc điều trị ĐTĐ týp 2 …………………………..57
Bảng 3.22. Tổng điểm kiến thức của bệnh nhân ………………………………………………………58
Bảng 3.23. Mối liên quan giữa điểm kiến thức và mức độ kiểm soát đường huyết……….59
Bảng 3.24. Mối liên quan giữa kiến thức và mức độ tuân thủ điều trị…………………………59xi
DANH MỤC HÌNH
Hình 1.1. Ước tính tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường trên toàn cầu ở nhóm tuổi 20–79
(triệu người)………………………………………………………………………………………………………….3
Hình 1.2. Dự báo tỷ lệ mắc bệnh đái tháo đường trên toàn cầu ở nhóm tuổi 20-79 (triệu
người) ………………………………………………………………………………………………………………….3
Hình 1.3. Ước tính và dự báo tỷ lệ gia tăng ĐTĐ tại Việt Nam so với các nước trong
khu vực/toàn cầu (giai đoạn 2017-2045)…………………………………………………………………..4
Hình 1.4. Ước tính và dự báo tình hình ĐTĐ tại Việt Nam ở nhóm tuổi 20–79. ……………4
Hình 1.5. Ước tính và dự báo tình hình ĐTĐ tại Việt Nam ở nhóm tuổi 20–79 …………….5
Hình 1.6. Tỷ lệ BN ĐTĐ chưa được chẩn đoán và điều trị………………………………………….5
Hình 1.7. Quy trình chẩn đoán đái tháo đường týp 2. ……………………………………………….10
Hình 1.8. Phác đồ điều trị đái tháo đường theo ADA 2017 ……………………………………29
Hình 1.9. Cập nhật hướng dẫn điều trị đái tháo đường theo ADA, 2018. ………………..30
Hình 1.10. Cập nhật phác đồ điều trị ĐTĐ týp 2 với insulin theo ADA, 2018 …………31
Hình 3.1. Phân bố bệnh nhân theo giới tính …………………………………………………………….44
Hình 3.2. Phân bố bệnh nhân theo nhóm tuổi ………………………………………………………….45
Hình 3.3. Phân bố theo BMI ở đối tượng nghiên cứu ……………………………………………….45
Hình 3.4. Đặc điểm về dân tộc ở đối tượng nghiên cứu…………………………………………….46
Hình 3.5. Đặc điểm thời gian sử dụng thuốc điều trị của bệnh nhân …………………………..48
Hình 3.6. Các bệnh mắc kèm với ĐTĐ ở người cao tuổi gặp trong nghiên cứu……………49
Hình 3.7. Đặc điểm các loại thuốc bệnh nhân sử dụng ……………………………………………..50
Hình 3.8. Lý do đổi phác đồ điều trị……………………………………………………………………….52
Hình 3.9. Các AE gặp trong quá trình nghiên cứu ……………………………………………………54
Hình 3.10. Mức độ tuân thủ điều trị của bệnh nhân…………………………………………………. 56
Hình 3.11. Tổng điểm kiến thức của bệnh nhân……………………………………………………….5