Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng trầm cảm và một số yếu tố liên quan ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2

Luận án Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng trầm cảm và một số yếu tố liên quan ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.Đái tháo đường là rối loạn chuyển hoá glucid mạn tính. Đây là một trong các bệnh lý phổ biến và có tỷ lệ mắc tăng nhanh trong những thập kỷ gần đây. Năm 2000 mới có khoảng 171 triệu người, tương ứng 2,8% dân số trên thế giới, bị đái tháo đường [1]. Đến năm 2015, chỉ tính trong độ tuổi 20 – 79, số người mắc đái tháo đường đã được ước tính là 415 triệu người (chiếm 8,8% dân số toàn cầu). Số người mắc đái tháo đường được dự báo là 642 triệu người, tương đương với 10,4% dân số, vào năm 2040 [2]. Đái tháo đường có nhiều loại: đái tháo đường týp 1, đái tháo đường týp 2, đái tháo đường thai kỳ và các loại đái tháo đường đặc biệt khác, trong đó đái tháo đường týp 2 là loại đái tháo đường phổ biến nhất (chiếm tới 80 – 90% các bệnh nhân mắc đái tháo đường). Đái tháo đường týp 2 thường tiến triển âm thầm. Bệnh nhân có thể không bộc lộ triệu chứng lâm sàng trong một thời gian dài và trong nhiều trường hợp, bệnh nhân đái tháo đường týp 2 được phát hiện tình cờ khi khám sức khoẻ định kỳ. Bệnh có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng đa số gặp ở lứa tuổi trên 30 [3]. Đái tháo đường gây ra rất nhiều biến chứng nguy hiểm. Các biến chứng này không chỉ để lại nhiều di chứng nặng nề mà còn là một trong những nguyên nhân chính gây tử vong cho người bệnh đái tháo đường nói chung và người bệnh đái tháo đường týp 2 nói riêng do thể bệnh này thường được phát hiện muộn. Nhiều nghiên cứu cho thấy có tới hơn 50% bệnh nhân đái tháo đường týp 2 khi được phát hiện đã có biến chứng [4].
Trầm cảm là một rối loạn tâm thần thường gặp ở người bệnh đái tháo đường týp 2. Tỷ lệ mắc trầm cảm ở quần thể này cao ít nhất gấp đôi trong dân số chung. Một số nghiên cứu còn nhận thấy tỷ lệ trầm cảm rất cao, như Khuwaja và cộng sự công bố số người có dấu hiệu trầm cảm chiếm 43,5% các bệnh nhân đái tháo đường týp 2 [5].2

Trầm cảm xuất hiện ở bệnh nhân đái tháo đường sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng lên cả thể chất và tâm thần của người bệnh. Trầm cảm làm người đái tháo đường ít hoạt động thể chất, dễ lạm dụng rượu và thuốc lá, có thói quen ăn uống không tốt và kém tuân thủ liệu trình điều trị đái tháo đường. Các nghiên cứu đã chứng minh được rằng trầm cảm làm tăng nguy cơ tăng glucose máu dai dẳng, tăng các biến chứng mạch máu và tăng tỷ lệ tử vong. Chất lượng cuộc sống của người bệnh và gánh nặng kinh tế liên quan với đái tháo đường trở nên nặng nề hơn [6], [7].
Với những hậu quả nghiêm trọng mà trầm cảm gây ra ở người bệnh đái tháo đường, việc phát hiện và điều trị sớm trầm cảm có ý nghĩa quan trọng trong cải thiện triệu chứng, ngăn ngừa phát sinh và làm nặng thêm các biến chứng. Từ đó góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân đái tháo đường týp 2. Tuy nhiên, trầm cảm thường không được nhận ra ở người bệnh đái tháo đường vì có nhiều biểu hiện cơ thể giống với các triệu chứng của đái tháo đường và đôi khi nỗi buồn của bệnh nhân được thầy thuốc, người chăm sóc và cả bản thân bệnh nhân cho rằng đó là phản ứng bình thường của một người đang mắc một bệnh cơ thể mạn tính. Vì vậy, đa phần các biểu hiện trầm cảm không được phát hiện hoặc phát hiện muộn.
Trầm cảm ở quần thể bệnh nhân đái tháo đường týp 2 đã được nghiên cứu rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới, nhưng ở Việt Nam, cho đến nay vẫn chưa có nhiều nghiên cứu có hệ thống về lĩnh vực này. Do đó, chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng trầm cảm và một số yếu tố liên quan ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2” với các mục tiêu sau:
1. Mô tả đặc điểm lâm sàng của trầm cảm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.
2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến trầm cảm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2.
3. Bước đầu nhận xét điều trị trầm cảm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ ………………………………………………………………………………….. 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU………………………………………………… 3
1.1 ĐÁI THÁO ĐƯỜNG………………………………………………………………… 3
1.1.1 Khái niệm và tỷ lệ mắc …………………………………………………………. 3
1.1.2 Tiêu chuẩn chẩn đoán đái tháo đường……………………………………… 4
1.1.3 Phân loại đái tháo đường: ……………………………………………………… 4
1.1.4 Cơ chế của đái tháo đường týp 2…………………………………………….. 6
1.1.5 Biểu hiện lâm sàng của đái tháo đường týp 2……………………………. 7
1.1.6 Điều trị đái tháo đường týp 2 ………………………………………………. 10
1.2 TRẦM CẢM Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2………… 13
1.2.1 Tỷ lệ trầm cảm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 …………………… 14
1.2.2 Đặc điểm lâm sàng của trầm cảm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 . 15
1.2.3 Sàng lọc trầm cảm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2………………. 19
1.2.4 Tiêu chuẩn chẩn đoán một giai đoạn trầm cảm ở bệnh nhân đái tháo
đường týp 2 ………………………………………………………………………. 20
1.2.5 Bệnh nguyên – bệnh sinh của trầm cảm ở bệnh nhân đái tháo đường
týp 2 ………………………………………………………………………………… 23
1.2.6 Các yếu tố liên quan với trầm cảm ở BN đái tháo đường týp 2 ….. 32
1.2.7 Điều trị trầm cảm ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 ……………….. 37
1.3 CÁC NGHIÊN CỨU VỀ TRẦM CẢM Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO
ĐƯỜNG TÝP 2……………………………………………………………………… 43
1.3.1 Các nghiên cứu dịch tễ và các yếu tố liên quan đến trầm cảm ở bệnh
nhân đái tháo đường týp 2 …………………………………………………… 43
1.3.2 Các nghiên cứu về biểu hiện lâm sàng của trầm cảm ở bệnh nhân
đái tháo đường týp 2…………………………………………………………… 45
1.3.3 Các nghiên cứu về ảnh hưởng của trầm cảm lên người bệnh đái tháo
đường týp 2 ………………………………………………………………………. 46
1.3.4 Các nghiên cứu về điều trị thuốc chống trầm cảm ở bệnh nhân đái
tháo đường týp 2………………………………………………………………… 47Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU……………… 50
2.1 ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU…………………………………………………… 50
2.1.1 Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân nghiên cứu …………………………… 50
2.1.2 Tiêu chuẩn loại trừ:……………………………………………………………. 51
2.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: …………………………………………….. 52
2.2.1 Cỡ mẫu …………………………………………………………………………….. 52
2.2.2 Thiết kế nghiên cứu: …………………………………………………………… 53
2.2.3 Công cụ nghiên cứu ……………………………………………………………. 53
2.2.4 Phương pháp thu thập số liệu ……………………………………………….. 54
2.3. CÁC BIẾN SỐ NGHIÊN CỨU…………………………………………………. 61
2.3.1 Mô tả đặc điểm chung của nhóm nghiên cứu ………………………….. 61
2.3.2 Mô tả đặc điểm lâm sàng trầm cảm của nhóm bệnh nhân có trầm cảm 62
2.3.3. Các biến số về theo dõi các bệnh nhân trầm cảm được điều trị bằng
các thuốc chống trầm cảm trong 3 tháng………………………………… 63
2.4. VẤN ĐỀ ĐẠO ĐỨC CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ……………………. 64
2.5. XỬ LÝ SỐ LIỆU ……………………………………………………………………. 65
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ………………………………………………… 66
3.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA NHÓM ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU… 66
3.1.1. Tuổi của nhóm nghiên cứu………………………………………………….. 66
3.1.2. Giới tính của nhóm nghiên cứu……………………………………………. 67
31.3. Trình độ học vấn của nhóm nghiên cứu …………………………………. 67
3.1.4. Tình trạng hôn nhân của nhóm nghiên cứu ……………………………. 68
3.1.5. Nơi ở của nhóm nghiên cứu ………………………………………………… 68
3.1.6. Thời gian mắc đái tháo đường của nhóm nghiên cứu ………………. 69
3.1.7. Các bệnh cơ thể đã mắc trong tiền sử của nhóm nghiên cứu …….. 69
3.1.8. Các thuốc điều trị đái tháo đường đã dùng của nhóm nghiên cứu…. 70
3.1.9. Chỉ số BMI khi vào viện của nhóm nghiên cứu ……………………… 70
3.1.10. Các biến chứng đái tháo đường của nhóm nghiên cứu …………… 71
3.1.11. Chỉ số HbA1C khi vào viện của nhóm nghiên cứu………………… 723.2. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA TRẦM CẢM Ở BỆNH NHÂN ĐÁI
THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 …………………………………………………………… 72
3.2.1. Tỷ lệ trầm cảm của nhóm nghiên cứu …………………………………… 73
3.2.2. Các mức độ của trầm cảm…………………………………………………… 73
3.2.3. Các triệu chứng khởi phát của trầm cảm ……………………………….. 74
3.2.4. Hoàn cảnh xuất hiện của trầm cảm……………………………………….. 74
3.2.5. Các triệu chứng đặc trưng của trầm cảm theo ICD – 10…………… 75
3.2.6. Các triệu phổ biến của trầm cảm theo ICD – 10……………………… 75
3.2.7. Các triệu chứng cảm xúc liên quan đến bệnh lý ĐTĐ ……………… 76
3.2.8. Các triệu chứng cơ thể của trầm cảm theo ICD – 10 ……………….. 76
3.2.9. Đặc điểm các triệu chứng loạn thần ……………………………………… 77
3.2.10. Tỷ lệ lo âu phối hợp với trầm cảm ……………………………………… 77
3.2.11. Các triệu chứng cơ thể của lo âu ………………………………………… 78
3.2.12. Đặc điểm các triệu chứng đau ……………………………………………. 79
3.2.13. Đặc điểm thời gian biển hiện trầm cảm……………………………….. 80
3.2.14. Đặc điểm tiền sử mắc trầm cảm …………………………………………. 80
3.3. MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN VỚI TRẦM CẢM Ở BỆNH NHÂN
ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 ……………………………………………………. 81
3.3.1. Mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học với trầm cảm……… 81
3.3.2. Mối liên quan giữa bệnh cơ thể đã mắc trong tiền sử với trầm cảm…. 82
3.3.3. Mối liên quan giữa các loại biến chứng với trầm cảm……………… 82
3.3.4. Mối liên quan giữa thời gian mắc ĐTĐ với trầm cảm ……………… 83
3.3.5. Mối liên quan giữa BMI với trầm cảm………………………………….. 84
3.3.6. Mối liên quan giữa HbA1C với trầm cảm ……………………………… 84
3.3.7. Mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học với trầm cảm trong
phân tích hồi quy đa biến…………………………………………………….. 85
3.3.8. Mối liên quan giữa các yếu tố lâm sàng và cận lâm sàng của đái
tháo đường với trầm cảm trong phân tích hồi quy đa biến ………… 863.4. NHẬN XÉT ĐIỀU TRỊ TRẦM CẢM Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO
ĐƯỜNG TÝP 2……………………………………………………………………… 87
3.4.1. Nhận xét về các thuốc chống trầm cảm và các thuốc hướng thần
khác được sử dụng điều trị trầm cảm…………………………………….. 87
3.4.2. Đánh giá hiệu quả điều trị …………………………………………………… 91
Chương 4: BÀN LUẬN ……………………………………………………………………. 99
4.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG CỦA NHÓM ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU… 99
4.1.1. Đặc điểm về tuổi của nhóm nghiên cứu ………………………………… 99
4.1.2. Đặc điểm về giới của nhóm nghiên cứu………………………………. 100
4.1.3. Đặc điểm trình độ học vấn của nhóm nghiên cứu …………………. 101
4.1.4. Đặc điểm tình trạng hôn nhân của nhóm nghiên cứu …………….. 101
4.1.5. Đặc điểm nơi ở của nhóm nghiên cứu…………………………………. 102
4.1.6. Đặc điểm thời gian mắc đái tháo đường của nhóm nghiên cứu .. 102
4.1.7. Đặc điểm về các bệnh cơ thể đã mắc trong tiền sử của nhóm nghiên cứu . 103
4.1.8. Đặc điểm thuốc điều trị đái tháo đường đã dùng của nhóm nghiên cứu 104
4.1.9. Đặc điểm chỉ số khối cơ thể khi vào viện của nhóm nghiên cứu 104
4.1.10. Đặc điểm biến chứng của đái tháo đường của nhóm nghiên cứu…… 105
4.1.11. Đặc điểm chỉ số HbA1C khi vào viện của nhóm nghiên cứu…. 105
4.2. ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG CỦA TRẦM CẢM Ở BỆNH NHÂN ĐÁI
THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 …………………………………………………………. 106
4.2.1. Tỷ lệ và các mức độ trầm cảm theo ICD – 10 và theo thang Beck …. 106
4.2.2. Đặc điểm các triệu chứng khởi phát của trầm cảm………………… 108
4.2.3. Đặc điểm hoàn cảnh xuất hiện của trầm cảm ……………………….. 110
4.2.4. Đặc điểm các triệu chứng đặc trưng và phổ biến của trầm cảm theo
ICD – 10…………………………………………………………………………. 111
4.2.5. Đặc điểm các triệu chứng cảm xúc liên quan đến bệnh lý đái tháo đường…. 113
4.2.6. Đặc điểm các triệu chứng loạn thần……………………………………. 114
4.2.7. Đặc điểm các biểu hiện lo âu phối hợp ……………………………….. 1164.2.8. Đặc điểm các triệu chứng cơ thể của trầm cảm và lo âu…………. 116
4.2.9. Đặc điểm thời gian biển hiện trầm cảm……………………………….. 119
4.2.10. Đặc điểm tiền sử mắc trầm cảm ……………………………………….. 120
4.3. MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN VỚI TRẦM CẢM Ở BỆNH NHÂN
ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 ………………………………………………….. 121
4.3.1.Mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học chung với trầm cảm…. 121
4.3.2. Mối liên quan giữa bệnh cơ thể đã mắc trong tiền sử với trầm cảm125
4.3.3. Mối liên quan giữa các loại biến chứng với trầm cảm……………. 126
4.3.4. Mối liên quan giữa thời gian mắc đái tháo đường với trầm cảm 128
4.3.5. Mối liên quan giữa chỉ số BMI với trầm cảm ………………………. 129
4.3.6. Mối liên quan giữa HbA1C với trầm cảm……………………………. 130
4.4. NHẬN XÉT ĐIỀU TRỊ TRẦM CẢM Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO
ĐƯỜNG TÝP 2……………………………………………………………………. 131
4.4.1. Nhận xét về các thuốc chống trầm cảm và các thuốc hướng thần
khác được sử dụng điều trị trầm cảm…………………………………… 132
4.4.2. Nhận xét hiệu quả điều trị…………………………………………………. 136
KẾT LUẬN…………………………………………………………………………………… 146
KIẾN NGHỊ………………………………………………………………………………….. 148
CÁC BÀI BÁO ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN NỘI DUNG
LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC