Nghiên cứu đặc điểm mô bệnh học, hóa mô miễn dịch và tình trạng methyl hóa gen RASSF1A

Luận án tiến sĩ y học Nghiên cứu đặc điểm mô bệnh học, hóa mô miễn dịch và tình trạng methyl hóa gen RASSF1A trong ung thư biểu mô tuyến tiền liệt.Ung thư tuyến tiền liệt thường gặp ở nam giới trên 65 tuổi, phần lớn bệnh thường diễn biến thầm lặng không có triệu trứng. Do đó, bệnh khó phát hiện ở giai đoạn sớm, hầu hết các trường hợp được phát hiện tình cờ qua xét nghiệm mô bệnh học các bệnh phẩm sau phẫu thuật với chẩn đoán trước phẫu thuật là tăng sản tuyến tiền liệt [1], [2]. Các yếu tố nguy cơ mắc ung thư tuyến tiền liệt bao gồm: tiền sử gia đình, tuổi, chủng tộc, béo phì, chế độ ăn, lối sống và môi trường sống [3]. Ở các nước Bắc Âu và Bắc Mỹ, ung thư tuyến tiền liệt là nguyên nhân thứ hai gây tử vong do ung thư ở nam giới sau ung thư phổi và đứng hàng thứ 5 trong các loại ung thư. Ung thư tuyến tiền liệt có thể được điều trị hiệu quả nếu bệnh được chẩn đoán ở giai đoạn sớm, khi khối u vẫn còn nằm ở phía bên trong lớp vỏ bao của tuyến tiền liệt [4].

Ở Việt Nam, theo một số thống kê người ta thấy tỷ lệ ung thư tuyến tiền liệt được phát hiện qua xét nghiệm mô bệnh học sau phẫu thuật tăng sản tuyến tiền liệt là 8% [5], tỷ lệ ung thư tuyến tiền liệt theo phủ tạng là 3% [6]. Nhìn chung, ung thư tuyến tiền liệt ở nước ta có chiều hướng gia tăng, tỷ lệ mắc chuẩn theo tuổi giai đoạn những năm 2002 là 2,3 – 2,5/100.000 dân, đến năm 2012 tỷ lệ này là 3,4/100.000 dân và đứng thứ 10 về tỷ lệ mắc ung thư ở nam giới [7].
Ngày nay, cùng với sự tiến bộ của khoa học, các phương tiện sàng lọc, các kỹ thuật chẩn đoán và điều trị ung thư nói chung và ung thư tuyến tiền liệt nói riêng ngày càng hiện đại, đặc biệt là kỹ thuật nội soi cắt u tuyến tiền liệt qua niệu đạo được chỉ định rộng rãi hơn. Vì vậy, tỷ lệ phát hiện ung thư tuyến tiền liệt qua xét nghiệm mô bệnh học sẽ còn tăng lên [8], [9].
Để xác định đúng típ mô bệnh học, phân độ mô học khối u một cách chính xác, giúp cho việc đánh giá giai đoạn bệnh, dự đoán tiến triển, di căn và khả năng đáp ứng của u với điều trị, việc áp dụng một bảng phân loại mô bệnh học và các tiêu chuẩn mô bệnh học đã thống nhất là rất cần thiết [10],[12].
Ngày nay, người ta thấy gen ức chế khối u Ras- association domain family 1 isoform A (RASSF1A) bị bất hoạt bởi ngoại di truyền xảy ra trong nhiều loại khối u. Đối với ung thư tuyến tiền liệt, tình trạng methyl hóa quá mức gen RASSF1A rất thường gặp và được cho là xảy ra vào giai đoạn sớm của quá trình hình thành và tiến triển của u. Từ đó, đánh giá tình trạng methyl hóa gen RASSF1A trong các mẫu sinh thiết tuyến tiền liệt sẽ góp phần hỗ trợ chẩn đoán, lựa chọn cách thức điều trị và tiên lượng căn bệnh này [13], [14].
Tại Việt Nam, phần lớn các nghiên cứu ung thư tuyến tiền liệt thuộc về điều trị nội khoa, ngoại khoa, xét nghiệm kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt… Các nghiên cứu về mô bệnh học, hóa mô miễn dịch chưa nhiều và chưa có nghiên cứu đầy đủ nào vềđặc điểm mô bệnh học ung thư biểu mô tuyến tiền liệt theo phân loại mô bệnh học các khối u tuyến tiền liệt của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2004kết hợp với xác định sự bộc lộ một số dấu ấn miễn dịch vàtình trạng methyl hóa gen RASSF1A trong ung thư biểu mô tuyến tiền liệt. Xuất phát từ thực trạng ở trên, chúng tôi thực hiện đề tài:“Nghiên cứu đặc điểm mô bệnh học, hóa mô miễn dịch và tình trạng methyl hóa gen RASSF1A trong ung thư biểu mô tuyến tiền liệt” với mục tiêu:
1. Nghiên cứu một số đặc điểm mô bệnh học ung thư biểu mô tuyến tiền liệt tại Bệnh viện Quân y 103 theo phân loại củaTổ chức Y tế Thế giới năm 2004.
2.Xác định sự bộc lộ một số dấu ấn miễn dịch, tình trạng methyl hóa gen RASSF1A và đối chiếu với một số đặc điểm mô bệnh họctrong ung thư biểu mô tuyến tiền liệt.

MỤC LỤC Nghiên cứu đặc điểm mô bệnh học, hóa mô miễn dịch và tình trạng methyl hóa gen RASSF1A trong ung thư biểu mô tuyến tiền liệt
Trang
Trang phụ bìa
LỜI CAM ĐOAN i
MỤC LỤC ii
DANH MỤC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT vi
DANH MỤC BẢNG viii
DANH MỤC HÌNH xi
DANH MỤC ẢNH xii
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 3
1.1. Sơ lược giải phẫu, phôi thai, sinh lý, mô học và phân loại ung thư tuyến tiền liệt 3
1.1.1. Sơ lược về giải phẫu 3
1.1.2. Sơ lược về phôi thai và sinh lý 3
1.1.3. Sơ lược về mô học 5
1.1.4. Phân loại mô bệnh học ung thư tuyến tiền liệt 6
1.2. Ung thư tuyến tiền liệt, tân sản nội biểu mô tuyến tiền liệt và phân độ mô học ung thư biểu mô tuyến 11
1.2.1. Ung thư tuyến tiền liệt 11
1.2.2. Tân sản nội biểu mô tuyến tiền liệt 16
1.2.3. Phân độ mô học ung thư biểu mô tuyến của tuyến tiền liệt 17
1.3. Xâm lấn và di căn của ung thư tuyến tiền liệt 21
1.3.1. Xâm lấn tại chỗ 21
1.3.2. Di căn 21
1.4. Hoá mô miễn dịch và ứng dụng trong ung thư tuyến tiền liệt 21
1.4.1. Khái niệm về hóa mô miễn dịch 21
1.4.2. Ứng dụng kỹ thuật hóa mô miễn dịch trong chẩn đoán mô bệnh học 25
1.5. Methyl hóa gen RASSF1Atrong ung thư 31
1.5.1. Methyl hóa ADN 31
1.5.2. Methyl hóa gen RASSF1A trong ung thư tuyến tiền liệt 36
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 43
2.1. Đối tượng nghiên cứu 43
2.1.1. Nhóm bệnh nhân được nghiên cứu xác định một số đặc điểm mô bệnh học ung thư biểu mô tuyến tiền liệt 43
2.1.2. Nhóm bệnh nhân được nghiên cứu hóa mô miễn dịch 44
2.1.3. Nhóm bệnh nhân được nghiên cứu methyl hóa gen RASSF1A 44
2.2. Phương pháp nghiên cứu 45
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 45
2.2.2. Vật liệu, hóa chất, thiết bị nghiên cứu 46
2.2.3. Các kỹ thuật dùng trong nghiên cứu 50
2.3. Xử lý số liệu 61
2.4. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu 61
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 63
3.1. Phân bố tỷ lệ bệnh nhân mắc ung thư biểu mô tuyến tiền liệt theo nhóm tuổi 63
3.2. Kết quả nghiên cứu một số đặc điểm mô bệnh học ung thư biểu mô tuyến tiền liệt 64
3.2.1. Xác định típ mô bệnh học ung thư biểu mô tuyến tiền liệt, các thể ung thư biểu mô tuyến theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2004 64
3.2.2. Xác định các biến thể của ung thư biểu mô tuyến nang 65
3.2.3. Tỷ lệ ung thư biểu mô tuyến phối hợp và không phối hợp với PIN độ cao 65
3.2.4. Phân bố tỷ lệ ung thư biểu mô tuyến theo độ biệt hóa/nhóm điểm Gleason 66
3.2.5. Phân bố độ biệt hóa ung thư biểu mô tuyến theo mẫu mô học thứ nhất và mẫu mô học thứ hai Gleason 67
3.2.6. Phân bố tỷ lệ ung thư biểu mô tuyến phối hợp với PIN độ cao theo độ biệt hóa/nhóm điểm Gleason 68
3.2.7. Phân bố tỷ lệ các đặc điểm đặc trưng ác tính của u 68
3.2.8. Phân bố tỷ lệ các đặc điểm đặc trưng ác tính của u theo nhóm điểm Gleason 69
3.2.9. Phân bố tỷ lệ các chất chứa trong tuyến nang ác tính 70
3.2.10. Phân bố tỷ lệ u chứa tinh thể/chất tiết kết đặc màu hồng theo nhóm điểm Gleason 71
3.3. Kết quả nghiên cứu hóa mô miễn dịch 77
3.3.1. Kết quả nhuộm hóa mô miễn dịch ung thư biểu mô tuyến tiền liệt 77
3.3.2. Các típ mô bệnh học ung thư biểu mô tuyến tiền liệt nhuộm hóa mô miễn dịch 78
3.3.3. Mức độ bộc lộ PSA của tế bào u 78
3.3.4. Phân bố mức độ bộc lộ PSA của tế bào u theo độ Gleason 79
3.3.5. Phân bố mức độ bộc lộ PSA của tế bào u xâm nhập dây thần kinh 79
3.3.6. Tình trạng bộc lộ CK34βE12 và p63 của tế bào đáy 80
3.3.7. Mức độ bộc lộ CK34βE12 và p63 của các tế bào đáy 81
3.3.8. Tình trạng và mức độ bộc lộ CK7 và CK5/6 của biểu mô đường niệu lành tính và ác tính 82
3.3.9. Tình trạng và mức độ bộc lộ actin của các loại tế bào mô đệm 83
3.4. Kết quả nghiên cứu tình trạng methyl hóa gen RASSF1A 87
3.4.1. Kết quả tách chiết ADN từ mẫu bệnh phẩm 87
3.4.2. Kết quả đánh giá hiệu quả của quá trình xử lý bisulfite 87
3.4.3. Kết quả xác định sự methyl hóa gen RASSF1A ở các mẫu ung thư 89
3.4.4. Kết quả xác định sự methyl hóa gen RASSF1A ở các mẫu tăng sản tuyến tiền liệt 90
3.4.5.Đối chiếu tình trạng methyl hóa gen RASSF1Avới một số đặc điểm mô bệnh học trong ung thư biểu mô tuyến 91
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN 94
4.1. Phân bố tỷ lệ bệnh nhân ung thư biểu mô tuyến tiền liệt theo nhóm tuổi 94
4.2. Một số đặc điểm mô bệnh học ung thư biểu mô tuyến tiền liệt 95
4.2.1. Xác định típ mô bệnh học ung thư biểu mô tuyến tiền liệt, các thể và biến thể ung thư biểu mô tuyến của tuyến tiền liệt 95
4.2.2. Ung thư biểu mô tuyến phối hợp với tân sản nội biểu mô độ cao 108
4.2.3. Độ mô học trong ung thư biểu mô tuyến tiền liệt 112
4.2.4. Các đặc điểm đặc trưng ác tính trong ung thư biểu mô tuyến của tuyến tiền liệt 116
4.2.5. Các đặc điểm chất chứa trong lòng tuyến nang ác tính 119
4.3. Sự bộc lộ một số dấu ấn miễn dịch và tình trạng methyl hóa gen RASSF1A trong ung thư biểu mô tuyến tiền liệt 121
4.3.1. Sự bộc lộ một số dấu ấn miễn dịch trong ung thư biểu mô tuyến tiền liệt. 121
4.3.2. Tình trạng methyl hóa gen RASSF1A trong ung thư biểu mô tuyến của tuyến tiền liệt và tăng sản tuyến tiền liệt 128
KẾT LUẬN 134
KIẾN NGHỊ 136
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 137
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC