Nghiên cứu đặc điểm siêu âm, siêu âm Doppler năng lượng khớp gối và các yếu tố liên quan ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp

Viêm khớp dạng thấp (VKDT) là bệnh khớp mạn tính, tự miễn, hay gặp nhất trong các bệnh về khớp [1]. Tổn thương cơ bản và sớm nhất của bệnh là viêm màng hoạt dịch của nhiều khớp, thường biểu hiện ở các khớp nhỏ và nhỡ, trong đó có khớp gối (chiếm 55-75%) [8]. Với thể biểu hiện nhiều khớp thường được chẩn đoán dễ dàng, song thể một khớp (cũng thường gặp ở khớp gối) thường khó chẩn đoán. Ngoài ra, rất nhiều bệnh có tổn thương khớp gối cần phải chẩn đoán phân biệt.
Nhằm khảo sát tổn thương khớp, X quang chỉ phát hiện được những tổn thương ở giai đoạn muộn của bệnh; chụp cắt lớp vi tính chỉ đánh giá được các tổn thương về xương mà không đánh giá được các tổn thương viêm MHD. Cộng hưởng từ đánh giá được cả hai loại tổn thương trên song giá thành cao, không phù hợp với điều kiện kinh tế, đặc biệt ở Việt Nam.
Siêu âm xương khớp đã được ứng dụng để chẩn đoán những tổn thương viêm màng hoạt dịch trong VKDT từ những năm 1978 bởi tác giả Cooperber [25]. Từ đó đến nay, siêu âm ngày càng có những bước phát triển vượt bậc. Ngoài việc phát hiện sớm, chính xác các tổn thương phần mềm và màng hoạt dịch, siêu âm còn phát hiện sớm bào mòn xương. Siêu âm có giá trị theo dõi diễn biến bệnh VKDT theo thời gian [56], đánh giá hiệu quả của thuốc điều trị [34], [35], [58].
Năm 1994, siêu âm Doppler năng lượng (PDS) đã được ứng dụng thăm dò bệnh lý cơ xương khớp [52]. Ngoài những ưu đỉểm của siêu âm cơ bản, phương pháp này còn có thể xác định được mức độ tân tạo mạch máu trong khớp, đánh gá chính xác mức độ viêm MHD của khớp. Ngoài giá trị chẩn đoán, xét nghiệm này cung cấp các bằng chứng nhằm quyết định phương pháp điều tiị ngăn chặn tình trạng viêm MHD kịp thời và do đó cải thiện kết quả đỉều trị [78]. Siêu âm Doppler năng lượng khớp gối ở bệnh nhân VKDT có thể xác định được vị ừí của màng máu MHD (pannus) [40], tình trạng và mức độ viêm MHD, các tổn thương xương, khớp như tình trạng sụn khớp,
hốc xương, bào mòn xương, dịch khớp, kén Baker    Siêu âm Doppler năng
lượng đã được chứng minh là xét nghiệm dự báo tốt nhất của tổn thương các khớp [81]; giúp theo dõi diễn biến của bệnh VKDT theo thời gian, đánh giá hiệu quả của thuốc điều trị [24]. Đặc biệt phương pháp này có giá trị cao ừong đánh giá tổn thương MHD khớp gối ở bệnh nhân VKDT giai đoạn sớm [78], là một trong các bằng chứng để quyết định việc điều trị sớm cho bệnh nhân, tránh được những di chứng và tàn phế nặng nề- một mục tiêu rất quan trọng trong điều trị bệnh VKDT.
Việt Nam chưa có nghiên cứu nào về hình ảnh siêu âm và siêu âm Doppler năng lượng khớp gối ở bệnh nhân VKDT. Do vậy, chúng tôi tiến hành đề tài: ”Nghiên cứu đặc điểm siêu âm, siêu âm Doppler năng lượng khớp gối và các yếu tố liên quan ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp ” nhằm hai mục tiêu:
1. Mô tả đặc điểm siêu âm và siêu âm Doppler năng lượng khớp
gối ở bệnh nhân viêm khớp dạng thấp.
. Khảo sát mối liên quan giữa đặc điểm siêu âm, siêu âm Doppler năng lượng với một số đặc điểm lâm sàng, xét nghiệm của nhóm bệnh nhân nêu trên.
MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
Chương 1: TỔNG QUAN    20
1.1.    ĐẠI CƯƠNG BỆNH VIÊM KHỚP DẠNG THẤP    20
1.1.1.    Dịch tễ bệnh VKDT    20
1.1.2.    Nguyên nhân b ệnh VKDT    20
1.1.3.    Cơ chế bệnh sinh bệnh VKDT    21
1.1.4.    Triệu chứng lâm sàng VKDT    21
1.1.5.    Triệu chứng xét nghiệm    22
1.1.6.    Hình ảnh X quang    23
1.1.7.    Chẩn đoán xác định bệnh VKDT    24
1.1.8.    Chẩn đoán giai đoạn bệnh    24
1.1.9.    Chẩn đoán đợt tiến triển của bệnh    24
1.1.10.    Điều trị    26
1.2.    SIÊU ÂM KHỚP GỐI TRONG VKDT    26
1.2.1.    Giải phẫu định khu khớp gối    26
1.2.2.    Nguyên lý siêu âm    27
1.2.3.    Kỹ thuật siêu âm Doppler    29
1.2.4.    Vai ừò của siêu âm và siêu âm Doppler năng lượng khớp gối
trong VKDT    32
1.3.    TÌNH HÌNH NGHIÊN C ỨU VỀ SIÊU ÂM KHỚP GỐI TRONG VKDT    35
1.3.1.    Trên thế giớ i    35
1.3.2.    Tại Việt Nam    38
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    39
2.1.    ĐỊA ĐIỂM VÀ THỜI GIAN TIẾN HÀNH NGHIÊN CỨU    39
2.1.1.    Địa điểm    39
2.1.2.    Thời gian    39
2.1.3.    Số lượng bệnh nhân    39
2.2.    ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU    39
2.2.1.    Tiêu chuẩn lựa chọn bệnh nhân    39
2.2.2.    Tiêu chuẩn loại trừ bệnh nhân    40
2.3.    PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    40
2.3.1.    Đặc điểm lâm sàng của VKDT    41
2.3.2.    Cận lâm sàng    44
2.3.3.    Siêu âm 2D khớp gối     44
2.3.4.    Đánh giá hình ảnh siêu âm Doppler năng lượng khớp gối    46
2.3.5.    Phương pháp xử lý số liệu    48
2.4.    VẤN ĐỀ ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU    48
Chương 3: KÉT QUẢ NGHIÊN CỨU    50
3.1.    ĐẶC ĐIỂM CHUNG NHÓM BỆNH NHÂN NGHIÊN CỨU    50
3.1.1.    Các đặc điểm chung về lâm sàng và xét nghiệm    50
3.1.2.    Đặc điểm lâm sàng khớp gối ở bệnh nhân VKDT    51
3.1.3.    Đánh giá giai đoạn bệnh theo Steinbrocker    52
3.2.    ĐẶC ĐIỂM SIÊU ÂM 2D VÀ SIÊU ÂM DOPPLER NĂNG LƯỢNG KHỚP GỐI… 53
3.2.1.    Đặc điểm siêu âm 2D khớp gối    53
3.2.2.    Đặc điểm siêu âm Doppler năng lượng khớp gối    56
3.3.    ĐỐI CHIẾU ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH SIÊU ÂM, SIÊU ÂM DOPPLER NĂNG
LƯỢNG VỚI MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG, XÉT NGHIỆM    60
3.3.1.     Liên quan giữa đặc điềm siêu âm 2D khớp gối với lâm sàng và xét nghiệm    60
3.3.2.    Liên quan giữa đặc điểm siêu âm Doppler năng lượng khớp gốivới
lâm sàng và xét nghiệm    64
3.3.3.    Liên quan giữã đặc đỉểm siêu âm Doppler năng lượng và đặc điểm
siêu âm khớp gối    67
Chương 4: BÀN LUẬN    70
4.1.    ĐẶC ĐIỂM CHUNG NHÓM BỆNH NHÂN NGHIÊN CỨU    70
4.1.1.    Đặc điểm chung    70
4.1.2.    Đặc điểm về lâm sàng    71
4.1.3.    Đặc điểm xét nghiệm    73
4.2.    ĐẶC ĐIỂM HÌNH ẢNH HỌC    74
4.2.1.    Đặc điềm siêu âm 2D khớp gối trong bệnh VKDT    74
4.2.2.    Đặc điểm siêu âm Doppler năng lượng    76
4.3.    MỐI LIÊN QUAN GIỮA SIÊU ÂM VÀ SIÊU ÂM DOPPLER NĂNG LƯỢNG VỚI
MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM LÂM SÀNG VÀ XÉT NGHIỆM    79
4.3.1.    Liên quan giữã đặc điểm siêu âm 2D khớp gối vổi các dấu hiệu lâm
sàng và xét nghiệm    79
4.3.2.    Liên quan giữã đặc đỉểtn siêu âm Doppler năng lượng khớp gối vói
các dấu hiệu lâm sàng và xét nghiệm    84
4.3.3.    Liên quan giữa siêu âm Dơppler năng lượng và siêu âm 2D khóp gối. 87
KẾT LUÂN    90
a
KIÉN NGHỊ    92
TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC