Nghiên cứu giải phẫu các động mạch cấp máu cho ngón chân I và II trên xác người Việt Nam trưởng thành

Luận án tiến sĩ y học Nghiên cứu giải phẫu các động mạch cấp máu cho ngón chân I và II trên xác người Việt Nam trưởng thành.Bàn tay và bàn chân có những điểm tương đồng lớn, da mặt gan tay và gan chân dày, tổ chức dưới da chắc, da bề mặt của mu tay và mu chân mỏng và lỏng lẻo, sự phân bô mạch máu tương đôi phong phú, màu da và hình dạng tương tự như nhau. Xương ban chân, khớp, các gân, mạch máu, thần kinh có cấu trúc và chức năng tương ứng của bàn tay.
Việc tái tạo chức năng, thẩm mỹ của bàn tay khuyết tật hoặc di chứng chấn thương luôn la thách thức với các nhà phẫu thuật bàn tay, chấn thương chinh hình và tạo hình. Những năm gần đây, với sự phát triển không ngừng của kỹ thuật vi phẫu, ngày càng có nhiều công trình chuyển đơn vị ngón chân lên tái tạo và sửa chữa bàn tay. Nhờ đó, việc sửa chữa các khiếm khuyết của mô bàn tay liên tục được cải thiện. Cùng với sự phát triển dụng cụ vi phẫu và kính vi phẫu, kỹ thuật siêu vi phẫu được áp dụng (nôi các mạch nhỏ từ 0,3 mm đến 0,8 mm) nên độ an toàn của ca phẫu thuật ngày càng tôt và giảm tổn thương cho vị trí lấy mô. Trong tái tạo ngón tay I, kể từ khi Yang D. Y. tiến hành chuyển ngón chân II tự do vao năm 1966 va Morrison W. A. năm 1980 đa sửa chữa ngón I bằng vạt móng tay ngón chân I thì kỹ thuật chuyển đơn vị tổ chức mô từ bàn chân lên tái tạo sửa chữa chức năng ban tay đa được sử dụng rộng rãi trong thực hành lâm sàng [1], [2].

Hiện nay kỹ thuật vi phẫu và siêu vi phẫu đa, đang được hoàn thiện nên phương pháp phẫu thuật phổ biến nhất trong tái tạo ngón tay là cấy ghép toàn bộ hoặc một phần mô ngón chân hoặc ghép kết hợp. Ngoài ra, vạt động mạch mu đôt bàn chân I, vạt da mu chân, vạt ngón chân II, vạt quấn quanh ngón và các vạt mô khác cũng được sử dụng nhiều. Động mạch mu đôt bàn chân I hay động mạch mu chân là cuông nuôi của dạng vạt này. Trong phẫu thuật, việc tìm đúng bó mạch nuôi, phân nhánh và chi phôi của cuông mạch để phẫu tích được bó mạch an toàn là chìa khóa thành công của kỹ thuật chuyển ghép vạt.2
Động mạch mu chân có đường đi, kích thước không hằng định và có nhiều biến đổi về các nhánh nuôi các ngón chân I, II. Trên thế giới, đa có những nghiên cứu về giải phẫu hệ mạch máu nuôi ngón chân I và ngón chân II: Leung P. C., Wong W. L. nghiên cứu trên người Trung Quôc trưởng thành; Murakami T. nghiên cứu trên người Nhật Bản trưởng thành; Gilbert nghiên cứu trên người Pháp trưởng thành [3], [4], [5]. Tuy nhiên, các kết quả khác nhau về cả hình dạng, sự phân bô cũng như kích thước động mạch. Sự khác biệt về chủng tộc cũng như phương pháp nghiên cứu có thể là nguyên nhân chính dẫn đến những sự khác biệt này. Cho đến nay ở Việt Nam, nghiên cứu giải phẫu các động mạch cấp máu cho ngón chân I và II trên xác còn hạn chế; cũng như chưa có mô tả nào về các dạng biến đổi của nó trên người Việt Nam trưởng thành.
Do đó, xuất phát từ yêu cầu cần cung cấp thêm thông tin tham khảo cho các nhà phẫu thuật, góp phần bổ sung về giải phẫu các dạng biến đổi của động mạch cấp máu cho ngón chân I và II trên xác người Việt Nam trưởng thành nên chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu giải phẫu các động mạch cấp máu cho ngón chân I và II trên xác người Việt Nam trưởng thành” với hai mục tiêu:
1. Mô tả đặc điểm giải phẫu các động mạch cấp máu cho ngón chân I và mặt trong ngón chân II trên xác của người Việt Nam trưởng thành.
2. Khảo sát giải phẫu mạch xuyên động mạch mu đốt bàn chân I

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC BẢNG
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
DANH MỤC HÌNH
ĐẶT VẤN ĐỀ……………………………………………………………………………………… 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN………………………………………………………………….. 3
1.1.Giải phẫu các động mạch cấp máu cho ngón chân I và mặt trong
ngón chân II………………………………………………………………………………….. 3
1.1.1. Động mạch mu chân…………………………………………………………………………… 3
1.1.2. Động mạch gan chân………………………………………………………………………….. 7
1.1.3. Động mạch mu đôt ban chân I va các nhánh mạch xuyên…………….. 9
1.1.4. Giải phẫu động mạch mu ngón chân ………………………………………………23
1.1.5. Những nghiên cứu giải phẫu mạch máu ở ban chân ở Việt Nam..25
1.2.Các phương pháp khảo sát động mạch …………………………………………. 26
1.2.1. Kỹ thuật phẫu tích……………………………………………………………………………..26
1.2.2. Kỹ thuật lam tiêu bản ăn mòn ………………………………………………………….27
1.2.3. Kỹ thuật siêu âm Doppler mạch máu ……………………………………………..28
1.2.4. Các kỹ thuật chụp mạch……………………………………………………………………28
1.3.Ứng dụng giải phẫu động mạch cấp máu cho ngón chân I và II của
bàn chân trong phẫu thuật tạo hình………………………………………………… 32
1.3.1. Ứng dụng giải phẫu động mạch cấp máu cho ngón chân I va II
trong kỹ thuật chuyển ngón…………………………………………………………………….32
1.3.2. Một sô dạng vạt chuyển ngón mới được cải tiến hiện nay …………..35
1.3.3. Phẫu thuật tạo hình vạt che phủ huyết hổng vùng ngón chân I……36
1.3.4. Xu hướng vạt mạch xuyên che phủ khuyết hổng tại chỗ ……………..37
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU………….. 402.1. Đôi tượng nghiên cứu ……………………………………………………………….. 40
2.1.1. Tiêu chuẩn lựa chọn tiêu bản……………………………………………………………40
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ tiêu bản ……………………………………………………………..41
2.2. Phương pháp nghiên cứu……………………………………………………………. 41
2.2.1. Địa điểm, thời gian nghiên cứu………………………………………………………..41
2.2.2. Phương tiện nghiên cứu…………………………………………………………………….41
2.2.3.Thiết kế nghiên cứu ……………………………………………………………………………42
2.3.Các biến sô trong nghiên cứu………………………………………………………. 47
2.3.1. Đặc điểm chung …………………………………………………………………………………47
2.3.2. Biến sô định tính………………………………………………………………………………..47
2.3.3. Biến sô định lượng…………………………………………………………………………….48
2.4. Phương pháp va công cụ đo lường, thu thập sô liệu………………………. 51
2.4.1. Cách đo chiều dai………………………………………………………………………………51
2.4.2. Cách đo đường kính nguyên ủy va đường kính sát nguyên ủy ……52
2.4.3. Đo khoảng cách từ điểm ra da của nhánh xuyên đến môc khớp
bàn ngón I …………………………………………………………………………………………………52
2.5. Cách thức xử lý sô liệu………………………………………………………………. 53
2.6.Đạo đức trong nghiên cứu…………………………………………………………… 54
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU………………………………………………. 56
3.1. Đặc điểm chung của mẫu nghiên cứu ………………………………………….. 56
3.2. Đặc điểm giải phẫu các động mạch cấp máu cho ngón chân I và mặt
trong ngón chân II……………………………………………………………………….. 56
3.2.1. Động mạch mu chân………………………………………………………………………….56
3.2.2. Động mạch mu đôt ban chân I …………………………………………………………63
3.2.3.Động mạch gan chân sâu. ………………………………………………………………….67
3.2.4. Động mạch gan đôt ban chân I ………………………………………………………..73
3.2.5. Cung động mạch gan chân ……………………………………………………………….76
3.2.6. Đặc điểm các động mạch ngón chân trong khoang gian côt 1 …….78
3.2.7. So sánh đường kính các động mạch………………………………………………..81
3.3. Đặc điểm giải phẫu nhánh xuyên từ động mạch mu đôt bàn chân I…. 833.3.1. Sô lượng nhánh xuyên từ động mạch mu đôt bàn chân I …………….. 83
3.3.2. Đặc điểm kích thước của các nhánh xuyên…………………………………….84
3.3.3.Đặc điểm phân loại nhánh xuyên……………………………………………………..87
3.3.4.Phân bô đường kính nhánh xuyên của động mạch mu đôt ban
chân I …………………………………………………………………………………………………………89
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN…………………………………………………………………… 98
4.1. Đặc điểm các tiêu bản trong mẫu nghiên cứu……………………………….. 98
4.2. Đặc điểm giải phẫu các động mạch cấp máu cho ngón chân I và mặt
trong ngón chân II……………………………………………………………………….. 98
4.2.1. Đặc điểm giải phẫu động mạch mu chân………………………………………..98
4.2.2. Động mạch mu đôt ban chân I ……………………………………………………….105
4.2.3.Động mạch nuôi ngón chân I và II trong khoang gian côt 1……….113
4.2.4. Động mạch gan chân sâu ………………………………………………………………..114
4.2.5. Động mạch gan đôt ban chân I ………………………………………………………116
4.2.6. Cung động mạch gan chân sâu……………………………………………………….119
4.3. Đặc điểm giải phẫu nhánh xuyên động mạch mu đôt bàn chân I…… 120
4.3.1. Sô lượng nhánh xuyên của động mạch mu đôt ban chân I …………120
4.3.2. Phân loại va hướng mạch xuyên từ động mạch mu đôt ban chân I……121
4.3.3.Chiều dai của nhánh xuyên ……………………………………………………………..122
4.3.4. Đường kính mạch xuyên…………………………………………………………………123
4.3.5. Vị trí phân bô trên da của nhánh xuyên động mạch mu đôt ban
chân I ……………………………………………………………………………………………………….125
4.3.6. Đề xuất sử dụng vạt…………………………………………………………………………126
KẾT LUẬN……………………………………………………………………………………… 130
KIẾN NGHỊ …………………………………………………………………………………….. 132
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG
Bảng Tên bảng Trang
1.1. Tỷ lệ các mô hình động mạch ngón chân trong khoang gian côt theo
phân loại của Hamada N. ……………………………………………………………. 24
2.1. Hóa chất sử dụng trong bảo quản xác…………………………………………… 40
3.1. Đặc điểm tuổi va chiều dai đường chuẩn ban chân nghiên cứu ……….. 56
3.2. Liên quan chiều dai động mạch mu chân hai bên với giới ………………. 58
3.3. Liên quan chiều dai động mạch mu chân với nguyên ủy ………………… 59
3.4. Liên quan nguyên ủy với đường kính nguyên ủy của động mạch mu chân….60
3.5. Liên quan nguyên ủy với đường kính tận của động mạch mu chân ….. 60
3.6. Đường kính nguyên ủy, đường kính tận của động mạch mu chân hai bên..61
3.7. Đường kính nguyên ủy va đường kính tận của động mạch mu chân
ở hai giới ………………………………………………………………………………….. 62
3.8. Liên quan chiều dai động mạch mu đôt ban chân I với hai bên chân… 63
3.9. Liên quan khoảng cách nguyên ủy động mạch mu đôt ban chân I đến
khớp ban ngón chân I với hai bên chân ………………………………………… 64
3.10. Liên quan chiều dai động mạch mu đôt ban chân I với nguyên ủy …… 64
3.11. Đường kính nguyên ủy va đường kính tận động mạch mu đôt ban
chân I……………………………………………………………………………………….. 66
3.12. Các dạng đường đi của động mạch mu đôt ban chân I……………………. 67
3.13. Liên quan giữa chiều dai với nguyên ủy của động mạch mu đôt ban
chân I……………………………………………………………………………………….. 68
3.14. Liên quan giữa khoảng cách từ nguyên ủy đến khớp ban ngón chân I
với nguyên ủy của động mạch gan chân sâu………………………………….. 68
3.15. Liên quan nguyên ủy với đường kính nguyên ủy va đường kính tận
của động mạch gan chân sâu……………………………………………………….. 69
3.16. Liên quan đường kính nguyên ủy, đường kính tận của động mạch
gan chân sâu với giới …………………………………………………………………. 70Bảng Tên bảng Trang
3.17. Liên quan đường kính nguyên ủy, đường kính tận của động mạch
gan chân sâu với hai bên chân …………………………………………………….. 71
3.18. Liên quan giữa nguyên ủy với chiều dai động mạch gan đôt ban
chân I……………………………………………………………………………………….. 73
3.19. Liên quan giữa nguyên ủy va đường kính nguyên ủy của động mạch
gan đôt ban chân I ……………………………………………………………………… 74
3.20. Liên quan giữa nguyên ủy va đường kính tận động mạch gan đôt ban
chân I……………………………………………………………………………………….. 75
3.21. Các kích thước của cung động mạch gan chân hai bên chân …………… 76
3.22. Liên quan giữa giới với các kích thước cung động mạch gan chân ….. 77
3.23. Đường kính các động mạch ngón chân liên quan với giới tính………… 78
3.24. Liên quan giữa đường kính các động mạch ngón chân với ban chân
hai bên ……………………………………………………………………………………… 79
3.25. Liên quan giữa khoảng cách các động mạch ngón chân tách nhánh
tận về phía ngoại vi với khớp ban ngón chân I với ban chân hai bên .. 80
3.27. So sánh từng cặp đường kính của các động mạch mu chân, mu đôt
bàn chân I, gan sâu va gan đôt ban chân II……………………………………. 81
3.28. So sánh từng cặp đường kính động mạch mu ngón chân I ngoai, gan
ngón chân I ngoài, mu ngón chân II trong, gan ngón chân II trong……….. 82
3.29. Đặc điểm sô lượng nhánh xuyên từ ĐM mu đôt ban chân I trên 1 ban
chân …………………………………………………………………………………………. 83
3.30. Liên quan chiều dai của các nhánh xuyên đôt ban chân I với giới……. 84
3.32. Liên quan đường kính nguyên ủy các nhánh xuyên với giới va ban
chân 2 bên ………………………………………………………………………………… 85
3.33. Liên quan đường kính tận của các nhánh xuyên với giới va ban chân
2 bên………………………………………………………………………………………… 86
3.34. Tỷ lệ các loại mạch xuyên ………………………………………………………….. 87Bảng Tên bảng Trang
3.35. Liên quan loại nhánh xuyên với giới ……………………………………………. 88
3.36. Liên quan loại nhánh xuyên với ban chân 2 bên ……………………………. 88
3.37. Liên quan giữa phân lớp đường kính với ban chân 2 bên…………………. 90
3.38. Liên quan phân lớp đường kính nguyên ủy với loại mạch xuyên da….. 91
3.39. Liên quan phân lớp đường kính tận với loại mạch xuyên da…………….. 92
3.40. Liên quan chiều dai mạch xuyên từ động mạch mu đôt ban chân I với
loại mạch xuyên ………………………………………………………………………… 92
3.41. Liên quan giữa góc vao của động mạch xuyên từ động mạch mu đôt
ban chân I với loại mạch xuyên …………………………………………………… 93
3.42. Khoảng cách giữa nguyên ủy nhánh xuyên tới khớp ban ngón chân I
va khoảng cách giữa các nhánh xuyên………………………………………….. 93
3.43. Đặc điểm khoảng cách nguyên ủy nhánh xuyên đến khớp ban ngón
chân I……………………………………………………………………………………….. 94
3.44. Phân lớp khoảng cách từ nguyên ủy nhánh xuyên da đến khớp ban
ngón chân I……………………………………………………………………………….. 95
3.45. Phạm vi phân bô của các nhánh xuyên ………………………………………….. 96
4.2. So sánh các dạng nguyên ủy động mạch mu chân giữa các tác giả…… 102
4.3. So sánh kích thước nguyên ủy động mạch mu chân giữa các tác giả… 104
4.4. Nguyên ủy động mạch mu đôt ban chân I ……………………………………… 106
4.5. Tỷ lệ các dạng đường đi của động mạch mu đôt ban chân I …………….. 109
4.6. Đường kính động mạch mu đôt ban chân I…………………………………….. 111
4.7. Đường kính động mạch nuôi ngón chân trong khoang gian côt 1…….. 113DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ Tên biểu đồ Trang
3.1. Nguyên ủy động mạch mu chân…………………………………………………… 57
3.2. Nguyên ủy động mạch mu đôt bàn chân I …………………………………….. 63
3.3. Phân bô đường kính nguyên ủy và khoảng cách từ nguyên ủy ĐM
mu đôt bàn chân I tới khớp bàn ngón chân I …………………………………. 65
3.4. Nguyên ủy động mạch gan chân sâu…………………………………………….. 67
3.5. Phân bô đường kính và khoảng cách giữa nguyên ủy động mạch gan
chân sâu với khớp bàn ngón chân I………………………………………………. 72
3.6. Nguyên ủy động mạch gan đôt bàn chân I…………………………………….. 73
3.7. Tỷ lệ loại mạch xuyên của nhánh xuyên từ động mạch mu đôt bàn
chân I……………………………………………………………………………………….. 87
3.8. Phân bô đường kính nguyên ủy va đường kính tận nhánh xuyên…………. 89
3.9. Phân lớp đường kính nhánh xuyên tại nguyên ủy và tận …………………….. 95
3.10. Phân bô khoảng cách từ nguyên ủy nhánh xuyên tới khớp bàn ngón
chân I……………………………………………………………………………………….. 94
3.11. Khoảng cách từ nguyên ủy nhánh xuyên đến khớp bàn ngón chân I
theo 5 phân lớp………………………………………………………………………….. 95
3.12. Phân bô đường kính và khoảng cách từ nguyên ủy nhánh xuyên tới
khớp bàn ngón chân I…………………………………………………………………. 9