Nghiên cứu tỷ lệ mắc hội chứng bệnh Parkinson, tai nạn thương tích và giải pháp phòng ngừa ở người cao tuổi tại một số quận của thành phố Hà Nội
Luận án Nghiên cứu tỷ lệ mắc hội chứng/bệnh Parkinson, tai nạn thương tích và giải pháp phòng ngừa ở người cao tuổi tại một số quận của thành phố Hà Nội. Bệnh Parkinson là một trong những bệnh hay gặp nhất trong các bệnh do rối loạn thoái hóa mạn tính hệ thần kinh trung ương. Người đầu tiên mô tả căn bệnh này là James Parkinson từ năm 1817, lúc đó tác giả gọi là bệnh liệt rung và sau này bệnh được mang tên ông. Bệnh Parkinson thường gặp ở người cao tuổi và có thể gặp ở tất cả các nước, các dân tộc, các thành phần xã hội. Tỷ lệ mắc bệnh Parkinson trong cộng đồng tại Châu Âu là 100/100.000 dân, Hoa Kỳ là 120/100.000 dân và có khoảng 1,0% số người trên 65 tuổi mắc bệnh [14], [18], [23]. Ở Việt Nam, rất hiếm công trình nghiên cứu về dịch tễ học về hội chứng/bệnh Parkinson; năm 2006, một nghiên cứu tại 2 quận của Hà Nội cho thấy tỷ lệ mắc hội chứng/bệnh Parkinson là 57/100.000 dân [9]. Dự báo tuổi thọ con người ngày càng tăng, tỷ lệ mắc bệnh Parkinson cũng tăng theo [2].
Triệu chứng lâm sàng đặc trưng của Parkinson là các rối loạn vận động như run khi nghỉ, cứng đờ, giảm vận động và tư thế không ổn định. Bên cạnh các rối loạn vận động còn có một số các triệu chứng phối hợp hay gặp khác như trầm cảm, suy giảm chức năng nhận thức, rối loạn thần kinh thực vật… Một số yếu tố được cho là liên quan đến bệnh Parkinson như tuổi, giới tính, nhiễm độc môi trường, di truyền… [46], [56], [57], [80].
Người mắc hội chứng/bệnh Parkinson đều bị ảnh hưởng rất lớn đến lao động và sinh hoạt hàng ngày; đồng thời hay bị tai nạn thương tích, như té ngã gây chấn thương sọ não, gãy tay, gãy chân… Cho đến nay, việc điều trị bệnh Parkinson vẫn gặp nhiều khó khăn. Sử dụng các thuốc thay thế dopamin thực sự là phương pháp hữu hiệu nhất để nâng cao chất lượng sống, kéo dài tuổi thọ cho người bệnh Parkinson. Tuy nhiên, đáp ứng với điều trị bằng thay thế dopamin sau 3 năm chỉ có tác dụng không tới 50% tổng số bệnh nhân [34]. Sau 5 – 10 năm đầu mắc bệnh là khoảng thời gian dao động và xuất hiện nhiều tác dụng không mong muốn. Dần dần người bệnh trở nên tàn phế, không còn khả năng tự phục vụ.
Hàng năm trên toàn thế giới có khoảng 5 triệu người chết do tai nạn thương tích. Trong đó, ngã gây thương tích chiếm từ 27- 35%. Đối với những người trên 65 tuổi, tần suất ngã cao hơn so với những người trẻ tuổi và thường gây hậu quả gãy xương đùi (có từ 50 – 60% số người cao tuổi ngã có gẫy xương đùi) [115], [45].
Ở Việt Nam, tai nạn thương tích đang dần trở thành một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong tại các bệnh viện. Bình quân mỗi ngày có khoảng 30 người chết và 70 người bị thương gây tàn tật suốt đời. Hàng năm có hơn 1/3 số người trên 65 tuổi bị tai nạn thương tích do ngã và là nguyên nhân dẫn đến tử vong do chấn thương, có tới trên 60% người trên 75 tuổi tử vong do ngã. Các tai nạn thương tích ở người cao tuổi có nhiều nguyên nhân, nhưng chủ yếu là do giảm trí nhớ, mắc hội chứng/bệnh Parkinsơn và các tổn thương thần kinh sau tai biến mạch máu não [18]. Xuất phát từ những lý do trên chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu tỷ lệ mắc hội chứng bệnh Parkinson, tai nạn thương tích và giải pháp phòng ngừa ở người cao tuổi tại một số quận của thành phố Hà Nội”, nhằm các mục tiêu:
1. Xác định tỷ lệ mắc hội chứng/bệnh Parkinson ở người cao tuổi tại một số quận của Hà Nội, năm 2010.
2. Xác định tỷ lệ tai nạn thương tích do ngã ở người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson và một số yếu tố liên quan, năm 2010.
3. Đánh giá hiệu quả bước đầu một số giải pháp chăm sóc sức khoẻ, dự phòng tai nạn thương tích cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson tại hai phường của quận Hoàng Mai, Hà Nội (2011-2013).
MỤC LỤC
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Danh mục chữ viết tắt
Mục lục
Danh mục bảng
Danh mục biểu đồ
Danh mục hình
ĐẶT VẤN ĐỀ 1
Chương 1. TỔNG QUAN 3
1.1. Một số khái niệm, đặc điểm lâm sàng và phân loại hội chứng/bệnh Parkinson 3
1.1.1. Một số khái niệm liên quan 3
1.1.2. Đặc điểm lâm sàng hội chứng/bệnh Parkinson 3
1.1.3. Phân loại hội chứng/bệnh Parkinson 7
1.2. Tình hình lưu hành, một số yếu tố liên quan đến hội chứng/bệnh Parkinson 8
1.2.1. Tình hình lưu hành hội chứng/bệnh Parkinson 8
1.2.2. Một số yếu tố liên quan đến hội chứng/bệnh Parkinson 13
1.3. Tình hình tai nạn thương tích và nhu cầu chăm sóc sức khoẻ ở người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson 19
1.3.1. Tình hình tai nạn thương tích ở NCT mắc hội chứng/bệnh Parkinson 19
1.3.2. Nhu cầu CSSK của NCT mắc hội chứng/bệnh Parkinson 24
1.4. Các biện pháp phòng tránh tai nạn thương tích và phục hồi chức năng cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson 30
1.4.1. Các biện pháp phòng tránh tai nạn thương tích cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson 30
1.4.2. Các phương pháp phục hồi chức năng cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson 35
Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 40
2.1. Đối tượng, chất liệu, địa điểm, thời gian nghiên cứu 40
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu 40
2.1.2. Chất liệu nghiên cứu 40
2.1.3. Địa điểm nghiên cứu 41
2.1.4. Thời gian nghiên cứu 41
2.2. Phương pháp nghiên cứu 42
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu 42
2.2.2. Nghiên cứu mô tả ngang 43
2.2.3. Nghiên cứu can thiệp cộng đồng 53
2.3. Xử lý số liệu 59
2.4. Biện khống chế sai số 59
2.5. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu 60
2.6. Tổ chức nghiên cứu 60
2.7. Một số hạn chế của nghiên cứu 61
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 63
3.1. Tỷ lệ mắc hội chứng/bệnh Parkinson ở người cao tuổi tại một số quận của Hà Nội, năm 2010 63
3.1.1. Tỷ lệ mắc hội chứng/bệnh Parkinson ở người cao tuổi tại 7 quận của Hà Nội, năm 2010 63
3.1.2. Một số đặc điểm lâm sàng của NCT mắc hội chứng/bệnh Parkinson 66
3.2. Xác định tỷ lệ tai nạn thương tích do ngã ở người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson và một số yếu tố liên quan, năm 2010 73
3.2.1. Đặc điểm tai nạn thương tích và tai nạn thương tích do ngã liên quan tới hội chứng/bệnh Parkinson ở người cao tuổi tại 7 quận nghiên cứu 73
3.2.2. Một số yếu tố liên quan đến chăm sóc sức khỏe, dự phòng tai nạn thương tích cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson tại 14 phường của quận Hoàng Mai 82
3.3. Đánh giá hiệu quả bước đầu một số giải pháp chăm sóc sức khoẻ, dự phòng tai nạn thương tích cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson tại một số phường của quận Hoàng Mai, Hà Nội (2011 – 2013) 86
3.3.1. Hiệu quả giải pháp quản lý, chăm sóc, theo dõi sức khỏe cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh parkinson tại hai phường, quận Hoàng Mai (2011 – 2013) 86
3.3.2. Hiệu quả giải pháp về truyền thông – giáo dục sức khỏe ở người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh parkinson tại hai phường, quận Hoàng Mai (2011 – 2013) 89
3.3.3. Hiệu quả giải pháp về hướng dẫn các biện pháp dự phòng tai nạn thương tích do ngã ở NCT mắc hội chứng/bệnh parkinson tại hai phường của quận Hoàng Mai (2011 – 2013) 90
Chương 4. BÀN LUẬN 98
4.1. Về tỷ lệ mắc hội chứng/bệnh Parkinson ở người cao tuổi tại một số quận của Hà Nội, năm 2010 98
4.1.1. Tỷ lệ lưu hành hội chứng/bệnh Parkinson ở người cao tuổi tại 7 quận của Hà Nội, năm 2010. 98
4.1.2. Về đặc điểm các triệu chứng lâm sàng của người mắc hội chứng/bệnh Parkinson 101
4.2. Về tỷ lệ tai nạn thương tích do ngã ở người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson và một số yếu tố liên quan, năm 2010 107
4.2.1. Đặc điểm tai nạn thương tích và tai nạn thương tích do ngã liên quan tới hội chứng/bệnh Parkinson ở người cao tuổi tại 7 quận nghiên cứu 107
4.2.2. Về một số yếu tố liên quan đến chăm sóc sức khỏe, dự phòng tai nạn thương tích cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson tại 14 phường của quận Hoang Mai 111
4.3. Về đánh giá hiệu quả bước đầu một số giải pháp chăm sóc sức khoẻ, dự phòng tai nạn thương tích cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson tại một số phường của quận Hoàng Mai, Hà Nội (2011 – 2013) 114
4.3.1. Về hiệu quả giải pháp quản lý, chăm sóc, theo dõi sức khỏe cho người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh parkinson tại hai phường, quận Hoàng Mai (2011-2013) 114
4.3.2. Về hiệu quả giải pháp về truyền thông – giáo dục sức khỏe ở người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh parkinson tại hai phường của quận Hoàng Mai (2011-2013) 116
4.3.3. Về hiệu quả giải pháp về hướng dẫn các biện pháp dự phòng tai nạn thương tích do ngã ở người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh parkinson tại cộng đồng hai phường của quận Hoàng Mai (2011 – 2013) 117
4.3.4. Một số kết quả khác đạt được của các giải pháp, hoạt động can thiệp 120
4.4. Những khó khăn và hạn chế trong quá trình nghiên cứu 121
KẾT LUẬN 124
KIẾN NGHỊ 126
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1. Trần Văn Chung, Lê Anh Tuấn, Lương Thúy Hiền, Nguyễn Ngô Quang (2017), “Đặc điểm tai nạn thương tích của người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson tại một số quận của Hà Nội, năm 2011”, Tạp chí Y học Dự phòng, Tập 27, số 3 – 2017, tr. 132-138.
2. Trần Văn Chung, Lê Anh Tuấn, Lương Thúy Hiền, Nguyễn Ngô Quang (2017), “Mức độ rối loạn vận động và một số triệu chứng hay gặp ở người cao tuổi mắc hội chứng/bệnh Parkinson tại 7 quận của thành phố Hà Nội”, Tạp chí Y học Dự phòng, Tập 27, số 3 – 2017, tr.139-144.
3. Trần Văn Chung, Lê Anh Tuấn, Lương Thúy Hiền, Nguyễn Ngô Quang (2017), “Hiệu quả can thiệp về quản lý sức khỏe, phòng ngừa tai nạn thương tích cho người bệnh Parkinson tại quận Hoàng Mai, Hà Nội, năm 2011 – 2012”, Tạp chí Y học Dự phòng, Tập 27, số 2 Phụ bản – 2017, tr.131-138.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
TIẾNG VIỆT:
1. Nguyễn Thế Anh (2008), Nghiên cứu một số đặc điểm chức năng nhận thức ở bệnh nhân Parkinson cao tuổi, Luận văn thạc sỹ Y học, Trường Đại học Y Hà Nội, tr.32-40
2. Ban Chỉ đạo Tổng điều tra dân số và nhà ở TW (2010), Báo cáo kết quả chính thức tổng điều tra dân số và nhà ở 01/4/2009, tr.5 -12.
3. Bộ Y tế (2006), Quyết định số 25/2006/QĐ-BYT ngày 22 tháng 8 năm 2006 về việc ban hành bổ sung biểu mẫu về tai nạn thương tích vào hệ thống biểu mẫu của ngành Y tế, Hà Nội.
4. Bộ Y tế (2008), Quyết định số 1356/QĐ-BYT ngày 18 tháng 4 năm 2008 về việc ban hành biểu mẫu báo cáo các trường hợp tai nạn giao thông đến cấp cứu tại bệnh viện, Hà Nội.
5. Bộ Y tế (2008), Hướng dẫn quản lý và thực hiện phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng, NXB Y học, Hà Nội.
6. Bộ Y tế (2010), Hướng dẫn cán bộ phục hồi chức năng và cộng tác viên về phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng, NXB Y học, Hà Nội.
7. Trần Văn Chung (2008), Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ học hội chứng và bệnh Parkinson ở người cao tuổi tại 2 quận của thành phố Hà Nội, Luận văn thạc sỹ Y học, Học viện Quân y, tr. 33-40.
8. Nguyễn Văn Chương và Nhữ Đình Sơn (1999), “Nhân xét lâm sàng và điều trị bệnh Parkinson”, Công trình nghiên cứu Y học quân sự, Học viện Quân y, số 1/1999, tr 16 – 20.
9. Chương trình PHCNDVCĐ- Sở Y tế Hà Nội (2006), Kết quả điều tra về tình hình lưu hành và một số yếu tố liên quan đến bệnh Parkinson tại quận Đống Đa và Hai Bà Trưng, năm 2006, tr.12-20.
10. Lê Quang Cường (2002), Bệnh và hội chứng Parkinson, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội
11. Lê Quang Cường (2002), “Đánh giá hiệu quả và độ dung nạp thuốc của Trivastal Retard 50 trong điều trị phối hợp với Levodopa ở 30 bệnh nhân Parkinson”, Tạp chí y học Việt Nam, Số 2/2002, tr. 56-60.
12. Lê Đức Hinh (2001), Bệnh Parkinson, Nhà xuất bản Y học, tr.9-19.
13. Học Viện Quân y (2005), Phương pháp nghiên cứu y dược học quân sự, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội, tr.7-25.
14. Học viện Quân y (2011), Thần kinh học, dùng cho đại học, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, Hà Nội, tr.238–425.
15. Học viện Quân y (2010), Truyền thông thay đổi hành vi sức khỏe, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin, Hà Nội, tr.7-18.
16. Học viện Quân y (2012), Nâng cao năng lực quản lý của trạm y tế xã, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội, tr. 5-20.
17. Học viện Quân y (2014), Dịch tễ học cơ sở, Nhà xuất bản Quân đội nhân dân, tr 221-228.
18. Trần Nguyên Hồng (2005), “Nghiên cứu một số đặc điểm lâm sàng của bệnh Parkinson”, Tạp chí sinh lý học, số 12/2005, tr.27-31.
19. Trương Thị Thu Hương (2006), Nghiên cứu rối loạn nhận thức ở bệnh nhân mắc bệnh Parkinson, Luận văn thạc sỹ y học, Đại học Y Hà Nội, tr 57-72.
20. Trần Văn Hưởng (2011), Nhu cầu, tiếp cận, sử dụng dịch vụ khám chữa bệnh và hiệu quả mô hình quản lý khám chữa bệnh cho người cao tuổi tại tỉnh Bình Dương, Luận Án tiến sỹ Y học, Viện Vệ sinh dịch tễ trung ương, tr. 52-75.
21. Nguyễn Đình Lân (2006), Nhu cầu chăm sóc sức khỏe người cao tuổi và khả năng đáp ứng của y tế tuyến xã tại 3 xã tỉnh Hà Tây, Luận văn Thạc sĩ y học, Học viện Quân y, tr.31-39.
22. Vũ Văn Phúc (2012), An sinh xã hội ở Việt Nam hướng đến năm 2020, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia – Sự thật, tr.8-29.
23. Nhữ Đình Sơn (2003), Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và một số yếu tố nguy cơ của bệnh Parkinson, Luận án tiến sĩ y học, Học viện Quân y, tr.55-71.
24. Nhữ Đình Sơn, Nguyễn Xuân Thản (2005), “Đánh giá tác dụng của Bromocraptin trong điều trị bệnh Parkinson”, Tạp chí Y dược học quân sự, Số 2/2005, tr.35-39.
25. Thủ tướng Chính phủ (2011), Chiến lược quốc gia bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân giai đoạn 2011 – 2020, tầm nhìn đến năm 2030, Hà Nội.
26. Trường Cán bộ quản lý y tế (1998), Giáo dục sức khỏe và nâng cao sức khỏe, Nhà xuất bản Y học, tr. 9-16.
27. Trường Đại học Y Hà Nội (1999), Dịch tễ và thống kê ứng dụng trong nghiên cứu khoa học, Hà Nội, tr. 17-34.
28. Đỗ Phương Vinh (2006), Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng bệnh Parkinson ở người cao tuổi và tác dụng của Bribedil trong giai đoạn sớm, Luận án tiến sỹ y học, Đại học Y Hà Nội, tr. 62-75