Thực trạng khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền tại trạm y tế xã huyện Bắc Hà

Luận văn thạc sĩ y học Thực trạng khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền tại trạm y tế xã huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai năm 2024.Y học cổ truyền (YHCT) có một lịch sử lâu dài. Đó là tổng hợp các tri thức, kỹ năng và thực hành trên cơ sở những lý thuyết, đức tin và kinh nghiệm bản địa của những nền văn hóa khác nhau, có thể giải thích được hoặc không, được sử dụng để duy trì sức khỏe, cũng như trong dự phòng, chẩn đoán, cải thiện hoặc điều trị bệnh tật về thể chất và tinh thần [1]. Ước tính 88% tất cả các quốc gia sử dụng y học cổ truyền, chẳng hạn như thuốc thảo dược, châm cứu, yoga, các liệu pháp bản địa và các phương pháp khác [2]. Việt Nam có truyền thống lâu đời sử dụng YHCT, trải qua hàng nghìn năm lịch sử, YHCT góp phần không nhỏ trong công tác bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân. Hiện nay, Đảng và Nhà nước thường xuyên quan tâm công tác khám chữa bệnh bằng YHCT, kết hợp YHCT với y học hiện đại (YHHĐ). Hệ thống khám chữa bệnh (KCB) bằng YHCT, kết hợp YHCT và YHHĐ bao phủ từ Trung ương đến tuyến tỉnh, huyện, xã. Tuy nhiên, việc sử dụng, phát triển YHCT tại tuyến xã trong cả nước nói chung và tỉnh Lào Cai nói riêng còn gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là các xã miền núi điều kiện kinh tế khó khăn, trình độ dân trí thấp, đội ngũ cán bộ (CB) làm công tác YHCT còn thiếu về số lượng và yếu về chất lượng. CB YHCT tuyến xã ít được đào tạo lại cũng như cập nhật kiến thức về YHCT. Một số xã không có CB YHCT. Công tác tuyên tuyền, tư vấn các phương pháp KCB YHCT tại tuyến xã chưa được quan tâm. Các trạm y tế (TYT) chưa đáp ứng yêu cầu khám chữa bệnh YHCT của nhân dân, chủ yếu khám kê đơn thuốc thành phẩm YHCT, chưa thực hiện các thủ thuật chuyên ngành YHCT (xoa bóp bấm huyệt, giác hơi, châm, cứu, ngâm chân, chườm ngải…) [3].

Thực hiện Đề án số 07-ĐA/TU ngày 11 tháng 12 năm 2020 của Tỉnh ủy Lào Cai đề án bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe nhân dân và công tác dân số tỉnh Lào Cai trong tình hình mới, giai đoạn 2020 – 2025, chỉ tiêu KCB bằng2 YHCT tại tuyến xã của tỉnh Lào Cai thực hiện theo mục tiêu của Chính phủ và Bộ Y tế, 100% xã, phường, thị trấn đạt bộ tiêu chí quốc gia về y tế, cụ thể: đến năm 2025 tuyến tỉnh đạt 20%, tuyến huyện đạt 25%, tuyến xã đạt 30%,; đến năm 2030, tuyến tỉnh đạt 25%, tuyến huyện đạt 30%, tuyến xã đạt 40% [4], [5], [6].
Huyện Bắc Hà nằm ở phía Đông Bắc của tỉnh Lào Cai, cách thành phố Lào Cai khoảng 66 km, gồm 1 thị trấn và 18 xã, dân số 67.863 người[7]. 09 tháng đầu năm 2023, các TYT xã của huyện Bắc Hà thực hiện KCB bằng YHCT, kết hợp YHCT với YHHĐ là 2.199 lượt người, giảm 41,8% so với cùng kỳ năm 2021; giảm 50,2% so với cùng kỳ năm 2022 [8]. Việc KCB bằng YHCT, YHCT kết hợp YHHĐ càng ngày càng giảm ảnh hưởng tới các chỉ tiêu về y tế và chất lượng KCB bằng YHCT tại TYT. Tại huyện Bắc Hà cho đến nay chưa có một nghiên cứu nào đánh giá về tình hình KCB bằng YHCT tại các TYT để tìm ra giải pháp phù hợp tăng lượt người khám chữa bệnh bằng YHCT, kết hợp YHCT và YHHĐ, đồng thời tăng cường sử dụng các dịch vụ kỹ thuật YHCT. Do đó cần thiết phải có nghiên cứu nhằm đánh giá công tác KCB YHCT tại các TYT xã trên địa bàn huyện Bắc Hà, tôi tiến hành nghiên cứu ―Thực trạng khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền tại trạm y tế xã huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai năm 2024” với mục tiêu:
1. Khảo sát thực trạng khám chữa bệnh Y học cổ truyền tại 16 trạm y tế xã huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai năm 2024.
2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền tại 16 trạm y tế xã huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai năm 2024 và đề xuất một số giải pháp can thiệp

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ ………………………………………………………………………………………… 1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU……………………………………………….. 3
1.1. Một số khái niệm về Y học cổ truyền ………………………………………………… 3
1.1.1. Khái niệm về Y học cổ truyền…………………………………………………………… 3
1.1.2. Các loại thuốc Y học cổ truyền…………………………………………………………. 3
1.1.3. Các hình thức kết hợp y học cổ truyền và y học hiện đại……………………… 5
1.2. Y học cổ truyền trong chăm sóc sức khỏe nhân dân ………………………….. 6
1.3. Thực trạng sử dụng Y học cổ truyền…………………………………………………. 7
1.3.1. Trên thế giới …………………………………………………………………………………… 7
1.3.2. Tại Việt Nam………………………………………………………………………………… 11
1.4. Các chính sách, hệ thống tổ chức quản lý Y học cổ truyền trong chăm
sóc sức khỏe hiện nay……………………………………………………………………………. 16
1.4.1. Các chính sách về Y học cổ truyền của Đảng và Nhà nước ………………… 16
1.4.2. Hệ thống y học cổ truyền tại Việt Nam ……………………………………………. 17
1.5. Một số nghiên cứu thực trạng hoạt động Y học cổ truyền tại tuyến xã 19
1.5.1. Trên thế giới …………………………………………………………………………………. 19
1.5.2. Tại Việt Nam………………………………………………………………………………… 21
1.6. Một số đặc điểm về địa bàn nghiên cứu…………………………………………… 23
Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU …………….. 25
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu……………………………………………………………………… 25
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu …………………………………………………… 25
2.3. Phƣơng pháp nghiên cứu………………………………………………………………… 25
2.4. Cỡ mẫu và phƣơng pháp chọn mẫu ………………………………………………… 25
2.4.1. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu cho nghiên cứu đánh giá ……………… 25
2.4.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu cho nghiên cứu định tính …………….. 26
2.5. Nội dung nghiên cứu ………………………………………………………………………. 26
2.5.1. Khảo sát thực trạng ……………………………………………………………………….. 26vi
2.5.2. Phân tích một số yếu tố liên quan và đề xuất một số giải pháp can thiệp 27
2.6. Các chỉ số cần thu thập và biến số nghiên cứu…………………………………. 27
2.6.1. Các chỉ số cần thu thập…………………………………………………………………… 27
2.6.2. Biến số nghiên cứu………………………………………………………………………… 29
2.7. Công cụ và phƣơng pháp thu thập số liệu ……………………………………….. 33
2.7.1. Công cụ thu thập số liệu…………………………………………………………………. 33
2.7.2. Phương pháp thu thập số liệu………………………………………………………….. 34
2.7.3. Phương pháp đánh giá……………………………………………………………………. 34
2.8. Phƣơng pháp khống chế sai số………………………………………………………… 35
2.9. Phƣơng pháp xử lý và phân tích số liệu…………………………………………… 35
2.9.1. Số liệu định lượng …………………………………………………………………………. 35
2.9.2. Số liệu định tính ……………………………………………………………………………. 36
2.10. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu………………………………………………….. 36
2.11. Hạn chế của đề tài và biện pháp khắc phục …………………………………… 36
Chƣơng 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU …………………………………………………… 37
3.1. Thực trạng khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền …………………………. 37
3.2. Một số yếu tố liên quan đến khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền … 50
Chƣơng 4. BÀN LUẬN …………………………………………………………………………. 53
4.1. Thực trạng khám chữa bệnh bằng y học cổ truyền………………………….. 53
4.2. Phân tích một số yếu tố liên quan đến khám chữa bệnh bằng Y học cổ
truyền và đề xuất một số giải pháp can thiệp…………………………………………. 63
4.2.1. Một số yếu tố liên quan đến khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền……. 64
4.2.2. Đề xuất một số giải pháp can thiệp………………………………………………….. 68
5.1. Thực trạng khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền …………………………. 72
5.2. Một số yếu tố liên quan đến hoạt động KCB bằng YHCT và đề xuất
một số giải pháp can thiệp…………………………………………………………………….. 72
Chƣơng 6. KHUYẾN NGHỊ………………………………………………………………….. 73
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO……………………………………………………

DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Hoạt động khám chữa bệnh bằng YHCT năm 2010-2014…………….. 14
Bảng 3.1. Loại bệnh khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền ……………………….. 37
Bảng 3.2. Tỉ lệ khám, điều trị bằng Y học cổ truyền và Y học cổ truyền kết hợp Y
học hiện đại…………………………………………………………………………………………………… 38
Bảng 3.3. Các phương pháp khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền hoặc Y học
cổ truyền kết hợp với Y học hiện đại được áp dụng tại trạm y tế………………….. 39
Bảng 3.4. Tình hình sử dụng dịch vụ Y học cổ truyền ………………………………… 40
Bảng 3.5. Nhân lực trạm y tế …………………………………………………………………… 41
Bảng 3.6. Tỉ lệ trạm y tế xã nhân viên phụ trách về y học cổ truyền …………….. 42
Bảng 3.7. Trình độ chuyên môn của cán bộ y tế chuyên ngành/chứng chỉ Y học
cổ truyền……………………………………………………………………………………………….. 42
Bảng 3.8. Cán bộ y tế được tập huấn, đào tào liên tục về chuyên môn Y học cổ
truyền……………………………………………………………………………………………………. 43
Bảng 3.9. Các loại thuốc thành phẩm Y học cổ truyền có tại trạm y tế …………. 43
Bảng 3.10. Tỉ lệ trạm y tế có phòng y dược cổ truyền…………………………………. 45
Bảng 3.11. Các trang thiết bị dùng cho khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền có
tại trạm y tế …………………………………………………………………………………………………… 45
Bảng 3.12. Công văn chỉ đạo, triển khai về hoạt động Y học cổ truyền từ tuyến
trên……………………………………………………………………………………………………….. 47
Bảng 3.13. Kiến thức về y học cổ truyền của cán bộ y tế khám chữa bệnh bằng
Y học cổ truyền (n= 28) ………………………………………………………………………….. 47
Bảng 3.14. Kỹ năng thực hành về Y học cổ truyền của cán bộ y tế khám chữa
bệnh bằng Y học cổ truyền (n=28)……………………………………………………………. 47
Bảng 3.15. Thái độ của cán bộ y tế về khám chữa bệnh bằng Y học cổ truyền
(n=28) …………………………………………………………………………………………………… 48
Bảng 3.16. Tỉ lệ cán bộ y tế sử dụng y học cổ truyền (n=28)……………………….. 48ix
Bảng 3.17. Số trạm y tế có vườn thuốc nam mẫu hoặc bộ tranh cây thuốc mẫu…. 49
Bảng 3.18. Số lượng cây thuốc trong vườn thuốc nam………………………………… 49
Bảng 3.19. Mối liên quan giữa một số kiến thức y học cổ truyền với việc sử
dụng y học cổ truyền (n=28) …………………………………………………………………… 50
Bảng 3.20. Mối liên quan giữa kỹ năng về một số phương pháp không dùng
thuốc với việc sử dụng y học cổ truyền (n=28) ………………………………………….. 50
Bảng 3.21. Mối liên quan giữa thái độ với sử dụng các phương pháp khám chữa
bệnh bằng Y học cổ truyền (n=28)……………………………………………………………. 51
Bảng 3.22. Mối liên quan giữa nhu cầu học tập, nâng cao trình độ chuyên môn
về Y học cổ truyền và kết quả sử dụng Y học cổ truyền (n=28) …………………… 51
Bảng 3.23. Mối liên quan giữa nhu cầu học tập, nâng cao trình độ chuyên môn
về thuốc nam và kết quả sử dụng thuốc nam (n=28) …………………………………… 52
Bảng 4.1. Cây Bạc hà …………………………………………………………………………….. 6