Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2 ở người bệnh ngoại trú tại Trung tâm Y tế Huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị năm 2022

Luận văn thạc sĩ y tế công cộng Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2 ở người bệnh ngoại trú tại Trung tâm Y tế Huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị năm 2022.Đái tháo đường là một bệnh mãn tính đặc trưng của bệnh là lượng Glucose trong máu luôn cao hơn do sự khiếm khuyết tiết Insulin của tuyến tụy, tác động của Insulin hoặc có thể do cả hai gây nên nhiều hậu quả lâu dài đối với người bệnh (1). Bệnh nhân đái tháo đường nếu không tuân thủ điều trị tốt thì đường huyết không được kiểm soát, nguy cơ xuất hiện nhiều biến nguy hiểm, là nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tim mạch, mù lòa, suy thận, và cắt cụt chi. Có tới 70% trường hợp ĐTĐ type 2 có thể dự phòng hoặc làm chậm xuất hiện bệnh bằng tuân thủ lối sống lành mạnh (dinh dưỡng hợp lý, luyện tập thể dục…) (2).

Theo Liên đoàn Đái tháo đường thế giới công bố năm 2021, cả thế giới có tới 537 triệu người mắc đái tháo đường, tương ứng với tỷ lệ cứ 10 người lớn độ tuổi 20 – 79 tuổi có 1 người mắc đái tháo đường (3). Ước tính 8,8% dân số Đông Nam Á tương đương với 87,6 triệu người mắc ĐTĐ (4). Dạng phổ biến nhất là đái tháo đường type 2 (ĐTĐ type 2), chiếm 90% –95% các trường hợp (5). Theo nghiên cứu về tuân thủ điều trị ĐTĐ của tác giả Sylwia Krzeminska và cộng sự (2019) tại Ba Lan cho thấy: Tỷ lệ tuân thủ điều trị thấp là 52,47%, mức độ trung bình là 39,20%, trong khi chỉ có 8,33% bệnh nhân cho thấy mức độ cao (6). Nghiên cứu cắt ngang của tác giả Fernando Gomez-Peralta và cộng sự ở Tây Ban Nha (2020) cho thấy các yếu tố quyết định chính của việc tuân thủ điều trị là trình độ học vấn, số lần điều trị (7).
Tại Việt Nam, kết quả điều tra của Bộ Y tế năm 2021 cho thấy tỷ lệ mắc đái tháo đường ở người trưởng thành ước tính là 7,1%, tương đương với khoảng gần 5 triệu người đang mắc bệnh đái tháo đường (3). Nhiều nghiên cứu cho thấy việc tuân thủ điều ĐTĐ còn chưa cao. Nghiên cứu của Lê Thị Nhật Lệ (2017) tại TP. Hồ Chí Minh cho thấy tỷ lệ người bệnh tuân thủ dùng thuốc 70,8%, tuân thủ dinh dưỡng 40,5%, tuân thủ hoạt động thể lực 48,7%, tuân thủ kiểm soát đường huyết và khám sức khỏe định kỳ 26,1% (8). Nghiên cứu của Trần Văn Hải (2021) tại Bến Tre cho thấy có 5,5% người bệnh ĐTĐ tuân thủ chế độ điều trị. (9). Nghiên cứu của tác giả Thạch Thị Út Huyền (2020) tại Trà Vinh tìm ra một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị của bệnh nhân như nhóm tuổi, dân tộc, học vấn, nơi ở, tình trạng kinh tế (10). Theo kết quả nghiên cứu của tác giả Phạm Hoàng Anh (2021) và cộng sự cho thấy yếu tố liên quan đến tuân thủ dinh dưỡng là sự hài lòng của người bệnh với thái độ của cán bộ y tế và chi phí cho một lần khám (11).
Trong thời gian qua chính phủ và Bộ Y tế đã ban hành nhiều chính sách nhằm thúc đẩy sự phát triển hoạt động phòng chống bệnh không lây nhiễm như Quyết định số 376/QĐ-TTg ngày 20/3/2015 của Thủ tướng chính phủ với mục tiêu chung là khống chế tốc độ gia tăng tiến tới làm giảm tỷ lệ người mắc bệnh tại cộng đồng, hạn chế tàn tật và tử vong sớm do mắc các bệnh không lây nhiễm. Ưu tiên phòng, chống ung thư, tim mạch, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính và hen suyễn, cùng với việc phát hiện các yếu tố nguy cơ để điều trị tại tuyến y tế xã, phường (12), Bộ Y tế đã ban hành Quyết định số 2559/QĐ-BYT nhằm tăng cường thực hiện điều trị, quản lý tăng huyết áp và đái tháo đường theo nguyên lý y học gia đình tại các trạm y tế xã, phường, thị trấn giai đoạn 2018-2020 (13).
Theo báo cáo của Trung tâm y tế huyện Hải Lăng trong năm 2021, Trung tâm đang quản lý 350 bệnh nhân đái tháo đường. Trong đó, tỷ lệ bện nhân ĐTĐ là cao nhất trong các bệnh nội khoa thường gặp chiếm 16,1% tổng số lượt khám bệnh nội khoa của Trung tâm Y tế năm 2021 (14). Từ trước đến nay tại huyện Hải Lăng chưa có nghiên cứu nào về tình hình tuân thủ điều trị bệnh đái tháo đường, để trả lời câu hỏi thực trạng tuân thủ điều trị ĐTĐ type 2 ở người bệnh ngoại trú tại Trung tâm Y tế Huyện Hải Lăng như thế nào? Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc tuân thủ điều trị ở người bệnh ĐTĐ này, nên học viên tiến hành nghiên cứu đề tài:
“Thực trạng và một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2 ở người bệnh ngoại trú tại Trung tâm Y tế Huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị năm 2022”.
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1. Mô tả thực trạng tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2 ở người bệnh ngoại trú tại Trung tâm Y tế huyện Hải Lăng tỉnh Quảng Trị năm 2022.
2. Xác định một số yếu tố liên quan đến thực trạng tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2 ở người bệnh ngoại trú tại Trung tâm Y tế huyện Hải Lăng tỉnh Quảng Trị năm 2022

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN ………………………………………………………………………………………………..i
MỤC LỤC…………………………………………………………………………………………………….ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT…………………………………………………………………v
DANH MỤC CÁC BẢNG ……………………………………………………………………………..vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ…………………………………………………………………………vii
TÓM TẮT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU ……………………………………………………………….viii
ĐẶT VẤN ĐỀ……………………………………………………………………………………………….1
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU……………………………………………………………………………..3
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU …………………………………………………………….4
1.1. Bệnh đái tháo đường………………………………………………………………………………4
1.1.1. Khái niệm về bệnh đái tháo đường: …………………………………………………….4
1.1.2. Chẩn đoán bệnh đái tháo đường:…………………………………………………………4
1.1.3. Phân loại bệnh đái tháo đường……………………………………………………………5
1.1.4. Thực trạng bệnh đái tháo đường trên thế giới và tại Việt Nam…………………5
1.1.5. Điều trị bệnh đái tháo đường type 2…………………………………………………….6
1.2. Thực trạng về tuân thủ điều trị đái tháo đường trên thế giới và tại Việt Nam …..8
1.2.1. Trên thế giới……………………………………………………………………………………8
1.2.2. Tại Việt Nam…………………………………………………………………………………..9
1.3. Các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị đái tháo đường …………………………..11
1.4. Thông tin về địa bàn nghiên cứu …………………………………………………………….17
Khung lý thuyết nghiên cứu…………………………………………………………………………19
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ………………………20
2.1. Đối tượng nghiên cứu …………………………………………………………………………..20
2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu…………………………………………………………..20
2.3. Phương pháp nghiên cứu ………………………………………………………………………20
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu ………………………………………………………………………..20
2.3.2. Cỡ mẫu và phương pháp chọn mẫu……………………………………………………20
2.4. Biến số nghiên cứu ………………………………………………………………………………21
2.5. Các khái niệm, thước đo, tiêu chuẩn đánh giá …………………………………………..22
2.5.1. Tuân thủ điều trị của người bệnh đái tháo đường type 2………………………..22
2.5.2. Tiêu chí đánh giá kiến thức về tuân thủ điều trị …………………………………..26
HUPHiii
2.6. Công cụ, phương pháp thu thập số liệu ……………………………………………………27
2.6.1. Công cụ thu thập số liệu ………………………………………………………………….27
2.6.2. Quy trình thu thập số liệu ………………………………………………………………..27
2.7. Phương pháp phân tích số liệu ……………………………………………………………….27
2.8. Vấn đề đạo đức của nghiên cứu ……………………………………………………………..28
2.9. Sai số của nghiên cứu …………………………………………………………………………..28
2.10. Biện pháp khắc phục sai số ………………………………………………………………….28
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU………………………………………………………….29
3.1. Đặc điểm chung của người bệnh đái tháo đường type 2 tại Trung tâm y tế huyện
Hải Lăng năm 2022 ……………………………………………………………………………………29
3.2. Kiến thức về bệnh và chế độ điều trị đái tháo đường type 2 của đối tượng nghiên
cứu: …………………………………………………………………………………………………………32
3.3. Thực trạng tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2…………………………………….35
3.3.1. Tuân thủ dinh dưỡng ………………………………………………………………………35
3.3.2. Tuân thủ hoạt động thể lực ………………………………………………………………37
3.3.3. Tuân thủ dùng thuốc……………………………………………………………………….38
3.3.4. Tuân thủ không uống rượu bia, hút thuốc lá của ĐTNC………………………..39
3.3.5. Tuân thủ tái khám định kỳ ……………………………………………………………….41
3.3.6. Tuân thủ theo dõi đường huyết …………………………………………………………41
3.4. Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị đái tháo đường ………………………44
3.4.1. Mối liên quan giữa tuân thủ điều trị chung với đặc điểm nhân khẩu học, hỗ
trợ của gia đình –xã hội……………………………………………………………………………44
3.4.2. Mối liên quan giữa thực hành TTĐT với kiến thức về TTĐT…………………45
3.4.3. Mối liên quan giữa thực hành TTĐT với đặc điểm của bệnh ĐTĐ………….46
3.4.4. Mối liên quan giữa thực hành TTĐT với các yếu tố dịch vụ ………………….47
Chương 4: BÀN LUẬN…………………………………………………………………………………48
4.1. Tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2 của đối tượng nghiên cứu ……………….48
4.2. Một số yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị ĐTĐ type 2 của ĐTNC …………..55
4.2.1. Mối liên quan giữa tuân thủ điều trị chung với đặc điểm nhân khẩu học, hỗ
trợ của gia đình và xã hội …………………………………………………………………………55
4.4.2. Mối liên quan giữa thực hành TTĐT với kiến thức về TTĐT…………………56
4.4.3. Mối liên quan giữa thực hành TTĐT với đặc điểm của bệnh ĐTĐ………….57
HUPHiv
4.4.4. Mối liên quan giữa thực hành tuân thủ điều trị với các yếu tố dịch vụ y tế
điều trị ngoại trú đái tháo đường………………………………………………………………..57
4.3. Một số hạn chế của nghiên cứu………………………………………………………………57
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………………………59
KHUYẾN NGHỊ ………………………………………………………………………………………….60
TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………………………………61
PHỤ LỤC……………………………………………………………………………………………………68
Phụ lục 1: Phiêu đồng ý tham giả phỏng vấn ………………………………………………….68
Phụ lục 2: Phiếu phỏng vấn …………………………………………………………………………69
Phụ lục 3: Thang điểm đánh giá kiến thức và thực hành tuần thủ điều trị của người
bệnh đái tháo đường …………………………………………………………………………………..78
Phụ lục 4: Biến số nghiên cứu ……………………………………………………………………..8

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Nội dung đánh giá tuân thủ thuốc điều trị gồm 8 mục …………………………..25
Bảng 3.1. Đặc điểm nhân khẩu học (n=350) ……………………………………………………..29
Bảng 3.2. Diễn biến bệnh của đối tượng nghiên cứu …………………………………………..30
Bảng 3.3. Hỗ trợ của gia đình và xã hội ……………………………………………………………31
Bảng 3.4. Thông tin về đặc điểm dịch vụ y tế mà đối tượng nghiên cứu đã sử dụng…31
Bảng 3.5. Kiến thức tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2 của ĐTNC…………………32
Bảng 3.6. Tỷ lệ người bệnh lựa chọn thực phẩm phù hợp ……………………………………35
Bảng 3.7. Thực trạng tuân thủ hoạt động thể lực của ĐTNC ………………………………..37
Bảng 3.8. Tuân thủ điều trị thuốc của đối tượng nghiên cứu ………………………………..38
Bảng 3.9.Tuân thủ không uống rượu bia, hút thuốc lá của ĐTNC …………………………39
Bảng 3.10. Tuân thủ tự theo dõi Glucose máu của ĐTNC……………………………………41
Bảng 3.11. Lý do không thử đường huyết tại nhà của ĐTNC……………………………….42
Bảng 3.12. Mối liên quan giữa tuân thủ điều trị chung với đặc điểm nhân khẩu học, hỗ
trợ của gia đình –xã hội………………………………………………………………………………….44
Bảng 3.13. Mối liên quan giữa thực hành TTĐT với kiến thức về TTĐT……………….45
Bảng 3.14. Mối liên quan giữa thực hành TTĐT với đặc điểm bệnh TTĐT ……………46
Bảng 3.15. Mối liên quan giữa thực hành TTĐT với các yếu tố dịch vụ y tế điều trị
ngoại trú ĐTĐ ……………………………………………………………………………………………..47
HUPHvii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Kiến thức chung tuân thủ điều trị đái tháo đường type 2 của ĐTNC ……34
Biểu đồ 3.2. Tuân thủ chế độ ăn của đối tượng nghiên cứu ………………………………….36
Biểu đồ 3.3. Tuân thủ chế độ luyện tập của đối tượng nghiên cứu…………………………37
Biểu đồ 3.4. Tuân thủ chế độ dùng thuốc của đối tượng nghiên cứu………………………39
Biểu đồ 3.5. Tuân thủ của đối tượng nghiên cứu không uống rượu bia, hút thuốc lá ..40
Biểu đồ 3.6. Tuân thủ tái khám đúng hẹn của ĐTNC ………………………………………….41
Biểu đồ 3.7. Tuân thủ tự theo dõi Glucose máu của ĐTNC………………………………….42
Biểu đồ 3.8. Tuân thủ điều trị chung của đối tượng nghiên cứu…………………………….4