Xác định đột biến gen GBA trên bệnh nhân Parkinson

Xác định đột biến gen GBA trên bệnh nhân Parkinson
Nguyễn Thị Kiều Oanh, Phạm Lê Anh Tuấn, Nguyễn Hoàng Việt, Trần Huy Thịnh, Trần Vân Khánh
Nội dung chính của bài viết
Tóm tắt
Gen GBA, mã hoá ra một lysosome enzyme Gcase, nằm trên nhiễm sắc thể 1q21, gồm 11 exon và 10 intron. Ở những bệnh nhân suy giảm hoạt độ GCase, hàm lượng α-synuclein trong tế bào bị giảm mạnh và chức năng của lysosome bị tổn hại, dẫn đến chết tế bào thần kinh dopaminergic và biểu hiện những kiểu hình đặc trưng của bệnh Parkinson. Đột biến gen GBA chiếm khoảng 2 – 30% bệnh nhân Parkinson, dựa trên nhiều nghiên cứu trên các chủng tộc và vùng địa lý khác nhau. Việc xác định đột biến trên gen GBA ở bệnh nhân Parkinson có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định tình trạng bệnh cũng như là cơ sở để các bác sĩ lâm sàng đưa ra tiên lượng bệnh và tư vấn di truyền. Nghiên cứu này được thực hiện trên 30 bệnh nhân được chẩn đoán Parkinson tại Bệnh viện Lão khoa Trung ương. Độ tuổi trung bình tham gia nghiên cứu là 55,6 ± 8,79 với tỷ lệ nam gấp 1,3 lần nữ. Sử dụng kỹ thuật giải trình tự gen Sanger, nghiên cứu đã phát hiện được 5/30 bệnh nhân mang đột biến gen GBA (chiếm 16,7%), với 5 dạng đột biến khác nhau. Tất cả 5 đột biến đều là đột biến dị hợp tử, dạng thay thế nucleotid.

Bệnh Parkinson (PD) là bệnh phổ biến thứ hai về rối loạn thoái hóa thần kinh sau bệnh Alzheimer, triệu chứng điển hình của bệnh là: run  (lắc,  vẫy)  không  đối  xứng  khi  nghỉ  ngơi, cứng khớp và chậm chạp khi bắt đầu một cử động nào đó.1 Ngoài suy giảm khả năng vận động, PD có liên quan đến một loạt các triệu chứng  không  vận  động  (rối  loạn  chức  năng khứu giác, trầm cảm, lo lắng, suy giảm nhận thức), về cơ bản làm xói mòn chất lượng cuộc sống,  giảm  tuổi  thọ,  và  thường  đáp  ứng  tối thiểu hoặc không hoàn toàn với các liệu pháp hiện tại.2Kể  từ  năm  1997,  nhiều  gen  đã  được  xác định là gây ra PD, với đột biến di truyền đầu tiên được biết đến là gen Alpha – synucleic (SNCA). Cho đến nay, đã phát hiện được 27 gen gây ảnh hưởng đến lâm sàng và bệnh lý PD, nằm trên nhiễm sắc thể (NST) thường hoặc liên kết NST giới tính.3 Gen Glycosylceranmidase beta (GBA)  mã  hoá  cho  enzym  glucocerbrosidase (Gcase), enzym này tham gia quá trình chuyển hóa  glucosylceramide  nội  mô.  Đột  biến  trên gen GBA có thể làm thay đổi cấu trúc protein Gcase, dẫn đến mất chức năng hoặc giảm hoạt động  của  enzym,  gây  rối  loạn  chức  năng  ty thể, gây stress lưới nội chất (ER) và tạo điều kiện phát sinh nhiều bệnh lý, trong đó có bệnh Parkinson.4Đột biến GBA là một yếu tố nguy cơ dẫn đến bệnh Parkinson chính, thường liên quan đến chứng sa sút trí tuệ, rối loạn tâm thần kinh và rối loạn chức năng tự chủ.3 Các nghiên cứu trên thế giới đã phát hiện hơn 300 đột biến của gen GBA, với sự phân bố trải dài trên gen. Chúng bao gồm 203 đột biến sai lệch, 18 đột biến vô nghĩa