Đánh giá tác dụng của bài thuốc “Phong thấp NK” kết hợp điện châm điều trị đau lưng do thoái hoá cột sống

Luận văn chuyên khoa 2 Đánh giá tác dụng của bài thuốc “Phong thấp NK” kết hợp điện châm điều trị đau lưng do thoái hoá cột sống.Đau thắt lưng là hội chứng đau khu trú cấp tính hoặc mạn tính ở vùng thắt lưng được giới hạn trong khoảng từ ngang đốt sống thắt lưng L1 đến nếp lằn mông. Là bệnh lý gặp phổ biến trong thực hành lâm sàng ở Việt Nam cũng như các nước trên thế giới. Bệnh xảy ra ở cả nam và nữ, chủ yếu trong độ tuổi lao động [1],[2],[3].Tỷ lệ bệnh tăng theo tuổi, thường gặp trong độ tuổi 30 – 50.
Ở nước ta theo điều tra tình hình bệnh tật, đau thắt lưng chiếm 2% trong dân, chiếm 17% những người trên 60 tuổi (Phạm Khuê-1979). Theo báo cáo của Nguyễn Văn Đăng số người đi chữa bệnh này vào các cơ sở như khoa khớp, khoa vật lý trị liệu khoảng 50% so với điều trị các bệnh khác [4],[5].

Có nhiều nguyên nhân gây đau cột sống thắt lưng nhưng nguyên nhân do THCS chiếm tỷ lệ cao. Theo thống kê của WHO thoái hoá cột sống thắt lưng (THCSTL) chiếm 31,12% trong tổng số thoái hoá khớp. Tại Bệnh viện Bạch Mai,thoái hoá cột sống thắt lưng chiếm 2/3 tổng số 10,41% các loại thoái hoá trong 10 năm(1991- 2000) [6],[7].
Thoái hoá cột sống thắt lưng là bệnh lý mạn tính, dễ tái phát nên phải điều trị lâu dài, do đó việc kết hợp điều trị bằng phương pháp YHHĐ và YHCT mang lại hiệu quả điều trị tối ưu nhất cho người bệnh.
Y học hiện đại có nhiều phương pháp điều trị khác nhau. Trong đó, điều trị nội khoa đã được đề cập đến từ lâu và mang lại những hiệu quả nhất định,  Sự ra đời của ngành vật lý trị liệu phục hồi chức năng với các phương pháp: Kéo dãn, chiếu đèn hồng ngoại, điện xung….đem lại kết quả điều trị ngày càng tốt hơn [7],[8].
        Theo YHCT, đau lưng có bệnh danh “Yêu thống” thuộc phạm vi “Chứng tý” và được điều trị bằng một số phương pháp như: Thuỷ châm, điện châm, xoa bóp bấm huyệt, thuốc thang sắc uống…. Trong đó điện châm là phương pháp tân châm được dùng đã lâu có tác dụng giảm đau hiệu quả [10]. Song phương pháp này chỉ được thực hiện khi bệnh nhân điều trị tại Bệnh viện trong đợt đau nhiều, không có khả năng phòng bệnh chống tái phát. Việc sử dụng các bài thuốc y học cổ truyền kết hợp điều trị để khắc phục nhược điểm của điện châm là điều rất cần thiết.Trong nền y học dân tộc Việt Nam, lương y Nguyễn Kiều là người có công đóng góp rất lớn. Thầy đã thừa kế và phát huy truyền thống của Đại danh y Tuệ Tĩnh, nghiên cứu và sử dụng thuốc nam chữa bệnh rất có hiệu quả. Trong tài liệu “Các bài thuốc thường dùng thừa kế của thầy Nguyễn Kiều” được biên soạn lại năm 1998, mục “Các bệnh thuộc bộ máy thần kinh”, có một bài thuốc dùng để chữa đau lưng đã được cụ Kiều dùng rất nhiều trong nhân dân, thành phần là các vị thuốc nam quen thuộc. Để thuận tiện cho việc nghiên cứu, chúng tôi đặt tên bài thuốc này là “Phong thấp NK”. Cho đến hiện tại, chưa có một đánh giá khoa học cụ thể nào về sự kết hợp giữa bài thuốc “Phong thấp NK” và phương pháp điện châm trên bệnh nhân đaulưng do thoái hoá cột sống.Vì vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Đánh giá tác dụng của bài thuốc “Phong thấp NK” kết hợp điện châm điều trị đau lưng do thoái hoá cột sống”với hai mục tiêu:
1.Đánh giá tác dụngđiều trị đau lưng do thoái hoá cột sống(thể phong hàn thấp kiêm can thận hư) của bài thuốc “Phong thấp NK” kết hợp điện châm.
2. Theo dõi một số tác dụng không mong muốn của phương pháp.

MỤC LỤC BIỂU
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU    3
1.1. Quan điểm của YHHĐ về thoái hoá cột sống thắt lưng    3
1.1.1. Đặc điểm giải phẫu vùng thắt lưng    3
1.1.2. Thoái hoá cột sống thắt lưng    6
1.1.3. Triệu chứng lâm sàng và cận lâm sàng của đau vùng thắt lưng do thoái hóa.    7
1.1.4. Chẩn đoán đau thắt lưng do thoái hóa cột sống    9
1.1.5. Điều trị đau thắt lưng do thoái hóa cột sống    11
1.2. Đau vùng thắt lưng do thoái hoá cột sống theo y học cổ truyền.    12
1.2.1. Bệnh danh    12
1.2.2. Nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh    13
1.2.3. Các thể bệnh của đau vùng thắt lưng do thoái hóa cột sống theo Y học cổ truyền.    14
1.3. Tổng quan về điện châm    15
1.3.1. Định nghĩa    15
1.3.2. Cơ chế tác dụng của điện châm    15
1.3.3. Công thức huyệt    16
1.3.3. Chỉ định và chống chỉ định    16
1.3.4. Tai biến thường gặp và xử trí    17
1.3.5. Kỹ thuật bổ tả của điện châm    18
1.4. Tổng quan về bài thuốc “Phong thấp NK”    18
1.4.1. Xuất xứ bài thuốc nghiên cứu    18
1.4.2. Tác dụng của bài thuốc    18
1.4.3. Chỉ định    18
1.4.4. Cách dùng    19
1.4.5. Phân tích bài thuốc.    19
1.5. Tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực đề tài trong và ngoài nước.    19
1.5.1. Trên thế giới    19
1.5.2. Tại Việt Nam    20
CHƯƠNG 2: CHẤT LIỆU, ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    22
2.1. Chất liệu nghiên cứu    22
2.1.1. Công thức bài thuốc:” Phong thấp NK”    22
2.1.2. Dạng bào chế    22
2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu    23
2.3. Đối tượng nghiên cứu.    23
2.3.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân    23
2.3.2. Tiêu chuẩn loại trừ    24
2.4. Phương pháp nghiên cứu    24
2.4.1. Thiết kế nghiên cứu    24
2.4.2. Cỡ mẫu nghiên cứu    24
2.4.3. Trình tự tiến hành    25
2.4.4. Chỉ tiêu theo dõi    28
2.4.5. Tiêu chuẩn đánh giá:    29
2.5. Xử lý số liệu    35
2.6. Đạo đức nghiên cứu    35
CHƯƠNG 3:  KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU    36
3.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu    36
3.1.1. Một số đặc điểm dịch tễ    36
3.1.2. Một số đặc điểm về bệnh tật    37
3.2. Tác dụng giảm đau và cải thiện vận động    40
3.2.1. Tác dụng giảm đau theo thang điểm VAS    40
3.2.2. Biến đổi tầm vận động cột sống thắt lưng    41
3.2.3. Cải thiện độ giãn cột sống thắt lưng    48
3.2.4  Tác dụng cải thiện chức năng sinh hoạt hàng ngày    50
3.2.5. Sự thay đổi chứng trạng y học cổ truyền    51
3.2.6. Kết quả điều trị chung    52
3.3. Tác dụng không mong muốn của phương pháp.    53
3.4. Một số yếu tố liên quan đến kết quả điều trị.    54
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN    56
4.1.Bàn luận về các đặc điểm của đối tượng nghiên cứu ……………………56
4.1.1. Đặc điểm về tuổi của đối tượng nghiên cứu.    56
4.1.2. Đặc điểm về nghề nghiệp của đối tượng nghiên cứu.    57
4.1.3. Đặc điểm về thời gian mắc bệnh của đối tượng nghiên cứu.    58
4.1.4. Đặc điểm lâm sàng trước điều trị của đối tượng nghiên cứu.    58
4.1.6. Hình ảnh Xquang vùng thắt lưng trước điều trị.    61
4.2. Bàn về kết quả điều trị    61
4.2.1. Sự cải thiện mức độ đau.    61
4.2.2. Sự cải thiện tầm vận động cột sống thắt lưng.    64
4.2.3. Sự cải thiện độ giãn cột sống thắt lưng.    67
4.2.4. Sự cải thiện chức năng sinh hoạt hàng ngày.    68
4.2.5. Sự thay đổi một số triệu chứng lâm sàng theo YHCT.    68
4.2.6. Kết quả điều trị chung.    69
4.2.7. Các tác dụng không mong muốn.    70
4.3. Một số yếu tố ảnh hưởng tới kết quả điều trị.    71
4.3.1. Sự ảnh hưởng của thời gian mắc bệnh đến kết quả điều trị.    71
4.3.2. Sự ảnh hưởng của nghề nghiệp đến kết quả điều trị.    71
4.3.3. Sự ảnh hưởng của tuổi đến kết quả điều trị.    72

 KẾT LUẬN    73
 KIẾN NGHỊ    74
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

MỤC LỤC BẢNG
Bảng 2.1. Cách tính điểm và phân loại mức độ đau    30
Bảng 2.2. Cách tính điểm và phân loại mức độ giãn cột sống    30
Bảng 2.3. Cách tính điểm và phân loại khoảng cách tay đất    31
Bảng 2.4. Cách tính điểm và phân loại độ gấp cột sống.    32
Bảng 2.5. Cách tính điểm và phân loại độ duỗi cột sống.    32
Bảng 2.6. Cách tính điểm và phân loại độ nghiêng cột sống.    32
Bảng 2.7. Cách tính điểm và phân loại độ xoay cột sống.    32
Bảng 2.8. Cách tính điểm và đánh giá chức năng sinh hoạt    33
Bảng 2.9. Bảng đánh giá hiệu quả điều trị chung    34
Bảng 3.1. Phân bố theo nhóm tuổi.    36
Bảng 3.2. Phân bố theo nghề nghiệp    36
Bảng 3.3. Phân bố thời gian mắc bệnh.    37
Bảng 3.4. Đặc điểm bệnh lý trước điều trị của hai nhóm.    39
Bảng 3.5. Hình ảnh Xquang của 2 nhóm trước điều trị    39
Bảng 3.6. Mức độ đau theo thang điểm VAS của 2 nhóm qua các thời điểm    40
Bảng 3.7. Độ duỗi trung bình của 2 nhóm qua các thời điểm.    41
Bảng 3.8. Mức độ duỗi cột sống của 2 nhóm qua các thời điểm.    42
Bảng 3.9. Độ gấp cột sống trung bình của 2 nhóm qua các thời điểm.    43
Bảng 3.10. Mức độ gấp cột sống của 2 nhóm qua các thời điểm.    41
Bảng 3.11. Độ nghiêng cột sống bên đau của 2 nhóm qua các thời điểm.    45
Bảng 3.12. Mức độ nghiêng cột sống bên đau của 2 nhóm qua các thời điểm.    45
Bảng 3.13. Độ xoay CS trung bình bên đau của 2 nhóm qua các thời điểm    47
Bảng 3.14. Mức độ xoay cột sống bên đau của 2 nhóm qua các thời điểm.    47
Bảng 3.15. Độ giãn CSTL của 2 nhóm qua các thời điểm (theo Schӧber)    48
Bảng 3.16.Phân loại khoảng cách tay đất của 2 nhóm qua các thời điểm.    49
Bảng 3.17. Cải thiện chức năng sinh hoạt hàng ngày của 2 nhóm.    50
Bảng 3.18. Sự thay đổi một số triệu chứng lâm sàng theo YHCT của hai nhóm sau điều trị    51
Bảng 3.19. Kết quả điều trị chung của 2 nhóm.    52
Bảng 3.20: Tác dụng không mong muốn trên lâm sàng    53
Bảng 3.21: Chỉ số cận lâm sàng trước và sau điều trị………………….54
Bảng 3.22. Liên quan giữa thời gian mắc bệnh với kết quả điều trị54
Bảng 3.23. Liên quan giữa yếu tố nghề nghiệp với kết quả điều trị    55
Bảng 3.24. Liên quan giữa tuổi với kết quả điều trị    55

 
MỤC LỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 3.1. Phân bố bệnh nhân theo nghề nghiệp    37
Biểu đồ 3.2. Phân bố bệnh nhân theo thời gian mắc bệnh……………38
Biểu đồ 3.3.Hình ảnh X quang của 2 nhóm trước điều trị……………40
Biểu đồ 3.4. Kết quả điều trị chung của 2 nhóm………………………..53

DANH MỤC HÌNH

Hình 1.1.Các đốt sống thắt lưng .    3
Hình 1.2. Hình ảnh Xquang thoái hóa cột sống    10
Hình 2.1. Thuốc sắc đóng túi.    23
Hình 2.2.Thang điểm VAS    29
Hình 2.3. Thước đo tầm vận động khớp    31