Đánh giá tác dụng của phương pháp Phù châm kết hợp xoa bóp bấm huyệt điều trị đau thần kinh hông to do thoái hóa cột sống

Luận văn chuyên khoa 2 Đánh giá tác dụng của phương pháp Phù châm kết hợp xoa bóp bấm huyệt điều trị đau thần kinh hông to do thoái hóa cột sống. Đau thần kinh hông to (TKHT) là chứng đau ở rễ thần kinh thắt lưng L5 và cùng S1 với đặc tính đau lan theo đường đi của dây thần kinh hông to [1], [2]. Bệnh do nhiều nguyên nhân gây ra, gặp chủ yếu ở tuổi từ 30 đến 60 tuổi, nam mắc bệnh nhiều hơn nữ gấp 3 lần [3], [4]. Bệnh chiếm tỷ lệ khá cao trong các bệnh cơ, thần kinh. Theo Trần Ngọc Ân, tỷ lệ bệnh nhân bị đau thần kinh hông to chiếm 11,4% bệnh nhân điều trị tại khoa cơ xương khớp bệnh viện Bạch Mai trong 10 năm (1991 – 2000), bệnh đứng thứ hai sau viêm khớp dạng thấp [5]. Ở Anh, tỷ lệ thống kê bệnh nhân mắc đau thần kinh hông to là 3,1% ở nam và 1,3% ở nữ giới [6]. Tại Việt Nam, theo nghiên cứu của Hồ Phạm Thục Lan năm 2016 cho thấy 44% người trưởng thành đã từng có ít nhất một lần đau thần kinh hông to hông trong đời [7].

Đau TKHT là bệnh lý mạn tính, tuy không gây tử vong cho người bệnh nhưng dai dẳng gây cho bệnh nhân cảm giác khó chịu, ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống cũng như khả năng lao động và sinh hoạt. Tuỳ theo từng nguyên nhân, YHHĐ có thể áp dụng các phương pháp điều trị thích hợp như dùng thuốc chống viêm giảm đau, thuốc giãn cơ kết hợp với chiếu tia hồng ngoại, sóng ngắn, siêu âm, kéo giãn cột sống thắt lưng để điều trị… [4], [8], [9]. Tuy nhiên, bên cạnh những tác dụng tích cực thì những phương pháp này còn có những hạn chế nhất định như đau dạ dày, ảnh hưởng chức năng gan thận, …Vì vậy việc nghiên cứu điều trị đau thần kinh hông to ứng dụng các phương pháp điều trị bằng YHCT đang là xu thế rất được quan tâm do ít gây tác dụng phụ mà vẫn mang lại hiệu quả điều trị cao.
Theo YHCT đau dây thần kinh hông to có bệnh danh là “tọa cốt phong” [10]. YHCT có nhiều phương pháp điều trị bệnh như: châm cứu, chiếu đèn hồng ngoại, xoa bóp bấm huyệt, tác động cột sống, thuốc thảo dược … [10],2 [11], [12]. Đã có nhiều nghiên cứu trong việc phối hợp các phương pháp chữa bệnh của YHCT trong điều trị đau thần kinh hông to mang lại hiệu quả tốt hơn. Vì vậy, việc tìm thêm một phương pháp kết hợp tối ưu mang lại hiệu quả cao cho người bệnh, nhưng lại thuận tiện, dễ thực hiện cho nhân viên y tế, đồng thời làm giảm bớt gánh nặng thời gian, kinh tế cho người bệnh và xã hội là điều thật sự cần thiết.
Trong những năm gần đây, các nghiên cứu về châm cứu có nhiều đột phá, nhiều phương pháp tân châm đã ra đời, một trong số đó là phương pháp Phù châm được phát minh bởi Tiến sĩ Phù Trung Hoa từ năm 1996. Phù châm là sự giao thoa giữa những hiểu biết mới của YHHĐ về châm cứu với lý luận sâu sắc của YHCT. Phương pháp này đã được ứng dụng ở nhiều quốc gia trên thế giới như Trung Quốc, Anh và một số nước châu Âu [13], [14]. Phương pháp Phù châm có nhiều ưu điểm như: thao tác đơn giản, ít kim, không đau, an toàn và có hiệu quả nhanh chóng [15], [16], [17]
Ở Việt Nam , hiện nay chưa có bất kỳ một nghiên cứu nào đánh giá tác dụng của phương pháp Phù châm trong điều trị đau thần kinh hông to. Vì vậy chúng tôi tiến hành đề tài: “Đánh giá tác dụng của phƣơng pháp Phù châm kết hợp xoa bóp bấm huyệt điều trị đau thần kinh hông to do thoái hóa cột sống ” với hai mục tiêu sau:
1. Đánh giá tác dụng của phương pháp Phù châm kết hợp xoa bóp bấm huyệt điều trị đau thần kinh hông to do thoái hóa cột sống thể can thận hư kèm phong hàn thấp.
2. Mô tả một số yếu tố liên quan đến kết quả điều trị

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………………………………………….. 1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU …………………………………………………… 3
1.1. Đau thần kinh hông to theo y học hiện đại …………………………………….. 3
1.1.1. Giải phẫu, sinh lý thần kinh hông to ………………………………………………. 3
1.1.2. Định nghĩa, nguyên nhân, triệu chứng, chẩn đoán và điều trị đau thần kinh
hông to ………………………………………………………………………………………………… 4
1.2. Đau thần kinh hông to theo y học cổ truyền…………………………………. 10
1.2.1. Bệnh danh…………………………………………………………………………………. 10
1.2.2. Nguyên nhân và cơ chế gây bệnh ………………………………………………… 10
1.2.3. Các thể lâm sàng và phương pháp điều trị…………………………………….. 11
1.3. Tổng quan về phƣơng pháp phù châm ………………………………………… 14
1.3.1. Đại cương …………………………………………………………………………………. 14
1.3.2. Nguồn gốc và lịch sử phát triển …………………………………………………… 15
1.3.3. Khái quát cơ sở sinh lý học của phương pháp phù châm…………………. 16
1.3.4. Chỉ định của phương pháp phù châm……………………………………………. 22
1.3.5. Kỹ thuật Phù châm…………………………………………………………………….. 22
1.4. Tổng quan về điện châm……………………………………………………………… 23
1.4.1. Định nghĩa………………………………………………………………………………… 23
1.4.2. Nguyên lý điện châm …………………………………………………………………. 23
1.4.3. Cơ chế tác dụng của điện châm……………………………………………………. 24
1.4.4. Chỉ định và chống chỉ định của điện châm. …………………………………… 24
1.5. Tổng quan về xoa bóp bấm huyệt………………………………………………… 25
1.5.1. Định nghĩa:……………………………………………………………………………….. 25
1.5.2. Tác dụng:………………………………………………………………………………….. 25
1.5.3. Chỉ định và chống chỉ định của xoa bóp bấm huyệt ……………………….. 26
1.5.4. Những thủ thuật xoa, bấm huyệt cơ bản. ………………………………………. 261.6. Các nghiên cứu điều trị đau thần kinh hông to bằng y học cổ truyền
và Phù châm……………………………………………………………………………………… 28
1.6.1. Nghiên cứu tại Việt Nam ……………………………………………………………. 28
1.6.2. Nghiên cứu trên thế giới……………………………………………………………… 33
1.6.3. Các nghiên cứu về Phù châm………………………………………………………. 33
Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU …………. 36
2.1. Đối tƣợng nghiên cứu: ………………………………………………………………… 36
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân ………………………………………………………… 36
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ bệnh nhân……………………………………………………… 37
2.2. Chất liệu nghiên cứu. ………………………………………………………………….. 37
2.2.1. Nhóm nghiên cứu………………………………………………………………………. 37
2.2.2. Nhóm đối chứng………………………………………………………………………… 38
2.3. Phƣơng tiện nghiên cứu………………………………………………………………. 38
2.4. Địa điểm và thời gian nghiên cứu………………………………………………… 38
2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu…………………………………………………………….. 38
2.5.1. Thiết kế nghiên cứu……………………………………………………………………. 38
2.5.2. Cỡ mẫu và cách chọn mẫu ………………………………………………………….. 39
2.5.3. Quy trình nghiên cứu. …………………………………………………………………. 39
2.5.4. Các chỉ số và biến số nghiên cứu…………………………………………………. 39
2.5.5. Tiêu chuẩn lượng giá kết quả………………………………………………………. 40
2.6. Phƣơng pháp xử lý số liệu …………………………………………………………… 45
2.7. Sai số và cách khống chế sai số ……………………………………………………. 45
2.7.1. Các loại sai số……………………………………………………………………………. 45
2.7.2. Các biện pháp khống chế sai số …………………………………………………… 45
2.8. Đạo đức trong nghiên cứu …………………………………………………………… 45
Chƣơng 3. KẾT QUẢ………………………………………………………………………… 48
3.1. Đặc điểm chung của đối tƣợng nghiên cứu…………………………………… 48
3.1.1. Đặc điểm bệnh nhân theo tuổi……………………………………………………… 483.1.2. Đặc điểm bệnh nhân theo giới tính……………………………………………….. 48
3.1.3. Đặc điểm bệnh nhân theo nghề nghiệp………………………………………….. 49
3.1.4. Đặc điểm bệnh nhân theo thời gian mắc bệnh……………………………….. 50
3.1.5. Đặc điểm bệnh nhân theo BMI……………………………………………………. 50
3.1.6. Đặc điểm tổn thương cột sống thắt lưng trên phim X-quang……………. 51
3.1.7. Đặc điểm các chỉ số lâm sàng trước điều trị…………………………………… 51
3.2. Kết quả nghiên cứu …………………………………………………………………….. 52
3.2.1. Kết quả giảm đau theo thang điểm VAS……………………………………….. 52
3.2.2. Sự thay đổi độ giãn cột sống thắt lưng ………………………………………….. 54
3.2.3. Sự thay đổi tầm vận động cột sống thắt lưng …………………………………. 56
3.2.4. Kết quả cải thiện nghiệm pháp Lasègue sau điều trị……………………….. 59
3.2.5. Sự thay đổi chức năng sinh hoạt hàng ngày theo thang điểm ODI ……. 61
3.2.6. Đánh giá mức độ cải thiện triệu chứng theo YHCT………………………… 63
3.2.7. Tác dụng không mong muốn……………………………………………………….. 64
3.2.8. Đánh giá chung kết quả điều trị……………………………………………………. 65
3.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến kết quả điều trị…………………………………… 66
3.3.1. Yếu tố tuổi………………………………………………………………………………… 66
3.3.2. Yếu tố giới tính …………………………………………………………………………. 66
3.3.3. Yếu tố nghề nghiệp ……………………………………………………………………. 67
3.3.4. Yếu tố thời gian mắc bệnh ………………………………………………………….. 67
3.3.5. Yếu tố kết quả phim X-quang thoái hóa cột sống thắt lưng …………….. 68
3.3.6. Yếu tố BMI ………………………………………………………………………………. 69
Chƣơng 4. BÀN LUẬN ……………………………………………………………………… 70
4.1. Bàn luận về đặc điểm của đối tƣợng nghiên cứu…………………………… 70
4.1.1. Đặc điểm về tuổi ……………………………………………………………………….. 70
4.1.2. Đặc điểm về giới ……………………………………………………………………….. 72
4.1.3. Đặc điểm nghề nghiệp………………………………………………………………… 74
4.1.4. Đặc điểm về thời gian mắc bệnh………………………………………………….. 754.1.5. Phân bố bệnh nhân theo BMI………………………………………………………. 77
4.1.6. Đặc điểm trên phim X-quang………………………………………………………. 78
4.1.7. Đặc điểm các chỉ số lâm sàng trước điều trị ………………………………….. 78
4.2. Bàn luận về tác dụng của phƣơng pháp Phù châm trên bệnh nhân
đau thần kinh hông to do thoái hóa cột sống………………………………………. 79
4.2.1. Sự cải thiện mức độ đau theo thang điểm VAS……………………………… 79
4.2.2. Sự cải thiện độ giãn thắt lưng theo nghiệm pháp Schober……………….. 82
4.2.3. Sự thay đổi tầm vận động gấp cột sống thắt lưng tại các thời điểm
nghiên cứu …………………………………………………………………………………………. 86
4.2.4. Cải thiện về nghiệm pháp Lasesgue sau điều trị…………………………….. 90
4.2.5. Sự cải thiện chức năng sinh hoạt hằng ngày theo thang điểm Owestri
Disability Index………………………………………………………………………………….. 92
4.2.6. Đánh giá mức độ thay đổi các triệu chứng theo YHCT…………………… 95
4.2.7. Bàn luận về các tác dụng không mong muốn ………………………………… 98
4.2.8. Đánh giá kết quả điều trị chung …………………………………………………… 99
4.3. Về một số yếu tố ảnh hƣởng tới kết quả điều trị…………………………. 101
4.3.1. Tuổi ……………………………………………………………………………………….. 101
4.3.2. Giới tính………………………………………………………………………………….. 102
4.3.3. Nghề nghiệp: …………………………………………………………………………… 103
4.3.4. Thời gian mắc bệnh………………………………………………………………….. 103
4.3.5. Yếu tố tổn thương do thoái hóa cột sống thắt lưng trên X-quang……. 104
4.3.6. Yếu tố BMI……………………………………………………………………………… 105
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………….. 106
KIẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………. 108
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤCDANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Chẩn đoán định khu rễ thần kinh tổn thương …………………………….. 9
Bảng 1.2 Thành phần của mô liên kết lỏng lẻo ……………………………………. 17
Bảng 2.1. Phân loại mức độ đau và cách cho điểm dựa vào điểm VAS. ……. 41
Bảng 2.2. Cách đánh giá điểm dựa vào chỉ số Schober……………………………. 41
Bảng 2.3. Cách đánh giá điểm dựa vào nghiệm pháp Lassegue………………… 42
Bảng 2.4. Cách đánh giá tầm vận động cột sống thắt lưng……………………….. 43
Bảng 2.5. Cách đánh giá điểm dựa theo chỉ số ODI………………………………… 44
Bảng 2.6. Phân loại kết quả điều trị chung …………………………………………….. 44
Bảng 3.1 Phân bố bệnh nhân theo tuổi………………………………………………… 48
Bảng 3.2 Phân bố bệnh nhân theo nghề nghiệp……………………………………. 49
Bảng 3.3 Phân bố bệnh nhân theo thời gian mắc bệnh…………………………. 50
Bảng 3.4 Phân bố bệnh nhân theo BMI ………………………………………………. 50
Bảng 3.5 Đặc điểm tổn thương cột sống thắt lưng trên phim X-quang ….. 51
Bảng 3.6 Đặc điểm về các chỉ số lâm sàng trước điều trị ………………………… 51
Bảng 3.7 Sự thay đổi mức độ đau theo thang điểm VAS …………………………. 52
Bảng 3.8 Sự thay đổi mức độ giãn cột sống thắt lưng theo Schober …………. 54
Bảng 3.9 Kết quả thay đổi tầm vận động gấp ………………………………………… 56
Bảng 3.10. Kết quả thay đổi tầm vận động duỗi……………………………………… 57
Bảng 3.11. Sự thay đổi tầm vận động nghiêng bên đau …………………………… 58
Bảng 3.12. Mức độ cải thiện nghiệm pháp Lassegue sau điều trị ……………… 59
Bảng 3.13. Sự thay đổi mức điểm theo ODI…………………………………………… 61
Bảng 3.14. Sự thay đổi mức độ hạn chế theo mức điểm ODI …………………… 62
Bảng 3.15 Kết quả cải thiện chứng trạng theo YHCT sau 7 và 15 ngày
điều trị ………………………………………………………………………………………………. 63
Bảng 3.16 Các tác dụng không mong muốn trong quá trình điều trị……… 64Bảng 3.17. Ảnh hưởng của yếu tố tuổi đến kết quả điều trị tại thời điểm D15
…………………………………………………………………………………………………………. 66
Bảng 3.18. Ảnh hưởng của yếu tố giới đến kết quả điều trị tại thời điểm D15
…………………………………………………………………………………………………………. 66
Bảng 3.19. Ảnh hưởng của yếu tố nghề nghiệp đến kết quả điều trị tại thời
điểm D15 …………………………………………………………………………………………… 67
Bảng 3.20. Ảnh hưởng của yếu tố thời gian bị bệnh đến kết quả điều trị tại
thời điểm D15…………………………………………………………………………………….. 67
Bảng 3.21. Ảnh hưởng của yếu tố kết quả trên phim X-quang đến kết quả điều
trị tại thời điểm D15 ……………………………………………………………………………. 68
Bảng 3.22. Ảnh hưởng của yếu tố BMI đến kết quả điều trị tại thời điểm D15
………………………………………………………………………………………………………….