Nghiên cứu độc tính và tác dụng điều trị viêm gân cơ nhị đầu của chế phẩm Hoàn khớp

Luận án tiến sĩ y học Nghiên cứu độc tính và tác dụng điều trị viêm gân cơ nhị đầu của chế phẩm Hoàn khớp.  Viêm gân cơ nhị đầu là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng đau và hạn chế vận động vai trƣớc, đây là thể rất thƣờng gặp của viêm quanh khớp vai [1, 2]. Bệnh không gây nguy hại tới tính mạng con ngƣời nhƣng ảnh hƣởng nhiều đến công việc và chất lƣợng cuộc sống. Ở Mỹ, mỗi năm khoảng 13% bệnh nhân nghỉ ốm vì đau vai với chi phí khoảng 7 tỷ USD, ở Pháp viêm quanh khớp vai chiếm 26% trong các bệnh nghề nghiệp [3, 4]. Theo thống kê của Bệnh viện Bạch Mai, tỷ lệ viêm quanh khớp vai chiếm 13,24% số bệnh nhân điều trị tại khoa Cơ Xƣơng Khớp [5]. Chính vì vậy, nghiên cứu điều trị viêm gân cơ nhị đầu là rất ý nghĩa và cần thiết.
Theo y học cổ truyền, không có bệnh danh riêng của viêm gân cơ nhị đầu mà nó nằm chung trong bệnh cảnh của viêm quanh khớp vai; thuộc phạm trù ―chứng tý‖, còn gọi là ―kiên thống‖, ―kiên ngƣng‖ ―lậu kiên phong‖ ―đông kết kiên‖, ―ngũ thập kiên‖. Bệnh thƣờng gặp ở ngƣời trung niên, chiếm tỉ lệ khoảng 3-5% số ngƣời trong độ tuổi này[6]. Nguyên nhân chủ yếu là do chính khí hƣ yếu, phong, hàn, thấp thừa cơ xâm nhập vào cơ thể gây nên bệnh[7] [8].

Điều trị viêm gân cơ nhị đầu bao gồm các liệu pháp chống viêm, giảm đau và phục hồi chức năng vận động gân cơ. Trong đó, các thuốc chống viêm giảm đau NSAIDS/Corticoid vẫn đƣợc sử dụng rộng rãi với ƣu điểm là giảm đau nhanh và mạnh. Tuy nhiên, do bệnh có tính chất mạn tính, bệnh nhân dùng NSAIDS/Corticoid trong thời gian dài có thể xuất hiện các tác dụng phụ nhƣ loét dạ dày, suy tuyến thƣợng thận và ảnh hƣởng đến quá trình tái tạo của gân cơ [9-11]. Vì vậy, rất cần thiết phải phát triển các thuốc mới có nguồn gốc từ dƣợc liệu để điều trị viêm gân cơ nhị đầu an toàn và hiệu quả. Hiện nay, trong nƣớc đã có nhiều nghiên cứu về điều trị viêm quanh khớp vai bằng các
2
chế phẩm/bài thuốc YHCT, tuy nhiên chƣa có nghiên cứu nào đi sâu nghiên cứu điều trị viêm gân cơ nhị đầu bằng các thuốc dƣợc liệu.
Chế phẩm Hoàn Khớp do Viện Y học cổ truyền Quân đội nghiên cứu, bào chế từ những năm 80 sau đó tiếp tục đƣợc điều chỉnh, hoàn thiện và phát triển đến nay. Chế phẩm đƣợc xây dựng từ bài thuốc nghiệm phƣơng – kinh nghiệm lâm sàng của các Thầy về y học cổ truyền của Viện là các chuyên gia đầu ngành trong nƣớc. Mặc dù đã đƣợc ứng dụng trong điều trị các bệnh cơ xƣơng khớp tại Viện, nhƣng cho tới nay Hoàn khớp vẫn chƣa đƣợc nghiên cứu đánh giá đầy đủ và hệ thống.
Vì những lý do trên, đề tài “Nghiên cứu độc tính và tác dụng điều trị viêm gân cơ nhị đầu của chế phẩm Hoàn khớp” đƣợc thực hiện nhằm mục tiêu:
1. Đánh giá độc tính cấp, bán trường diễn và tác dụng chống viêm giảm đau trên thực nghiệm của chế phẩm Hoàn khớp.
2. Đánh giá tác dụng điều trị viêm gân nhị đầu và tác dụng không mong muốn của chế phẩm Hoàn khớp trên lâm sàng

MỤC LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ……………………………………………………………………………………… 1

CHƢƠNG 1: TỒNG QUAN………………………………………………………………….. 3 1.1.

VIÊM GÂN CƠ NHỊ ĐẦU THEO QUAN ĐIỂM Y HỌC HIỆN ĐẠI…….3 1.1.1.

Định nghĩa…………………………………………………………………………… 3

1.1.2. Cơ chế bệnh sinh của viêm gân cơ nhị đầu………………………………. 3

1.1.3. Chẩn đoán viêm gân cơ nhị đầu……………………………………………… 5

1.1.4. Điều trị viêm gân cơ nhị đầu………………………………………………….. 9 1.2.

VIÊM GÂN CƠ NHỊ ĐẦU THEO QUAN ĐIỂM Y HỌC CỔ TRUYỀN14

1.2.1. Bệnh danh viêm gân cơ nhị đầu……………………………………………. 14

1.2.2. Mối liên hệ giữa viêm gân cơ nhị đầu với chứng kiên thống……. 16

1.2.3. Nguyên nhân cơ chế bệnh sinh chứng Kiên thống ………………….. 17

1.2.4. Biện chứng luận trị……………………………………………………………… 19

1.3. MỘT SỐ NGHIÊN CỨU ĐIỀU TRỊ CHỨNG KIÊN THỐNG BẰNG THUỐC Y HỌC CỔ TRUYỀN ……………………………………………………………21

1.3.1. Nghiên cứu ngoài nƣớc……………………………………………………….. 21

1.3.2. Một số nghiên cứu trong nƣớc……………………………………………… 23
1.4. MỘT SỐ MÔ HÌNH THỰC NGHIỆM ĐÁNH GIÁ ĐỘC TÍNH, TÁC DỤNG CHỐNG VIÊM, GIẢM ĐAU CỦA MỘT THUỐC…………………..25
1.4.1. Độc tính cấp và độc tính bán trƣờng diễn………………………………. 25
1.4.2. Cơ sở lý thuyết của một số mô hình đánh giá tác dụng chống viêm,
giảm đau trên thực nghiệm………………………………………………….. 25
1.5. TỔNG QUAN VỀ CHẾ PHẨM NGHIÊN CỨU…………………………………..27 1.5.1. Xuất xứ……………………………………………………………………………… 27 1.5.2. Thành phần chế phẩm Hoàn khớp ………………………………………… 27
1.5.3. Phân tích các vị thuốc thành phần…………………………………………. 29
CHƢƠNG 2: CHẤT LIỆU, ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .. 37
2.1. CHẤT LIỆU NGHIÊN CỨU………………………………………………………………..37
2.1.1. Thuốc dùng trong nghiên cứu ………………………………………………. 37
2.1.2. Các hóa chất và thuốc dùng trên thực nghiệm………………………… 38
2.1.3. Phƣơng tiện nghiên cứu trên thực nghiệm……………………………… 38
2.2. ĐỐI TƢỢNG NGHIÊN CỨU ………………………………………………………………39
2.2.1. Đối tƣợng nghiên cứu trên thực nghiệm………………………………… 39
2.2.2. Đối tƣợng nghiên cứu trên lâm sàng……………………………………… 40
2.3. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU…………………………………………………………42
2.3.1. Nghiên cứu trên thực nghiệm……………………………………………….. 42
2.3.2. Nghiên cứu trên lâm sàng ……………………………………………………. 48
2.4. XỬ LÝ SỐ LIỆU………………………………………………………………………………….56
2.4.1. Phƣơng pháp xử lý số liệu …………………………………………………… 56
2.4.2. Phƣơng pháp kiểm soát sai số:……………………………………………… 56
2.5. VẤN ĐỀ ĐẠO ĐỨC TRONG NGHIÊN CỨU……………………………………..57
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU………………………………………………. 59
3.1. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TRÊN THỰC NGHIỆM …………………………….59
3.1.1. Kết quả thử độc tính cấp, bán trƣờng diễn của Hoàn khớp ………. 59
3.1.2. Kết quả đánh giá tác dụng chống viêm, giảm đau của Hoàn khớp70
3.2. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU TRÊN LÂM SÀNG……………………………………74
3.2.1. Đặc điểm chung bệnh nhân nghiên cứu trƣớc điều trị……………… 74
3.2.2. Kết quả đánh giá tác dụng điều trị viêm gân cơ nhị đầu của chế
phẩm Hoàn khớp ……………………………………………………………….. 79
3.2.3. Tác dụng không mong muốn của chế phẩm Hoàn khớp ………….. 90
CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN…………………………………………………………………… 92
4.1. BÀN LUẬN VỀ KẾT QUẢ TRÊN THỰC NGHIỆM …………………………..92
4.1.1. Bàn luận về độc tính cấp, bán trƣờng diễn của Hoàn khớp………. 92 4.

1.2. Bàn luận về tác dụng chống viêm, giảm đau của thuốc Hoàn khớp…. 99

4.2. BÀN LUẬN VỀ KẾT QUẢ TRÊN LÂM SÀNG………………………………..106

4.2.1. Đặc điểm chung của bệnh nhân nghiên cứu …………………………. 106

4.2.2. Tác dụng điều trị của chế phẩm Hoàn khớp trên lâm sàng……… 112

4.2.3. Bàn luận về tác dụng không mong muốn của chế phẩm Hoàn khớp

128 KẾT LUẬN………………………………………………………………………………………

130 KIẾN NGHỊ …………………………………………………………………………………….. 132
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC
CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

 DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 3.1. Ảnh hƣởng của Hoàn khớp lên nồng độ Ure ……………………….. 66
Biểu đồ 3.2. Ảnh hƣởng của Hoàn khớp lên số cơn quặn đau của chuột ………… 70
Biểu đồ 3.3. Độ tăng thể tích phù chân chuột sau gây viêm – ∆V%…………… 72
Biểu đồ 3.4. Đặc điểm tiền sử bệnh ………………………………………………………. 75
Biểu đồ 3.5. Đặc điểm về thời gian bị bệnh……………………………………………. 75
Biểu đồ 3.6. Đặc điểm viêm gân cơ nhị đầu trên siêu âm ………………………… 77
Biểu đồ 3.7. Cải thiện điểm VAS sau điều trị…………………………………………. 79
Biểu đồ 3.8. Cải thiện điềm SPADI ở bệnh nhân nghiên cứu …………………… 83
Biều đồ 3.9. Cải thiện điểm EFA ở bệnh nhân nghiên cứu ………………………. 84
Biều đồ 3.10. Cải thiện góc vận động khớp vai của bệnh nhân nghiên cứu… 85
Biểu đồ 3.11. Mức độ cải thiện chứng hậu theo y học cổ truyền ………………. 86
Biểu đồ 3.12. Cải thiện điểm VAS ở ba thể bệnh theo y học cổ truyền ……… 87
Biểu đồ 3.13. Cải thiện điểm SPADI ở 3 thể bệnh theo y học cổ truyền ……. 88
Biểu đồ 3.14. Cải thiện góc vận động ở ba thể theo y học cổ truyền …………. 8