VAI TRÒ CỦA CỘNG HƯỞNG TỪ KHUẾCH TÁN VÀ ĐỘNG HỌC BẮT THUỐC TRONG CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT U BUỒNG TRỨNG LÀNH VÀ ÁC TÍNH CÓ THÀNH PHẦN MÔ ĐẶC

LUẬN VĂN THẠC SĨ Y HỌC VAI TRÒ CỦA CỘNG HƯỞNG TỪ KHUẾCH TÁN VÀ ĐỘNG HỌC BẮT THUỐC TRONG CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT U BUỒNG TRỨNG LÀNH VÀ ÁC TÍNH CÓ THÀNH PHẦN MÔ ĐẶC.Ung thư buồng trứng đứng hàng thứ tám trong các ung thư thường gặp nhất ở phụ nữ, đứng hàng thứ ba trong số ung thư phụ khoa [51], hầu như không có triệu chứng [34]. Chẩn đoán xác định ung thư buồng trứng dựa vào mô bệnh học sau phẫu thuật. Tuy nhiên dự đoán chính xác mức độ lành ác dựa trên kết hợp các đặc điểm lâm sàng, sinh hóa và hình ảnh học có ý nghĩa quan trọng trong lựa chọn phương thức điều trị, giúp tránh được cuộc phẫu thuật không cần thiết, đặc biệt ở những phụ nữ mong muốn bảo tồn chức năng sinh sản.

Hiện nay, chẩn đoán u buồng trứng phần lớn dựa trên siêu âm, với các mô hình dự đoán độ ác tính được áp dụng rộng rãi, đây là kỹ thuật dễ thực hiện, chi phí thấp nhưng còn nhiều mặt hạn chế như phụ thuộc người làm, trường khảo sát nhỏ và nhiều trường hợp không thể phân định được. Cộng hưởng từ (CHT) với hình ảnh đa thông số, có khả năng xác định nguồn gốc u, thành phần của khối u, đánh giá tổng thể vùng chậu, là một trong những phương thức chẩn đoán được sử dụng ngày càng phổ biến, giúp khắc phục các hạn chế của siêu âm. CHT khuếch tán là kỹ thuật không xâm lấn, với thông số định lượng ADC, biểu thị khả năng dịch chuyển tự do của phân tử nước trong vùng tổn thương. Nhìn chung, những tổn thương ác tính có mật độ tế bào cao hơn tổn thương lành tính, gây hạn chế sự dịch chuyển của các phân tử nước, dẫn đến giá trị ADC thấp, từ đó giá trị ADC có thể được sử dụng để phân biệt tổn thương lành và ác tính [21]. Phần mô đặc trong khối u buồng trứng lành và ác tính có đặc điểm vi mạch khác nhau, u ác tính tăng sinh mạch máu với thành mạch kém bền vững và tăng tính thấm. Động học bắt thuốc là kỹ thuật đánh giá tính chất rò rỉ chất tương phản từ mao mạch ra khoang quanh mạch, do đó, đây là khảo sát cung cấp thông tin về cấu trúc và chức năng của vi mạch trong u.
Trên thế giới, có nhiều nghiên cứu đánh giá khối u buồng trứng trên CHT nhằm xác định tính chất lành – ác của u, tuy nhiên khi dựa vào các đặc điểm hình thái còn nhiều sự chồng lấp giữa hai nhóm. Đã có những nghiên cứu xác định vai trò của CHT khuếch tán và động học bắt thuốc tương phản [18], [19], [20], [23], [31], [33], [52], [54], nhưng cỡ mẫu của những nghiên cứu này tương đối nhỏ. Tại Việt Nam đã có nghiên cứu về CHT khuếch tán và động học bắt thuốc tương phản trong chẩn đoán u buồng trứng, nghiên cứu này nhấn mạnh chẩn đoán phân biệt giữa u sợi – vỏ sợi và ung thư buồng trứng dựa trên phân tích hình ảnh của khối u đặc [3], tuy nhiên ung thư buồng trứng thường gặp dưới dạng khối u hỗn hợp gồm thành phần dịch và mô đặc, do đó chúng tôi tiến hành nghiên cứu này nhằm:
1. Xác định giá trị của cộng hưởng từ thường quy trong chẩn đoán phân biệt u buồng trứng lành và ác tính có thành phần mô đặc.
2. Xác định giá trị của cộng hưởng từ khuếch tán trong chẩn đoán phân biệt u buồng trứng lành và ác tính có thành phần mô đặc.
3. Xác định giá trị của động học bắt thuốc tương phản trong chẩn đoán phân biệt u buồng trứng lành và ác tính có thành phần mô đặc

MỤC LỤC
Trang
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT…………………………………………………………….. i
BẢNG ĐỐI CHIẾU THUẬT NGỮ ANH – VIỆT ……………………………………….. iii
DANH MỤC CÁC BẢNG ………………………………………………………………………….. iv
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ……………………………………………………………………… vi
DANH MỤC CÁC HÌNH ………………………………………………………………………….. vii
ĐẶT VẤN ĐỀ ………………………………………………………………………………………………1
Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU …………………………………………………………….3
1.1. Giải phẫu vùng chậu nữ ……………………………………………………………………………3
1.2. Mô học buồng trứng…………………………………………………………………………………6
1.3. Ung thư buồng trứng………………………………………………………………………………..8
1.4. Kỹ thuật hình ảnh trong khảo sát u buồng trứng…………………………………………14
1.5. Cộng hưởng từ thường quy ……………………………………………………………………..16
1.6. Cộng hưởng từ khuếch tán ………………………………………………………………………18
1.7. Động học bắt thuốc tương phản ……………………………………………………………….21
1.8. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước ………………………………………………..25
Chƣơng 2. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU …………………..29
2.1. Thiết kế nghiên cứu………………………………………………………………………………..29
2.2. Đối tượng nghiên cứu……………………………………………………………………………..29
2.3. Quy trình nghiên cứu ……………………………………………………………………………..30
2.4. Phương tiện và kỹ thuật nghiên cứu………………………………………………………….31
2.5. Các biến số nghiên cứu …………………………………………………………………………..32
2.6. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu …………………………………………………….38
2.7. Y đức ……………………………………………………………………………………………………39
Chƣơng 3. KẾT QUẢ …………………………………………………………………………………40
3.1. Đặc điểm chung của dân số nghiên cứu…………………………………………………….40
3.2. Đặc điểm cộng hưởng từ thường quy………………………………………………………..44
3.3. Đặc điểm cộng hưởng từ khuếch tán ………………………………………………………..50
3.4. Đặc điểm động học bắt thuốc tương phản …………………………………………………54
.
.3.5. Giá trị của cộng hưởng từ trong chẩn đoán phân biệt u buồng trứng lành và ác
tính……………………………………………………………………………………………………………..55
Chƣơng 4. BÀN LUẬN ……………………………………………………………………………….58
4.1. Đặc điểm chung của dân số nghiên cứu…………………………………………………….58
4.2. Đặc điểm cộng hưởng từ thường quy………………………………………………………..62
4.3. Đặc điểm cộng hưởng từ khuếch tán ………………………………………………………..72
4.4. Đặc điểm động học bắt thuốc tương phản …………………………………………………77
4.5. Giá trị của cộng hưởng từ trong chẩn đoán phân biệt u buồng trứng lành và ác
tính……………………………………………………………………………………………………………..81
4.6. Hạn chế của nghiên cứu ………………………………………………………………………….82
KẾT LUẬN ………………………………………………………………………………………………..83
KIẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………………….85
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤc

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 1.1. Phân loại u buồng trứng lành – ác theo mô học dựa trên phân loại của tổ
chức Y tế thế giới (WHO) 2020 ………………………………………………………………8
Bảng 1.2. Đánh giá giai đoạn ung thư buồng trứng, vòi trứng, phúc mạc theo FIGO
2014 …………………………………………………………………………………………………..12
Bảng 2.1. Các chuỗi xung chụp cộng hưởng từ vùng chậu ………………………………..32
Bảng 2.2. Các biến số……………………………………………………………………………………32
Bảng 3.1. Đặc điểm tuổi theo nhóm mô bệnh học…………………………………………….40
Bảng 3.2. Đặc điểm u hai bên theo nhóm mô bệnh học …………………………………….41
Bảng 3.3. Tỉ lệ mô bệnh học của các u lành tính ………………………………………………42
Bảng 3.4. Tỉ lệ mô bệnh học của các u ác tính …………………………………………………43
Bảng 3.5. Mức độ bắt thuốc tương phản so với cơ tử cung theo nhóm mô bệnh học
…………………………………………………………………………………………………………..48
Bảng 3.6. Tình trạng dịch bụng theo nhóm mô bệnh học…………………………………..48
Bảng 3.7. Tình trạng hạch lớn theo nhóm mô bệnh học…………………………………….49
Bảng 3.8. Tình trạng di căn phúc mạc theo nhóm mô bệnh học………………………….49
Bảng 3.9. Tình trạng xâm lấn xung quanh theo nhóm mô bệnh học ……………………49
Bảng 3.10. Giá trị chẩn đoán của ADC với các điểm cắt khác nhau……………………52
Bảng 3.11. Phân tích đơn biến và hồi qui đa biến trong chẩn đoán u buồng trứng ác
tính……………………………………………………………………………………………………..55
Bảng 3.12. Giá trị của CHT trong chẩn đoán u buồng trứng ác tính ……………………56
Bảng 3.13. Giá trị của CHT trong chẩn đoán u buồng trứng lành tính…………………57
Bảng 4.1. So sánh tỉ lệ u hai bên theo nhóm mô bệnh học với các tác giả khác ……59
.
.v
Bảng 4.2. So sánh kích thước mô đặc theo nhóm mô bệnh học với các tác giả khác
…………………………………………………………………………………………………………..63
Bảng 4.3. So sánh tỉ lệ có dịch bụng theo nhóm mô bệnh học với các tác giả khác 68
Bảng 4.4. So sánh tỉ lệ mô đặc tín hiệu cao trên DW theo nhóm mô bệnh học với
các tác giả khác…………………………………………………………………………………….72
.
.vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Trang
Biểu đồ 2.1. Sơ đồ nghiên cứu ……………………………………………………………………….31
Biểu đồ 3.1. Phân bố mẫu nghiên cứu theo nhóm tuổi ………………………………………41
Biểu đồ 3.2. Kích thước u theo nhóm mô bệnh học ………………………………………….44
Biểu đồ 3.3. Đường cong ROC của kích thước u trong chẩn đoán u ác tính…………44
Biểu đồ 3.4. Kích thước mô đặc theo nhóm mô bệnh học………………………………….45
Biểu đồ 3.5. Đường cong ROC của kích thước mô đặc trong chẩn đoán u ác tính..46
Biểu đồ 3.6. Phân bố tín hiệu mô đặc trên T2W theo nhóm mô bệnh học ……………47
Biểu đồ 3.7. Phân bố loại mô bệnh học theo đặc điểm tín hiệu mô đặc trên T2W…47
Biểu đồ 3.8. Phân bố tín hiệu mô đặc trên DW theo nhóm mô bệnh học……………..50
Biểu đồ 3.9. Phân bố loại mô bệnh học theo tín hiệu mô đặc trên DW………………..51
Biểu đồ 3.10. Giá trị ADC theo nhóm mô bệnh học………………………………………….51
Biểu đồ 3.11. Đường cong ROC của giá trị ADC trong chẩn đoán u ác tính………..52
Biểu đồ 3.12. Đường cong ROC của giá trị ADC trong chẩn đoán phân biệt u buồng
trứng ác tính với u lành tính không chứa thành phần sợi……………………………53
Biểu đồ 3.13. Phân bố loại đường cong bắt thuốc theo nhóm mô bệnh học …………54
Biểu đồ 3.14. Phân bố loại mô học theo loại đường cong bắt thuốc tương phản …..54
.
.vii
DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Hình 1.1. Giải phẫu vùng chậu…………………………………………………………………………3
Hình 1.2. Các dây chằng của buồng trứng…………………………………………………………4
Hình 1.3. Vùng chậu nữ trên cộng hưởng từ………………………………………………………6
Hình 1.4. Các loại tế bào tân sinh trong u buồng trứng nguyên phát …………………….7
Hình 1.5. Buồng trứng bình thường………………………………………………………………..17
Hình 1.6. U tế bào hạt …………………………………………………………………………………..20
Hình 1.7. U nang tuyến …………………………………………………………………………………20
Hình 1.8. U sợi tuyến ……………………………………………………………………………………21
Hình 1.9. Các loại đường cong bắt thuốc…………………………………………………………23
Hình 1.10. Đường cong bắt thuốc loại 1………………………………………………………….24
Hình 1.11. Đường cong bắt thuốc loại 2………………………………………………………….24
Hình 1.12. Đường cong bắt thuốc loại 3………………………………………………………….25
Hình 2.1. Chồi nhú ……………………………………………………………………………………….34
Hình 2.2. Nốt thành………………………………………………………………………………………34
Hình 2.3. Vách ngăn không đều……………………………………………………………………..35
Hình 2.4. Phần đặc ……………………………………………………………………………………….35
Hình 2.5. Đường cong bắt thuốc loại 1……………………………………………………………36
Hình 2.6. Đường cong bắt thuốc loại 2……………………………………………………………37
Hình 2.7. Đường cong bắt thuốc loại 3……………………………………………………………37
Hình 4.1. U buồng trứng hai bên…………………………………………………………………….60
Hình 4.2. Kích thước mô đặc …………………………………………………………………………64

Hình 4.3. Mô đặc tín hiệu thấp trên T2W ………………………………………………………..65
Hình 4.4. Mô đặc tín hiệu cao trên T2W …………………………………………………………66
Hình 4.5. U sợi có tín hiệu cao trên T2W ………………………………………………………..67
Hình 4.6. Dịch bụng ……………………………………………………………………………………..69
Hình 4.7. Di căn phúc mạc…………………………………………………………………………….70
Hình 4.8. Xâm lấn mặt sau thân tử cung………………………………………………………….71
Hình 4.9. Mô đặc tín hiệu thấp trên DW………………………………………………………….73
Hình 4.10. Mô đặc tín hiệu cao trên DW …………………………………………………………74
Hình 4.11. Mô đặc có giá trị ADC thấp …………………………………………………………..75
Hình 4.12. Đường cong bắt thuốc loại 1………………………………………………………….77
Hình 4.13. Đường cong bắt thuốc loại 2………………………………………………………….78
Hình 4.14. Đường cong bắt thuốc loại 3………………………………………………………….